به گفته كميته اينترنت انجمن تجارت الكترونيك، اينترنت در ايران از شش ماه گذشته تفاوت قابل‌توجهي نداشته است و همچنان بايد اينترنت كشور را با سه گزاره پر اختلال، محدود و كند توصيف كرد. در اين گزارش اعلام شد كه در شاخص‌هاي مرتبط با سرعت و اختلال، چين (رتبه ۶۱ از ۱۰۰ در گزارش كلادفلر و ۸۷ از ۱۰۰ در گزارش كراكس) در كل وضعيتي بهتر از ايران (۹۷ و ۹۰ از ۱۰۰) دارد.
سومين گزارش كيفيت اينترنت در ايران در حاشيه بيست‌وهفتمين نمايشگاه الكامپ منتشر شد. در اين گزارش نوشته شده است وضعيت كيفيت اينترنت آزاد در ايـران نسبت به گزارش قبلي تفاوت قابل‌توجهي نداشته است و همچنان بايد اينترنت كشور را با سه گزاره پر اختلال، محدود و كند توصيف كرد. به گزارش «تعادل»، پوريا پيرحسينلو ـرييس كميته اينترنت انجمن تجارت الكترونيك- اظهار كرد: خلاصه اين گزارش در دو بخش اول تاثير تحريم‌ها بر كيفيت اينترنت و سويه دوم محدوديت‌ها و اصرار بر تداوم مقابله فني با فيلترشكن‌هاست. تلاش‌هاي فني منجر به اختلال‌هاي گسترده در شبكه و اينترنت شده و باعث شده كسب‌و‌كارها و مردم كيفيت اينترنت بسيار پايين را تجربه كنند. اين تلاش‌هاي فني باعث بروز اختلال شده و باعث شده با اينترنت جهاني قابل مقايسه نباشد.
وي ادامه داد: در اين گزارش معيار اصلي را بر گوگل كراكس گذاشتيم كه تجربه كاربر ايراني را مي‌سنجد. حسني كه اين روش نسبت به روش‌هاي ديگر دارد اين است كه حتي با وجود استفاده از وي‌پي‌ان و فيلترشكن هم تشخيص مي‌دهد كه كاربر ايراني است. بر اساس اين گزارش، جايگاه ايران در ميان ۱۰۰ كشور برتر اقتصاد دنيا، رتبه ۹۰ را دارد. وقتي محدوديت را به اين گزارش اضافه كرديم، رتبه ايران ۹۷ شده و تنها چهار كشور بالاتر از آن قرار دارد كه البته آماري درباره محدوديت‌ها نداشتند و با اضافه كردن آمار محدوديت‌ها، ايران در جايگاه ۹۸ قرار گرفت و تنها چين و كامرون بعد از ايران هستند.
رييس كميته اينترنت انجمن تجارت الكترونيك اظهار كرد: در اين گزارش نقاط ضعف و قوت اينترنت را در شش ماه گذشته بررسي كرديم. بدترين اتفاقي كه افتاده، قطع يك هفته‌اي IPv6 بود، اينكه توييچ فيلتر شد و محدوديت‌هاي ايران اكسس هم جزو اين نقاط ضعف است. اتفاق‌هاي خوب گسترش شبكه فيبر نوري است، كه در درازمدت براي كشور مزايايي دارد، بهترين نكته‌اي كه در سه سال گذشته دولت اتفاق افتاد و شاهد رشد چشمگيري بوديم. همچنين سرعت اينترنت در اسپيدتست بهبود پيدا كرد كه نشان‌دهنده بهبود در شبكه اكسس و شبكه انتقال است، هرچند به دلايلي كه بارها گفتيم، اسپيدتست معيار سرعت براي ما نيست و معيار ما كراكس است و كيفيت سرعت و اختلال احتمالي را با شاخص‌هاي كراكس بررسي كرديم.
پيرحسينلو در پاسخ به اينكه چه كسي بايد در برابر سرعت اينترنت پاسخگو باشد، گفت: قوه قضاييه، مجلس شوراي اسلامي، دولت، شوراي عالي فضاي مجازي و شوراي امنيت ملي بايد پاسخگو باشند. ما همچنين خواسته‌هايي شفاف از كانديداي رياست‌جمهوري داريم كه اين دو كانديدا بايد شفاف و دقيق در برابر انجمن تجارت به عنوان بخشي از اقتصاد ديجيتال و بخش خصوصي پاسخگو باشند.
