پزشكيان براي اقتصاد ايران چه در سر دارد؟
پس از اعلام نتيجه انتخابات رياست‌جمهوري و برگزيده شدن مسعود پزشكيان، اقتصاد ايران هفته خوبي را آغاز كرده و در روز يك شنبه نيز ثباتي نسبي بر بازارهاي اصلي حاكم بود. پس از كاهش قابل توجه قيمت دلار و طلا در روز شنبه، در روز يك شنبه نيز همين روند ادامه پيدا كرد و در نهايت بازار به يك ثبات نسبي رسيد. البته اين در حالي است كه لااقل چند هفته تا آغاز به كار رسمي دولت چهاردهم باقي مانده است.
پس از اعلام نتيجه انتخابات رياست‌جمهوري و برگزيده شدن مسعود پزشكيان، اقتصاد ايران هفته خوبي را آغاز كرده و در روز يك شنبه نيز ثباتي نسبي بر بازارهاي اصلي حاكم بود. پس از كاهش قابل توجه قيمت دلار و طلا در روز شنبه، در روز يك شنبه نيز همين روند ادامه پيدا كرد و در نهايت بازار به يك ثبات نسبي رسيد. البته اين در حالي است كه لااقل چند هفته تا آغاز به كار رسمي دولت چهاردهم باقي مانده است.
بر اساس برنامه‌ريزي صورت گرفته، احتمالا مراسم تنفيذ رييس‌جمهور منتخب در دهه دوم مرداد برگزار خواهد شد و پس از آن نيز تحليف در مجلس صورت مي‌گيرد. به اين ترتيب احتمالا در روزهاي پاياني مرداد، فهرست وزراي پيشنهادي از سوي رييس‌جمهور به مجلس خواهد رفت و در صورت راي اعتماد نمايندگان، دولت در ماه پاياني تابستان كار خود را آغاز خواهد كرد.
پزشكيان اقتصاد ايران را در شرايط خوبي تحويل نمي‌گيرد. هرچند بر اساس آمارهاي رسمي و تاكيد مقامات دولت سيزدهم در حوزه‌هايي مانند رشد اقتصادي يا كاهش نرخ بيكاري، اعداد قابل دفاعي به دست آمده اما در حوزه‌هايي مانند تورم، تحريم، قيمت ارز و وضعيت معيشت مردم هنوز راهي طولاني تا شرايط استاندارد باقي مانده و به اين ترتيب كار دولت جديد بسيار سخت خواهد بود. از طرف ديگر بايد مشخص شود كه اصلي‌ترين بازيگران اقتصادي دولت چه افرادي خواهند بود و پس از آن بر مبناي نگاه كلاني كه آنها دارند تكليف برنامه اقتصادي دولت مشخص شود با اين وجود اما مسعود پزشكيان در هفته‌هاي گذشته برنامه‌ها و ايده‌هاي مختلفي را درباره آينده اقتصاد ايران ارايه داده كه مي‌تواند تا حدي مسير احتمالي را مشخص كند.
رييس‌جمهور منتخب دولت چهاردهم كه در جريان رقابت‌هاي انتخاباتي، با شعار «براي ايران» پا به عرصه انتخابات گذاشت، خود را «صداي بي‌صدايان» معرفي و بر تلاش جهت تحقق «حق» و «عدالت» در جامعه و اجراي احكام «برنامه هفتم پيشرفت» تاكيد كرده است.
ارتباطات مناسب و سازنده با دنيا براي رفع يا كاهش تحريم‌ها، افزايش سرمايه‌گذاري خارجي براي تحقق رشد اقتصادي و اجراي قوانين به جاي ايجاد قوانين جديد، از مهم‌ترين محورهاي عنوان شده است كه در اولويت برنامه‌هاي اقتصادي پزشكيان قرار دارد. حل مشكلات روابط خارجي، بهبود روابط با كشورها، عادي‌سازي روابط اقتصادي و تجاري با جهان از طريق رفع تحريم‌ها، ارتقاي جايگاه و امنيت و اقتدار ايران در جهان از ديگر برنامه‌هاي مطرح شده از سوي پزشكيان در حوزه سياست خارجي است كه قطع به يقين تاثير شگرفی در مسائل اقتصادي كشور خواهد داشت؛ چراكه خواه ناخواه طي يك دهه اخير، تحريم‌ها آسيب‌هاي جدي بر بدنه اقتصادي كشور وارد كرده و در جهت بهبود اين وضعيت، كارشناسان و فعالان بزرگ اقتصادي، گشايش اين گره را در بهبود روابط بين‌المللي ايران با جهان دانسته و مطالبه‌گري كرده‌اند.
