نشانه‌هاي بي سابقه فرونشست زمين در ايران
تازه‌ترين اطلاعات منتشره از سوي علي بيت‌اللهي، رييس بخش زلزله‌شناسي مهندسي و خطرپذيري مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي حاكي از بروز نشانه‌هاي بي سابقه و عظيم فرونشست در يزد و اراك است. از سويي، فرونشست زمين در يزد به اندازه‌اي زياد شده است كه لوله آب چاه عميق هم‌اينك دو متر بالاتر از سطح زمين قرار گرفته است.
گروه راه و شهرسازي|
تازه‌ترين اطلاعات منتشره از سوي علي بيت‌اللهي، رييس بخش زلزله‌شناسي مهندسي و خطرپذيري مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي حاكي از بروز نشانه‌هاي بي سابقه و عظيم فرونشست در يزد و اراك است. از سويي، فرونشست زمين در يزد به اندازه‌اي زياد شده است كه لوله آب چاه عميق هم‌اينك دو متر بالاتر از سطح زمين قرار گرفته است. از سوي ديگر، در يك فيلم كوتاه در صفحه شخصي بيت اللهي، حفره‌هاي بزرگ به عمق 10 متر در اطراف شهر اراك گزارش شده است.
به نوشته رييس بخش زلزله‌شناسي مهندسي و خطرپذيري مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي، يكي از شاخص‌ترين پديده‌هاي لوله زايي ناشي از فرونشست زمين در ايران، فرونشست تجمعي حدود ۲ متري است. مهم‌ترين پهنه فرونشستي زمين در استان يزد، در مسير بين يزد- اردكان واقع مي‌شود. اين پهنه فرونشستي به‌طور تقريبي داراي طولي معادل 100 كيلومتر و عرض بيشينه آن در قسمت‌هاي مركزي زون فرونشستي، حدود 15 كيلومتر است.
بيشينه مقدار نرخ سالانه فرونشست زمين در اين پهنه 14 سانتي متر در سال گزارش شده است (سازمان نقشه‌برداري كشور) . اين مسير از سمت جنوب شرقي از جنوب يزد شروع (كمابيش در امتداد بزرگراه يزد – اردكان) و در ادامه از شاهديه، زارچ، اشكدز عبور كرده و در محل تلاقي بزرگراه يزد- اردكان و بزرگراه كنار گذر حلقوي اردكان (در جنوب شرقي ميبد) به بيشينه مقدار خود مي‌رسد (14 سانتي متر در سال) . شهرهاي ميبد، بفروئيه، اردكان و در نهايت احمد آباد در شمال غربي‌ترين حد اين پهنه فرونشستي از جمله سكونتگاه‌هاي واقع در پهنه فرونشستي يزد-اردكان است.
يكي از شاخص‌ترين پديده لوله زايي ناشي از فرونشست زمين در ايران است كه فرونشست تجمعي حدود 2 متري را نشان مي‌دهد.براساس اطلاعات موجود، نرخ چند سال اخير فرونشست زمين در نقطه چاه مورد نظر، 10 سانتي متر بر سال برآورد شده است.
طبق اعلام آب منطقه‌اي يزد، سطح ايستابي در محل چاه مشاهده‌اي كه دچار لوله زايي شده است. در سال 1352 (زمان حفر چاه پيزومتري)، 33 متر بوده كه در سال 1402 سطح آب در اين منطقه با افتي معادل 43 متر در طول 50 متر، به عدد 76 متري رسيده است (افت سالانه 86 سانتي متر در سال) .
اگر ميزان فرونشست تجمعي 2 متر فرض شود، در اين حالت، نرخ فرونشست متوسط سالانه حدود 4 سانتي متر در سال در نقطه چاه مشاهده‌اي خواهد بود.
از آنجا كه در رخداد فرونشست زمين، لوله چاه همراه لايه‌هاي سطحي در برگيرنده آن، پايين رفته و به‌طور كامل در نقطه ارتفاعي سابق خود ثابت نمي‌ماند، از اين رو، تخمين زده مي‌شود كه فرونشست تجمعي زمين بيش از 2 متر باشد. همانطور كه اشاره شد؛ در سال‌هاي اخير نرخ فرونشست زمين در مختصات نقطه چاه، 10 سانتي متر در سال گزارش شده است.