تحريم فناوري از خارج و فيلترينگ از داخل
حميدرضا احمدي نايب‌رييس كميته اينترنت انجمن تجارت الكترونيك در اين نشست بيان كرد: كيفيت اينترنت و دسترسي آزاد به اطلاعات در شش ماه گذشته تغيير چشمگيري نداشته است. سياست فيلترينگ گسترده داخلي و تحريم‌هاي فناوري از خارج ايران باعث پايين آمدن كيفيت اينترنت مي‌شود و اين دو فرآيند مشابه هم كار مي‌كنند. يك شركت خارجي كاربران ايراني را تحريم مي‌كند و هيچ‌جوره نمي‌توان آن را بازخواست كرد؛ در داخل هم وقتي يك شبكه اجتماعي فيلتر مي‌شود دليل آن مشخص نيست و نمي‌توان كاري كرد.
وي با بيان اينكه يكي از مشكلات ساختار اينترنت فيلترينگ است و دوست داريم براي تلاش اين وضعيت فعالانه براي اصلاح بكوشند. درخواست ما از كانديداهاي رياست‌جمهوري، تلاش فعالانه براي رفع تحريم، فيلترينگ و انحصار. انحصار شركت ارتباطات زيرساخت و تامين پهناي باند بين‌الملل كه مي‌تواند به توسعه كمك كند. ما اميدواريم توسعه فيبر نوري ادامه پيدا كند و با تلاش براي براي رفع تحريم‌ها، اقتصاد ديجيتال را رشد دهد.
نايب‌رييس كميته اينترنت انجمن تجارت الكترونيك گفت: خيلي از شركت‌هاي ايراني يا نمي‌توانند وارد بازار بين‌المللي شوند، يا به كشورهاي همسايه مهاجرت مي‌كنند. در اين شرايط ما هم فرصت‌ها را از دست مي‌دهيم، هم هزينه‌اي به كشور تحميل مي‌كنيم. اولين خواسته اول شفافيت است. بايد شفاف شود و ما بدانيم هشت راي كه با راي مستقيم در كميسيون تعيين مصاديق محتواي مجرمانه تصميم مي‌گيرند، چه كساني هستند.
او اظهار كرد: شبكه اجتماعي توئيچ فقط با ۴ راي فيلتر شده است. اگر قرار باشد يك شبكه اجتماعي فيلتر شود با اكثريت نسبي راي به فيلتر داده مي‌شود اما اگر قرار باشد از فيلتر خارج شود بايد تمامي اعضا در جلسه كميته تعيين مصاديق مجرمانه حضور پيدا كنند و رفع فيلتر با اكثريت مطلق آرا صورت گيرد.
همچنين نيما قاضي، رييس انجمن تجارت الكترونيك، اعلام كرد وضعيت كيفيت اينترنت در ايران نسبت به ۶ ماه گذشته هيچ تغييري نكرده است. نيما قاضي اعلام كرد كه داده‌هاي اين گزارش پيش از انتشار برخلاف دوره‌هاي گذشته در اختيار وزارت ارتباطات گذاشته شده است و در مواردي كه نظر آنها با نظر انجمن مخالف بوده ما نظر آنها را نيز در گزارش آورده‌ايم.
او اعلام كرد كه در ۶ ماه گذشته هيچ قطعي اينترنت نداشتيم اما در ارديبهشت ماه يك قطعي يك هفته‌اي IPV6 اتفاق افتاد كه پيگيري‌ها در اين زمينه نتيجه نداد.