پزشكيان وعده كرده كه نمي‌خواهد جوري مملكت‌داري كند كه مردم مدام چشم‌شان به اخبار باشد تا ببينند بيشتر تحريم مي‌شويم يا نمي‌شويم، نرخ دلار بالا مي‌رود يا پايين مي‌آيد؛ ما از هوش مصنوعي مي‌خواهيم تا بهترين صنعت جهاني را به مردم خود ارايه دهيم؛ ما براي بر طرف كردن مشكلات مردم به همت و انسجام ملي و گشايش خارجي نياز داريم. هر زماني كه خواستيم توافق كنيم، نرخ تورم پايين آمد و نرخ رشد اقتصادي بالا رفت و هر زماني هم قصد نداشتيم توافق كنيم، بالعكس شد و نرخ رشد اقتصادي كاهش و نرخ تورم افزايش يافت. تنظيم و توزيع عادلانه بودجه عمومي كشور با اولويت حمايت از اقشار كم برخوردار، حكمراني مطلوب در صندوق‌هاي بازنشستگي با تاكيد بر نظام شايسته سالاري، رفع بحران‌ها و كاهش ناترازي صندوق‌هاي بازنشستگي، توزيع عادلانه يارانه‌ها متناسب با اطلاعات واقعي و تدوين سياست‌هاي هدايت تدريجي توزيع يارانه‌ها، افزايش سهم كمك دولت در تامين هزينه‌هاي درماني و استعداديابي، آموزش و توانمندسازي به‌منظور اشتغال‌زايي و كاهش آسيب‌هاي اجتماعي نيز از سياست‌ها و برنامه‌هاي راهبردي رييس‌جمهور منتخب در حوزه رفاه و تامين اجتماعي است كه عمده رفع مشكلات اين حوزه نيز به گونه‌اي به شرايط اقتصادي و منابع مالي كشور، گره خورده و ريشه در آن دارد.
بررسي ديدگاه‌ها و برنامه‌هاي مسعود پزشكيان در ايام انتخاباتي نشان مي‌دهد كه وعده‌هاي وي در برنامه‌هاي تبليغاتي، دوري از اقتصاد دستوري است و معتقد است كه بايستي با كمك كارشناسان اقتصادي، روابط مالي ايران با ساير كشورها برقرار شود و رشد اقتصادي بدون ارتباط با جهان محقق نمي‌شود. بايستي با كمك كارشناسان اقتصادي، روابط مالي ايران با ساير كشورها برقرار شود و رشد اقتصادي بدون ارتباط با جهان محقق نمي‌شودبه عقيده پزشكيان، بدون ارتباط مناسب و سازنده با دنيا به رشد اقتصادي هشت درصدي مورد اشاره در برنامه هفتم توسعه، نخواهيم رسيد؛ بنابراين اگر مي‌خواهيم به رشد برسيم، بايستي بتوانيم سرمايه‌گذاري داشته باشيم؛ چراكه بدون سرمايه‌گذاري، نه اشتغال ايجاد مي‌شود و نه مي‌توان روي افزايش توليد، حساب كرد. سرمايه‌گذاري نيز بسته به اين است كه چه محدوده‌اي از بازار را در نظر مي‌گيريم؟ فقط كشور را مي‌بينيم يا اينكه منطقه را در نظر مي‌گيريم؟ هرچه ديد ما وسيع‌تر باشد، طبيعتا رشد اقتصادي افزايش بيشتري را تجربه مي‌كند.
وي در مورد برجام نيز وعده كرد كه با كميسيون امنيت مجلس شوراي اسلامي و شوراي عالي امنيت ملي، تا رسيدن به زبان مشترك صحبت خواهد كرد. رييس‌جمهور منتخب مردم در مورد توسعه برنامه هفتم، بر به‌كارگيري افراد داراي مهارت تاكيد دارد و معتقد است كه رييس‌جمهور قرار نيست برنامه جديدي بنويسد و سياست جديدي در كشور اجرا كند، بلكه سياست‌هاي كلي ابلاغي از سوي مقام معظم رهبري روشن و مشخص است و برنامه‌هاي توسعه نيز وجود دارد؛ فلذا تنها بايستي با داراي مهارت و علمِ اجراي كار، برنامه‌هاي موجود را عملي و اجرايي كنيم؛ صرفاً به دليل اينكه در برنامه توسعه ششم، افرادي اجراي كار را بر عهده داشتند كه از برنامه‌ها بي‌خبر بوده و هدف و سياست را پيگيري نمي‌كردند و فاقد مهارت و علم اجراي كار بودند، سبب شد كه ۲۵ تا ۳۰ درصد برنامه ششم توسعه محقق شود.
