سياست؛ مانع تجارت با يك شريك تجاري
بررسي‌ها نشان مي‌دهد هـر چنـد امـارات همـواره يكـي از دو شـريك نخسـت تجـاري ايـران بـوده، اما رويكـرد سياسـي اين كشور بـه ايـران سـبب تفـاوت رويكـرد اقتصـادي امـارات نسـبت به ايـران در مقاطـع مختلـف بـوده اسـت.
بررسي‌ها نشان مي‌دهد هـر چنـد امـارات همـواره يكـي از دو شـريك نخسـت تجـاري ايـران بـوده، اما رويكـرد سياسـي اين كشور بـه ايـران سـبب تفـاوت رويكـرد اقتصـادي امـارات نسـبت به ايـران در مقاطـع مختلـف بـوده اسـت. بررسي روند حجــم مبادلات تجــاري ايــران و امــارات در بازه زماني 10 ســال نشان مي‌دهد كه روابط دو كشور فراز و نشيب بسياري داشته است. ارزيابي‌ها نشان مي‌دهد ضرورت‌هــاي سياســي تــداوم رشــد اقتصــادي امــارات از ســوي ديگــر مي‌توانــد در گمانه‌زنــي درخصــوص چشــم‌انداز روابــط اقتصــادي دو كشــور راه‌گشـا باشـد. در اين خصوص مي‌توان به اين نكته اشاره كرد كه تجـارت ايران و امـارات از 2/2 ميليـارد دلار در سـال 2001 بـه بيـش از 24 ميليـارد دلار در سـال 2011 افزايـش يافـت. اما در ســال 2012 بــا اعمــال تحريم‌هاي بينالمللــي بــر ايــران حجــم مبادلات تجــاري دو كشــور به‌شدت و بــه شــكلي ســريع كاهــش يافــت؛ به‌طوري كــه ميانگيــن ايــن رقــم در سال‌هاي 2012 تا 2015 بــه حــدود 15 ميليــارد دلار رسـيد. اما اين روند در سـال 2015 بـا برداشـته شـدن تحريم‌هاي بين‌المللـي در پـي توافـق هسـته‌اي ايـران و 1+5 هـر چنـد روابـط تجـاري ايـران بـا تقريبـا تمامـي شـركاي خـود بـا افزايـش قابـل ملاحظـه‌اي همـراه بـود، با اين حال در‌خصـوص امـارات رونـد كاهشـي ادامـه يافـت؛ بـه گونـه‌اي كه ميانگيـن حجـم تبـادلات دو كشـور در سال‌هاي 2016 تـا 2018 (خروج امريكا از برجام و اعمـال مجـدد تحريم‌ها) برابـر بـا 14.4 ميليـادر دلار بـوده اسـت.
تاثير سياست بر مناسبات تجاري
براساس گزارش پژوهش‌هاي اتاق ايران، اصلي‌تريـن دليـل عـدم رشـد حجـم تجـاري دو كشـور و تـداوم رونـد كاهشـي حجـم تجـاري دو كشـور را بايـد در اختلافـات سياسـي فزاينـده دو كشـور بـر سـر موضوعـات منطقـه‌اي و نگرانـي امـارات از تاثيـرات برجـام بـر آينـده ايـن اختلافـات جست‌وجو كـرد؛ موضوعـي كـه امـارات را در زمـره معـدود ناراضيـان توافـق هسـته‌اي ايـران و 1+5 قـرار داد. ايـن رويكـرد امـارات بـه سياسـت‌هاي منطقـه‌اي ايـران و پيامـد برداشـته شـدن تحريم‌ها بـر ايـن سياسـت‌ها سـبب شـد تـا در سـال 2018، امـارات به‌شدت بـا اعمـال مجـدد تحريم‌ها عليـه ايـران همراهـي كنـد.
در ايـن مقطـع، مطابـق بـا دسـتورالعمل بانـك مركـزي امـارات، بانك‌ها و شـركت‌هاي مسـتقر در دوبـي را موظـف بـه مســدود كــردن حســاب‌هاي بانكــي شهروندان و بانك‌هاي ايراني شدند. اقدامي كه موجب شد تا بســياري از شــركت‌هاي بين‌المللي براي تجارت با ايران مجبور به انتقـال كارگزاري‌هـا و حسـاب‌هاي بانكـي خـود از دوبـي بـه تركيـه شـوند. در سـال 2019 همزمـان بـا وخيـم شـدن وضعيـت امنيتـي خليـج‌فـارس ازجملـه انفجـار يـك كشـتي تجـاري در دريـاي عمـان، سياسـت امـارات تغييـر كـرد و ايـن كشـور وارد گفت‌وگو بـا ايـران شـد؛ يـك مـاه بعـد، گزارش‌هايـي در‌خصـوص آزادسـازي 700 ميليـون دلار از دارايي‌هـاي بلوكـه شـده ايـران در امـارات منتشـر شـد؛ موضوعـي كـه سـبب سـفر نماينـده ويـژه امريكا در امـور ايـران بـه امـارات بـراي تشـويق ايـن كشـور بـه تـداوم همراهـي بـا سياسـت فشـار حداكثـري شـد. بـا ايـن وجـود امـارات از سـال 2019 نقـش مهمـي در صـادرات نفـت ايـران بـه چيـن داشـته اسـت و بـه واسـطه ايـن نقـش، بـراسـاس برخـي آمارهـا، واردات ايـران از امـارات تقريبـا بـه سـطح پيـش از سـال 2018 بازگشت، هرچند صادرات به اين كشور همچنان بسيار محدود است. بعــد از آغــاز بــه كار دولــت بايــدن در امريكا و آغــاز مذاكــرات بــراي احيــاي برجــام، امــارات، همســو بــا ســاير كشـورهاي شـوراي همـكاري خليـج‌فـارس وارد مجموعه‌اي از تلاش‌هـاي ديپلماتيـك بـا هـدف بهبـود روابـط بـا تهـران شـده اسـت. در ايـن راسـتا «طحنـون بـن زايـد»، مشـاور امنيـت ملـي امـارات ضمن سفر به تهران در ديـدار بـا دبيـر شـوراي عالـي امنيـت ملـي و رييس‌جمهور ايـران خواسـتار تشـكيل كارگروه‌هاي تخصصـي بـراي شناســايي امــكان همــكاري در حوزه‌هاي انــرژي، حمل‌ونقــل، ســلامت و اقتصــاد شــد و تاكيــد كــرد كــه ايــن كارگروه‌ها بايــد راه‌هاي برداشــتن موانــع همــكاري دو كشــور را تعييــن كننــد.