اينترنت جزو پايين‌ترين رتبه‌ها در رده‌بندي‌هاي جهاني قرار دارد
در گزارش انجمن الكترونيك تهران ذكر شد كه ايران در شاخص‌هاي كلي كيفيت اينترنت جزو پايين‌ترين رتبه‌ها در رده‌بندي‌هاي جهاني قرار دارد؛ وضعيتي كه بنا به گفته بسياري از متخصصان و سياست‌پژوه‌هاي حوزه اينترنت، نتيجه سياست‌گذاري‌هاي محدوديت‌ساز داخلي و تحريم‌كننده يك‌جانبه بين‌المللي است. يكي از مواردي كه در اين گزارش به آن اشاره شده است رتبه كيفيت اينترنت ايران در سطح بين‌المللي است كه در اين رده‌بندي‌ها ايران ميان كشورهاي توسعه‌نيافته قرار گرفته است و اين در حالي است كه از نظر شاخص‌هاي اقتصادي توسعه، ايران از نظر GDP وضعيت مطلوبي نزديك به اقتصادهاي نوظهور جهاني (Economically Emerging) دارد. ايران و چين وضعيت مشابهي در رده‌بندي كشورهايي با اينترنت محدود دارند، اما در شاخص‌هاي مرتبط با سرعت و اختلال، چين (رتبه ۶۱ از ۱۰۰ در گزارش كلادفلر و ۸۷ از ۱۰۰ در گزارش كراكس) در كل وضعيتي بهتر از ايران (۹۷ و ۹۰ از ۱۰۰) دارد. اين وضعيت را بايد در كنار اقتصاد بزرگ (۴۶ + برابر ايران) و جمعيت ميلياردي چين (۱۶+ برابر ايران) قرار داد.
در اين گزارش در سه شاخص اختلال، محدوديت و سرعت دسترسي آزاد به اينترنت، آخرين اطلاعات پايگاه‌هاي داده OONI و گوگل CrUX بررسي و اطلاعات آن با ساير پايگاه‌ها از جمله رادار كلادفلر مقايسه شده است. در اين رده‌بندي ايران پس از تركمنستان، كنگو، سودان و كوبا در جايگاه پنجمين كشور در دسترسي آزاد به اينترنت قرار دارد.
درخواست از رييس‌جمهور آينده و رييس مجلس
در اين گزارش سه درخواست از دواطلبان رياست‌جمهوري آينده كشور مطرح شده است و فعالان عرصه تجارت الكترونيكي از رييس‌جمهور بعدي ايران سه مطالبه با عنوان «تلاش فعالانه براي اصلاح ساختار فيلترينگ و كاهش محدوديت‌هاي اينترنت»، «رفع انحصار شركت ارتباطات زيرساخت» و «تقويت ديپلماسي بين‌المللي و تلاش براي رفع تحريم‌هاي بين‌المللي فناوري» را درخواست كرده‌اند. در بخش تلاش براي اصلاح ساختار فيلترينگ، فعالان تجارت الكترونيك خواستار گزارش شفاف به مردم براي رفع فيلتر سايت‌هاي كاربردي و شبكه‌هاي اجتماعي پر مخاطب، شفافيت آراي ۶ نماينده دولت در كميسيون تعيين مصاديق مجرمانه، تلاش براي اصلاح قوانين فيلترينگ و رفع فوري اختلالات ايجاد شده از سوي سيستم‌هاي فيلترينگ با نظارت نمايندگان بخش خصوصي شده‌اند. در بخش رفع انحصار شركت ارتباطات زيرساخت و توسعه پرسرعت اينترنت، اين گزارش خواستار افزايش سرعت و پهناي باند، ادامه و تسريع طرح فيبر نوري و توسعه 5G و گزارش شفاف و برخط شاخص‌هاي اينترنت شده‌اند. در بخش ديگر اين گزارش با خطاب قراردادن رييس مجلس نوشته درخواست شده است فرآيند انتخاب دو نماينده مجلس و آراي آنان در كميسيون تعيين مصاديق مجرمانه شفاف شود، براي اصلاح ساختار فيلترينگ با تصويب قوانين تسهيل‌كننده و بازنگري در سياست‌هاي محدودكننده تلاش شود و عملكرد دستگاه‌هاي مرتبط با كيفيت اينترنت مورد نظارت قرار گيرد.