مسعود پزشكيان در آخرين مناظره انتخاباتي خود ضمن ارايه نمودارهاي اقتصادي، مصرف دهك‌هاي پايين و بالاي جامعه در يارانه‌هاي انرژي و بنزين را وحشتناك توصيف و تاكيد كرد كه اختلاف ميان دهك‌هاي بالا و پايين بسيار است. وي معتقد است كه اينكه به افراد توانمند، بيشتر امكانات داده شود و به آنهايي كه ضعيف‌ترند، تخصيص كمتري صورت گيرد، بايستي اصلاح شود. وضعيت جمعيت زير خط فقر، كه اين سال‌ها بدتر شده، بايستي بهتر شود؛ فلذا براي آنكه بخواهيم اين بي‌عدالتي را اصلاح كنيم، بايستي اولويت نخست را پيدا كنيم. رييس‌جمهور منتخب دولت چهاردهم عنوان كرد كه به راحتي مي‌توان به هر نفر ۱۰ ميليون تومان يارانه پرداخت كرد؛ اما لازمه آن، مديريت تورم و شاخص‌ها، انسجام داخلي، كنار گذاشتن دعواها و رسيدن به زبان و نگاه مشترك و همچنين ديدن مردم محروم است؛ اگر ما وضعيت رشد اقتصاد و اشتغال را درست نكنيم و مشكلات‌مان را با دنيا حل نكنيم، راه به جايي نخواهيم برد.
همانطور كه اشاره شد، پزشكيان در گفته‌هاي خود بر مخالف با اقتصاد دستوري تاكيد كرده و معتقد است كه اگر قرار باشد اقتصاد به صورت دستوري پيش رود، سرمايه‌گذار از سرمايه‌گذاري و توليدكننده هم از توليد دست كشيده و منصرف خواهد شد. اختلاف قيمت‌هاي بازار و توليدكنندگان ناشي از اين همين دستوري بودن اقتصاد است. از سوي ديگر، پزشكيان نظام ارزپاشي و تخصيص ارز ۴۲۰۰ توماني كه زمينه رانت را فراهم كرده را مورد نقد قرار داده و معتقد است كه اين ارز در اختيار هر شخصي كه قرار گيرد، منجر به رانت خواهد شد؛ اينكه دولت پول بدهد و عده‌اي با رانت، پول را در جاي ديگري خرج كنند، همان بهتر است كه اين كار انجام نشود. بايستي ارز را جز در بحث دارو، نهاده‌ها و مواد غذايي مردم، تك نرخي كرد؛ چه كسي گفته است كه ارز ۲۸ هزار توماني را به برخي پرداخت كنيم و به ديگري ارز ۴۰ هزار توماني بدهيم. وي در موضوع ارز، مخالف هر نوع ارز غير آزاد است و علت تورم را اقدامي از سوي دولت دانسته كه از جيب مردم پول بر مي‌دارد، بزرگ مي‌شود و در نتيجه ناترازي را به وجود مي‌آورد و در نهايت براي رفع آن مجبور به چاپ پول يا دريافت اسكناس مازاد از بانك‌ها است. به هر كسي كه ارز ترجيحي مي‌دهيم، دقيقا رانت پرداخت مي‌كنيم. اگر ارز كالاهاي اساسي همچون دارو را تنظيم كنيم، بازار آزاد خود را تنظيم مي‌كند؛ بنابراين لازم نيست دولت دخالت كند، بلكه دولت بايد ارز براي پشتيباني را تامين كرده و بقيه را اجازه دهيم كه بازار، خود كنترل كند. دولت بايستي دست از دخالت در بازار و قيمت‌گذاري‌ها بردارد.
پزشكيان معتقد است بازار سرمايه و بورس اوراق بهادار، بدترين دوران خود را طي سال‌هاي اخير، سپري كرده و مشكل آن همان مشكلات اقتصادي كشور، دخالت نارواي دولت در كسب و كارها و تحريم‌هاي بين‌المللي است؛ برنامه خود براي بهبود شرايط بازار بورس را منوط به نظر كارشناسان اين حوزه دانسته و تاكيد دارد كه در وهله اول، بايستي سخن كارشناسان را طبق شواهد علمي شنيد. او درباره برنامه‌هاي خود براي بورس و بازار سرمايه اعلام كرده است كه نگاه و موضعش در بورس، روشن و معتقد است كه اقتصاد يك نفر نيست و اينگونه نيست كه يك نفر براي مملكت نقشه اقتصاد بكشد؛ بلكه مجموعه‌اي از اقتصاددان‌ها هستند كه متناسب با تخصص براي اينكه چگونه با چه مشكلي را برخورد كنند، نسخه طراحي خواهند كرد؛ اما آنچه كه درباره بورس انجام خواهيم داد اين است كه ثبات و امنيت را به بورس برخواهيم گرداند و پول كسري دولت را از بورس جبران نخواهيم كرد.