از اين رو بديهي است طي سال‌هاي شروع افت سطح آب و به تبع آن فرونشست زمين، نرخ فرونشست زمين كمتر از 10 سانتي متر بوده است و لذا با تقريب مي‌توان فرونشست تجمعي نقطه چاه مشاهده‌اي (شكل نشان داده شده)، حدود 4 متر تخمين زد كه معرف نرخ فرونشست متوسط ساليانه حدود 8 سانتي متر در سال خواهد بود.
بخشي از اين مقدار كل فرونشست زمين لوله چاه همراه لايه‌هاي زمين پايين رفته و بخشي ديگر به‌دلايل جنس لايه‌ها، نحوه اتصال لوله جداره با زمين اطراف، كيفيت گراول پكينگ و ... به‌صورت لوله زايي (حدود 2 متر) خود را نشان داده است.
بيشينه مقادير نرخ ساليانه فرونشست زمين در استان ها
بيت اللهي پيش از اين نيز در مطلبي اعلام كرده بود كه براساس ارزيابي‌هاي صورت گرفته از مجموع داده‌هاي در دسترس سازمان نقشه‌برداري، در 18 استان كشور، بيشينه نرخ فرونشست به بيش از 10 سانتي متر در سال مي‌رسد. در 8 استان اين مقدار بين 5 تا 10 سانت در سال و در 4 استان ديگر، زير 5سانتي متر در سال است.
عدد بيشينه نرخ فرونشست زمين در پهنه‌هاي فرونشستي نيز بسيار بزرگ و قابل ملاحظه است.
لازم به‌ذكر است كه مقدار بيشينه فرونشست زمين همراه با وسعت پهنه‌هاي فرونشستي زمين، شاخص خطر مهمي است كه بر اساس آن در استان‌هاي خراسان رضوي، كرمان، فارس، تهران و اصفهان اين شاخص قابل توجه مي‌باشد.
تدوين مقررات ملي فرونشست زمين در حيطه برداشت آب‌هاي زيرزميني، تغذيه آبخوان‌ها، نوع و شيوه كشت و زرع و آبياري، مكان‌يابي صنايع آب‌بر، روش‌هاي طراحي مستحدثات در زون‌هاي خطر فرونشست، روش‌هاي مقاوم سازي مستحدثات و زيرساخت‌ها و آثار تاريخي، مهم‌ترين اقدام در كنترل فرونشست و كاهش خطرات آن در كشور است.
۴٩ درصد جمعيت ايران درگير فرونشست
به گفته رييس بخش خطرپذيري مركز تحقيقات راه و شهرسازي، محاسبات انجام شده نشان مي‌دهد كه چيزي حدود ۴٩ درصد جمعيت كل ايران بر روي پهنه‌هاي فرونشستي يا مجاورت آن سكونت دارند. مطالعات نشان مي‌دهد كه متاسفانه محدوده‌هاي جمعيتي عمده و كلان كشور مانند تهران، مشهد، شيراز، كرمان و از همه مهم‌تر اصفهان و چند كلان‌شهر ديگر دقيقا در محدوده فرونشستي قرار دارند يا درمجاورت و حاشيه زون‌هاي فرونشستي واقع شده‌اند.
گسترش روزانه پهنه‌هاي فرونشست
رييس بخش خطرپذيري مركز تحقيقات راه و شهرسازي تاكيد كرد: خصلت فرونشست زمين اين است كه هر روز ادامه دارد و استنباط مي‌شود كه اگر همين روال ادامه پيدا كند اين زون‌هاي مجاورت فرونشست هم جزو پهنه‌هاي فرونشست خواهند شد و به اين پهنه مي‌پيوندند و وسعت فرونشست افزايش پيدا مي‌كند.