حملات گسترده DDoS و قطع لينك‌ها
مهم‌ترين اختلالات مقطعي در ۶ ماه گذشته مربوط به حمله‌هاي گسترده DDoS به شبكه اپراتورها و ديتاسنترهاي كشور و در نتيجه آن قطع لينك‌ها، اشباع ارتباطات و Iran-Access شدن است. در نتيجه دسترسي به برخي از وب‌سايت‌هاي داخلي از براي كاربران خارج از كشور با قطعي مواجه شده است. گزارش‌هاي غيررسمي نشان مي‌دهد حملات DDoS در فروردين و ارديبهشت ۱۴۰۳، ده‌ها برابر حملات مشابه در سال‌هاي گذشته بوده است.
فيلترينگ و ۱۳۷ دامنه داراي محدوديت بالاي ۵۰ درصد
براي سنجش دقيق‌تر وضعيت فيلترينگ از دي ۱۴۰۲ تا ابتداي خرداد ۱۴۰۳، ۳۰۰ دامنه اينترنتي (انتخاب‌شده براساس SimilarWeb) را از پايگاه داده ooni.com بررسي كرديم. طبق اين بررسي مشخص شد كه اينترنت ايران در دي ۱۴۰۲، به‌طور ميانگين ۱۳۷ دامنه داراي محدوديت (بالاي ۵۰ درصد اختلال) داشته است. از اين نظر تغيير معناداري نسبت به مدت مشابه سال گذشته در اينترنت كشور رخ نداده است. همچنين در بررسي ۵۰۰۰ وب‌سايت پربازديد كاربران ايراني در CrUX مشخص شد كه حداقل ۷۳۰ وب‌سايت به‌طور مستقيم فيلتر شده و دامنه اصلي آنها به آي‌پي‌هاي فيلترينگ Resolve مي‌شود. بسياري از وب‌سايت‌ها كه از طريق فيلتر شدن آي‌پي، زيردامنه‌ها، CDNها و... مسدود شده‌اند را نيز بايد به اين فهرست اضافه كرد.
قطع كامل IPv6 براي يك هفته
نسخه ششم پروتكل اينترنت يا همان IPv6، به‌منظور حل مشكلات و محدوديت‌هاي IPv4 طراحي شد. مزاياي اصلي آن مانند فضاي آدرس‌دهي وسيع‌تر، كارايي بهتر در مسيريابي، پشتيباني بهتر از پروتكل‌هاي امنيتي و پيكربندي خودكار را مي‌توان دلايلي برشمرد كه شركت‌هاي سرويس‌دهنده اينترنت مهاجرت به اين نسخه را آغاز كرده‌اند. به همين دليل در سال‌هاي اخير، فرآيند آماده‌سازي زيرساخت‌ها، آموزش كاركنان و مشتريان به عنوان اقدامات كليدي در اين مسير شروع شده است. در سند طرح كلان و معماري شبكه ملي اطلاعات مصوب شوراي عالي فضاي مجازي، بر استفاده از IPv6 تاكيد شده و سازمان فناوري اطلاعات به‌شكل مستمر پيگير توسعه و مهاجرت به IPv6 بوده است.
افزايش خودفيلتري داخلي (IRAN Access)
در اين گزارش نوشته شده است شبكه‌هاي اجتماعي همچنان با محدوديت كامل مواجه هستند. شبكه‌هاي اجتماعي توييتر، اينستاگرام، تلگرام، واتس‌اپ، فيس‌بوك، يوتيوب، توييچ و پينترست در ايران فيلتر است و از اين نظر ايران همراه چين و تركمنستان در صدر كشورهاي با محدوديت حداكثري در شبكه‌هاي اجتماعي قرار دارد. در جلسه‌اي با دبير شوراي عالي فضاي مجازي، مقرر شد كه فهرستي از سايت‌هاي پيشنهادي براي رفع اين محدوديت‌ها ارايه دهيم. اين فهرست كه در پيوست سوم اين گزارش آمده است به شوراي عالي فضاي مجازي ارسال و تا زمان انتشار اين گزارش، ۷ دامنه از فهرست اين محدوديت خارج شده‌اند، اما متاسفانه پس از رخدادهاي منطقه‌اي و تهديدات سايبري ماه‌هاي گذشته بيش از ۳۰ وب‌سايت به اين فهرست اضافه شدند.