تـلاش امـارات بـراي بهبـود روابـط خـود بـا ايـران، ازجملـه در حـوزه اقتصـادي بـا تاييـد و همراهـي ايـالات‌متحـده و ساير كشورها همراه بود. بعـد از آغـاز بـه كار دولـت سـيزدهم، مسـير آشـتي و بهبـود روابـط دوجانبـه ايـران و امـارات بـا سـرعت بيشـتري ادامــه يافــت؛ از‌جملــه در جريــان ســفر وزيــر امــور خارجــه ايــران بــه ابوظبــي، وي ضمــن ابــلاغ رســمي دعــوت رييس‌جمهور از محمـد بـن زايـد بـراي سـفر بـه ايـران مذاكراتـي را در‌خصـوص هماهنگـي، برنامه‌ريـزي و اقـدام مشـترك بـراي ارتقـاي همكاري‌هـاي دوجانبـه بـه ويـژه در زمينـه تجـاري و اقتصـادي بـا سـران امـارات انجـام داد.
در‌نتيجـه مذاكـرات نسـبتا منظـم ميـان دو كشـور، نهايتـا در ارديبهشـت ۱۴۰۳، كميسـيون مشـترك همكاري‌هـاي اقتصـادي دو كشـور پـس از ۱۰ سـال برگـزار شـد. در‌خصوص دلايـل تغييـر رويكـرد امـارات نسـبت بـه ايـران در مقايسـه بـا سال‌هاي 2016 تـا 2019 را علاوه بـر موضوعـات سياســي و امنيتــي بايــد در شــرايط اقتصــادي ايــن كشــور جست‌وجو كــرد. بــر اســاس گــزارش صنــدوق بينالمللــي پـول، بـاتوجـه بـه آسـيب‌هاي ناشـي از همه‌گيـري كرونـا از يـك‌سـو و رونـد كلـي كاهـش تقاضـاي جهانـي بـراي نفــت در نتيجــه تــلاش بــراي مقابلــه بــا تغييــرات اقليمــي از‌ســوي ديگــر، نگراني‌هــاي مهمـي درخصــوص رشــد اقتصـادي پايـدار و موفقيـت سياسـت‌هاي متنوع‌سـازي اقتصـادي در كشـورهاي شـوراي همـكاري خليـج‌فـارس از‌جملــه امــارات وجــود دارد.
برنامه امارات در حوزه تجارت
در حوزه سياست تجاري امارات بر شكل‌دهي به موافقت‌نامه‌هاي تجارت آزاد با طيفي از كشورها متمركز شده است و اين كشورها را به عنوان بازارهاي هدف برگزيده است. دولت اين كشور در سال 2021 اعلام كرد كه امضاي فوري موافقت‌نامه جامع همكاري اقتصادي با ۸ كشور شامل هند، بريتانيا، تركيه، كره‌جنوبي، اتيوپي، اندونزي، رژيم صهيونيستي و كنيا را در دستور كار خود قرار داده است. همچنين اين كشور عضو مجموعه بزرگي از سازمان‌هاي بين‌المللي در حوزه تجارت است كه از جمله مهم‌ترين آنها سازمان تجارت جهاني، شوراي همكاري خليج‌فارس، موافقت‌نامه تجارت آزاد GCC-EFTA و منطقه تجارت آزاد پان‌عربي هستند.
اين گزارش با اشاره به امضاي قرارداد تجارت آزاد هند با امارات هشدار داده است: اين قرارداد از ارزش بندر چابهار به عنوان كانون تجارت منطقه‌اي هند كم خواهد كرد؛ اما فعال شدن بندر چابهار با مشاركت هند كمك خواهد كرد تا حداقل كانون تجارت منطقه‌اي هند با مقصد روسيه و آسياي مركزي در سواحل ايران شكل بگيرد.
بر اساس اين گزارش، توافق‌نامه تجاري ميان تركيه و امارات متحده عربي اين پتانسيل را دارد كه خود به يك مزيت اقتصادي، سياسي و ترانزيتي مهم براي ايران تبديل شود. با شكل‌گيري توافق‌نامه تجارت ميان امارات و تركيه، ايران مي‌تواند نقش مهمي در اتصال همه اين كشورها به يكديگر ايفا كند. در اين گزارش بر اين نكته نيز تاكيد شده كه ضرورت دارد دانش تخصصي-فني لازم براي ورود بخش خصوصي به حوزه‌هاي نوين همكاري اقتصادي با امارات ايجاد و توسعه يابد. اين دانش هر چند در ايران وجود دارد، به واسطه تحريم‌هاي طولاني عليه اقتصاد ايران، با فعاليت‌هاي تجاري كشور پيوند نخورده است.