وي اظهار كرد كه وقتي دولت در قيمت‌گذاري دخالت نكند و در قوانين دخالت و بي‌ثباتي ايجاد نكند و در كار توليد مداخله نكند بورس مسير خود را طي مي‌كند. از نظر تخصصي و علمي ميان اقتصاد بهداشت و درمان، اقتصاد صنعت، اقتصاد پولي و مالي و اقتصاد بورس زمين تا آسمان با هم فرق دارد و ما جهت حل ناترازي‌ها در هر حوزه قطعاً از كارشناسان مربوطه استفاده خواهيم كرد. حل مشكل بورس يك با نسخه ساده امكان پذير نيست، بلكه حتي موج تحريم نيز در بورس تاثيرگذار خواهد بود. نهمين رييس‌جمهور منتخب كشور در رابطه با واردات خودرو نيز، اعلام كرده است عليرغم اينكه در گذشته مخالف واردات خودرو بوده است، در رابطه با دليل اين مخالفت توضيح داده و اكنون برنامه دارد كه خودرو بايستي با ارز مردم وارد شود. پزشكيان در رابطه با مخالفت گذشته و برنامه‌هاي حال حاضر خود در اين حوزه، تشريح كرد: براي خودرو كه مزيت ما نيست، مرزها را بستيم؛ چكار كرده‌اند كه به واردات خوردوهاي دست دوم هم راضي شديم؟ اما بازهم اجازه واردات داده نشد؟! اكثريت خودروهاي وارداتي را از چين وارد كرديم و به چند برابر قيمت در اينجا فروخته‌ايم؛ در حقيقت مردم را از زندگي ساده محروم كرده‌ايم؛ حال برنامه ما اين است كه واردات خودرو با ارز مردم وارد شود؛ مخالف بوديم چراكه به مردم ريال داده مي‌شد اما جنس خارجي را ده‌ها برابر به آنان فروخته مي‌شد؛ اما زين‌پس، واردات خودرو با ارزهاي مردم آزاد است. اگر رقابت را آزاد كنيم و خودروها وارد كشور شوند؛ بازار هم خود به خود تنظيم مي‌شود. وي معتقد است كه اگر ارز كالاهاي اساسي همچون دارو را تنظيم كنيم بازار آزاد خود را تنظيم مي‌كند. لازم نيست دولت دخالت كند. دولت بايد ارز براي پشتيباني را تامين كند و بقيه را بازار خودش كنترل مي‌كند. دولت دست از دخالت در بازار و قيمت‌گذاري‌ها بردارد.
مسعود پزشكيان پيرامون برنامه‌هاي خود براي حوزه سرپناه مردم و ساخت مسكن و كنترل اجاره‌بها، وعده‌اي قابليت عملياتي شدن نداشته باشد، ارايه نكرده و اينگونه توضيح داده است كه آنچه قانوناً امكان دارد و در اختيار خواهد داشت را در حد توان اجرا خواهد كرد. وي با بيان اينكه در سياست‌هاي كلي رهبري، طرح آمايش سرزميني ديده شده و بنا بر اين بوده است كه اجازه ندهيم شهرهاي بزرگ، بزرگ‌تر شوند يا روستاها را به گونه‌اي توسعه دهيم كه از روستاها به حاشيه نشيني نروند؛ چراكه در اين صورت، قيمت زمين و مسكن افزايش پيدا كرده و با اين وضعيت اقتصاد مملكت اوضاع خوبي نخواهد داشت؛ بنابراين وي معتقد است كه بايد ضمن ادامه راه شهيد رييسي و اجراي قانون، آمايش سرزميني كه در سياست‌هاي كلي ابلاغي مقام معظم رهبري آمده است را به‌شدت پيگيري كنيم و تلاش خواهيم كرد كه توسعه متوازن ايجاد كنيم. به گفته پزشكيان، دولت بايد بتواند پولي به كارمندان بدهد كه بتواند در خانه‌هايشان زندگي كنند. تورم باعث افزايش اجاره مي‌شود و دولت مسبب ايجاد تورم است. دولت‌ها بر اساس تورم پول كارمندان را پرداخت نمي‌كند و مشكل ايجاد مي‌شود. پس اين بسته‌اي است كه بايد كل آن را اجرا كنيم. بايد هنر كنيم و جلوي تورم را با راهكاري مناسب بگيريم. اينگونه تعدادي از مشكلات را حل مي‌كنيم و با اصلاح حقوق كمك مي‌كنيم به افراد تا اجاره خود را بپردازند.
به اين ترتيب به نظر مي‌رسد كه در دولت جديد مجموعه‌اي از اصلاحات داخلي و خارجي براي اقتصاد ايران در راه خواهد بود، اصلاحاتي كه مي‌تواند، شرايط براي پس از چند سال بار ديگر تغيير دهد.