سرعت اينترنت بزرگ‌ترين نگراني مردم
كندي و محدوديت دسترسي آزاد به اينترنت در ايران از معدود گزاره‌هاي نگران‌كننده‌اي است كه مردم و مسوولان در اصل وجود آن اتفاق نظر دارند. طبق بررسي‌هاي گزارش «اينترنت در ايران» و به نقل از نظرسنجي انجام شده ايسپا در اسفند ۱۴۰۲، بيش از ۴۶ درصد از مردم ايران كندي اينترنت را يكي از نگراني‌‌هاي خود در حوزه اينترنت مي‌دانستند تا جايي كه در آخرين مناظره كانديداهاي رياست‌جمهوري نيز بر اساس آمار رسمي منتشرشده توسط صدا و سيما اين موضوع در زمره ۱۰ اولويت مهم از نظر مردم (با حدود ۷ درصد فراواني) پس از دغدغه‌هاي رفاهي-معيشتي و سياست خارجي قرار گرفت.
در اين گزارش نوشته شده است اگر به گزارش CrUX رجوع كنيم، خواهيم ديد كه حتي در ارتباطات داخلي و بارگذاري وب‌سايت‌هاي ميزباني شده در داخل كشور هم با رقباي منطقه‌اي و بين‌المللي فاصله چشمگيري داريم. اگرچه ۱۰۰درصد اشكال در كيفيت پايين بارگذاري اين وب‌سايت‌ها را نمي‌توان به‌دليل ضعف در شبكه Access دانست، اما قطعا اين فاكتور مهم‌ترين عامل در اين بخش خواهد بود. گزارش و بررسي‌هاي انجمن تجارت الكترونيك نشان مي‌دهد وضعيت فعلي شبكه Access بسيار نامناسب است، در يك نمونه آماري ۴ روزه از ۱۳ تا ۱۶ خرداد ۱۴۰۳، ارتباط اپراتورهاي ثابت در تهران، مشهد، شيراز، اصفهان و تبريز را بررسي و تحليل كرديم. متغير Retransmission كه به معناي از دست رفتن اطلاعات و بازارسال يك پكت در شبكه TCP است، در بيشتر اپراتورها، بيش از استاندارد (بالاتر از ۰.۵ درصد) و در ساعت پيك به بيش از ۵ درصد افزايش پيدا مي‌كند.
اپراتورها معتقدند با تغيير سياست‌هاي كشور و نياز به نصب تجهيزات در شبكه داخلي، نياز به تهيه تجهيزات حاكميتي دو برابر شده است. هزينه‌هاي بالا و زمان طولاني تحويل تجهيزات حاكميتي مانع بزرگي در راه توسعه است همچنين محدوديت‌هاي مختلف باعث شده درخواست مشتركان از توان اپراتورها براي عرضه اينترنت پيشي بگيرد، اين محدوديت به‌ويژه در استان‌ها (نقاط تبادل ترافيك در تبريز، مشهد، شيراز و اصفهان) به‌شكل جدي‌تري افزايش يافته و به‌دليل نبود تجهيزات حاكميتي در اين استان‌ها اپراتورها مجبور به انتقال ترافيك به تهران مي‌شوند، موضوعي كه باعث كاهش كيفيت، افزايش تاخير، افزايش هزينه و درنهايت مغاير با اصل توزيع ترافيك در كشور است. در گفت‌وگوهاي كارشناسان انجمن تجارت الكترونيك با مديران شركت ارتباطات زيرساخت، ادعاي اپراتورها رد شده و تشريح شده است در دوره ۳ ساله، تغيير سياست در اين زمينه، شكل نگرفته و فيلترينگ متا (اينستاگرام و واتس‌اپ) باعث افزايش بار تجهيزات حاكميتي شده است. همچنين دليل انتقال ترافيك اينترنت از استان‌ها به تهران و مسيريابي از آن‌جا، فقط به‌دليل مدل اقتصادي اپراتورها، محدوديت آنها در توزيع‌شدگي تجهيزات و درنهايت انتفاع اقتصادي آنهاست. درنهايت به نظر مي‌رسد، تجهيزات حاكميتي چه به‌دليل تغيير سياست‌ها و چه به‌دليل فيلترينگ گسترده و درخواست مردم براي استفاده از سايت‌هاي فيلتر شده، يكي از موانع جدي گسترش شبكه و توزيع ترافيك در كشور است.