بيت‌اللهي افزود: مساحت زون‌هاي فرونشستي در كشور نسبت به ۵ سال گذشته حدود ٣ برابر افزايش پيدا كرده و رشد پهنه خصوصيت فرونشست است.
وي گفت: بايد توجه داشت كه اين حجم جمعيت و ساخت و سازها، ساختمان‌ها و زيرساخت‌ها و شريان‌هاي حياتي تحت تاثير اين موضوع هستند و كاهش اين ريسك نگاه ويژه‌اي را مي‌طلبد .
به گزارش «تعادل»، نتايج بررسي‌هاي بين‌المللي نشان مي‌دهد، ايران دومين كشور دنيا از نظر نرخ و سومين كشور از نظر مساحت فرونشست در جهان است! فرونشست زمين پديده‌اي مخرب است كه در سراسر جهان رخ مي‌دهد و باعث آسيب به زيرساخت‌ها، افزايش خطر سيل، فرسايش خاك و كاهش ذخيره آبخوان‌ها مي‌شود. وضعيت بحراني ايران از نظر فرونشست زمين، منجر به اين شده است تا مسوولان به‌طور متناوب تازه‌ترين دست يافته‌هاي خود از بررسي سرزمين ايران را در اختيار اصحاب رسانه قرار دهند. ديروز نيز تازه‌ترين اطلاعات درباره ميزان فرونشست در استان‌ها و همچنين وضعيت فرونشست در مناطق شهر تهران و مناطق اطراف پايتخت اعلام شود. بر اين اساس، بزرگ‌ترين نرخ فرونشست كشور با سالانه ۳۵سانتي‌متر مربوط به كرمان و منطقه بهرمان است. مناطق ۱۷، ۱۸ و ۱۹ تهران نيز داراي بالاترين نرخ فرونشست در پايتخت به شمار مي‌روند.
فرونشست ۳۵ سانتي‌متري در كرمان
آنگونه كه گزارش‌هاي رسمي نشان مي‌دهد، بزرگ‌ترين نرخ فرونشست كشور با سالانه ۳۵سانتي‌متر مربوط به كرمان و منطقه بهرمان است. پس از استان كرمان، البرز قرار دارد. در جنوب اين استان حوالي دشت جنوب هشتگرد يعني از سمت شهريار به‌سمت غرب، سالانه ۳۲ سانتي‌متر فرونشست زمين رخ مي‌دهد. به‌لحاظ وسعت و پراكندگي، خراسان رضوي ۵ برابر بيشتر از مساحت ساير استان‌ها فرونشست زمين دارد. در زمان حاضر بيشترين فرونشست به‌لحاظ وسعت، مربوط به استان‌هاي فارس، اصفهان، كرمان و تهران است. بيشترين فرونشست زمين در تهران مربوط به ورامين است كه سالانه حدود ۱۷ سانتي‌متر است. شكاف فرونشست كم‌نظيري در دنيا در اين منطقه وجود دارد كه حدود ۳ كيلومتر از معينآباد تا جاده گرمسار به قم است.
بالاترين نرخ در مناطق ۱۷، ۱۸ و ۱۹ تهران
بر اساس اين گزارش، در اطراف تهران، دشت ورامين داراي فرونشست‌هاي وسيع است. زون‌هاي فرونشست زمين در تهران بيشتر در جنوب و جنوب غربي شهر تهران تا شهريار قرار دارند. نرخ فرونشست زمين در تهران را ۱۵ تا ۲۲ سانتي‌متر در سال است. علاوه بر آن لكه‌هايي در فرونشست در دشت ورامين، شهريار به سمت پيشوا مشاهده مي‌شود كه نرخ ۱۷ سانتي‌متر در سال را نشان مي‌دهد. در دشت ورامين شكاف‌هايي نمايان شده كه در دنيا بي‌نظير است. اين منطقه فرونشست شامل معينآباد به سمت جاده گرمسار به قم مي‌شود. مناطق ۱۷، ۱۸ و ۱۹ از پهنه‌هاي فرونشست در تهران به شمار مي‌روند كه داراي نرخ فرونشست ۲۲ سانتي‌متري در سال هستند.
