سرنوشت sme ها چه شد؟
فرابورس ايران از همان ابتدا با هدف عرضه سهام شركت‌هايي كه شرايط پذيرش در بورس تهران را ندارند، تأسيس شد. باتوجه به اينكه شركت‌هاي كوچك و متوسط يا همان smeها در جهان از قطب‌هاي اصلي كارآفريني هستند و باعث مي‌شوند اقتصادي پويا و بر پايه ايجاد شغل در كشورها شكل بگيرد، گام‌هايي براي ورود چنين شركت‌هايي به بازار سرمايه ايران برداشته شد. بر اين اساس در دهه ۹۰ فرابورس ايران، بازار شركت‌هاي كوچك و متوسط را به عنوان بخش متفاوتي از بازار راه‌اندازي كرد.
فرابورس ايران از همان ابتدا با هدف عرضه سهام شركت‌هايي كه شرايط پذيرش در بورس تهران را ندارند، تأسيس شد. باتوجه به اينكه شركت‌هاي كوچك و متوسط يا همان smeها در جهان از قطب‌هاي اصلي كارآفريني هستند و باعث مي‌شوند اقتصادي پويا و بر پايه ايجاد شغل در كشورها شكل بگيرد، گام‌هايي براي ورود چنين شركت‌هايي به بازار سرمايه ايران برداشته شد. بر اين اساس در دهه ۹۰ فرابورس ايران، بازار شركت‌هاي كوچك و متوسط را به عنوان بخش متفاوتي از بازار راه‌اندازي كرد.
آخرين دستورالعمل چگونگي انجام معاملات سهام شركت‌هاي كوچك و متوسط به همراه حق تقدم‌ها، در دوم ارديبهشت ماه سال ۱۳۹۵، به تصويب رسيد و بر همين مبنا معاملات شركت‌هاي متوسط و كوچك (كه تحت عنوان بازار SME در بازار سرمايه راه‌اندازي شدند) در دو تابلوي رشد و دانش بنيان انجام مي‌شد. نكته قابل توجه درمورد SME، اين است كه تنها سرمايه‌گذاران حقوقي مي‌توانند سهام چنين شركت‌هايي را خريداري كنند و به دليل جلوگيري از پروژه كردن سهام، سفته بازي و رانت خواري به سرمايه‌گذاران خرد اجازه خريد چنين سهم‌هايي داده نشد.
مجتمع پترو صنعت گامرون و شركت گز سكه از اولين شركت‌هايي بودند كه در بازار sme پذيرش شدند. بر اين اساس شگامرن در تاريخ ۰۶/۱۰/۱۳۹۵ و غگز در تاريخ ۲۶/۱۰/۱۳۹۵ عرضه شدند.
بر اساس گزارش صداي بورس، در اين ميان چهار شركت؛ مجتمع توليدي نيلي صنعت كرمان، كولاك شرق، سيمان سفيد اروميه و كنترل گاز اكباتان به ترتيب و با نماد «غنيلي» در تاريخ ۱۷/۰۸/۱۳۹۵، «غكولاك» در تاريخ ۲۴/۰۸/۱۳۹۵، «سفاروم» در تاريخ ۲۵/۱۰/۱۳۹۵ و «فكباتا» در تاريخ ۲۴/۱۱/۱۳۹۵ در فرابورس پذيرش شدند. از اين تعداد تنها غنيلي در تاريخ ۱۶/۰۶/۱۳۹۸ در بازار smeها عرضه شد و سفاروم طبق مصاحبه‌اي كه مدير مالي اين شركت با اطلاعات بورس داشت؛ به دليل موافقت نكردن سهامداران و هيات‌مديره اين شركت هنوز به مرحله عرضه نرسيده است. كولاك شرق و كنترل گاز اكباتان هم تاكنون به دلايل نامشخصي به مرحله عرضه نرسيده‌اند.
در سال ۹۶ هم سه شركت؛ ماداكتو استيل كرد، توليدي آذر باتري اروميه و راهيابان فردا در فرابورس پذيرش شدند. شركت ماداكتو استيل كرد كه با هدف احداث اولين خط توليد استيل كورد (سيم فولادي مورد استفاده در تاير راديال) فعاليت خود را شروع كرد، در تاريخ ۱۶/۰۷/۱۳۹۶ پذيرش و در ۲۸/۱۲/۱3۹۶ به عرضه رسيد. شركت راهيابان فردا هم كه مجري و بهره‌بردار خدمات شهري است در تاريخ ۰۷/۰۹/۱۳۹۶ با نماد «هفردا» در فرابورس ايران پذيرش شد و در ۲۷ اسفند ماه سال بعد به مرحله عرضه رسيد. توليدي آذر باتري اروميه هم كه موضوع فعاليت آن «توليد انواع باتري خودرو و طراحي و ساخت ماشين آلات مربوطه» است، هفتم آذر ماه سال ۱۳۹۶ با نماد «خاذر» به مرحله پذيرش رسيد و تاكنون علت عرضه نشدن آن از سوي مديران شركت بيان نشده است. شركت سيمان زرين هم ازجمله شركت‌هايي است كه در فرابورس پذيرش شده اما هنوز به مرحله عرضه نرسيده است. اين شركت در تاريخ ۰۲/۰۴/۱۳۹۷ با نماد «سشيماب» پذيرش شده و هنوز از سوي مديران شركت پاسخ روشني درخصوص عرضه نشدن آن ارائه نشده است.
دو شركت ستبران و كيا الكترود شرق در تاريخ ۲۵/۰۶/۱۳۹۸ در فرابورس پذيرش شدند و ستبرا در روز ۳۰ شهريور ماه ۱۳۹۹ عرضه شد. ضمن آنكه شركت كيا الكترود شرق هم در تاريخ ۱۹ شهريور ماه همان سال به مرحله عرضه رسيد.
Smeها در انزوا
اختصاص خريد سهام شركت‌هاي sme به اشخاص حقوقي، باعث شد اين بازار عاري از هرگونه هيجان باشد و به دليل اين نوع نحوه معاملاتي، اين نوع شركت‌ها از جذابيت كافي برخوردار نيستند.
نكته قابل توجهي كه درخصوص حضور شركت‌هاي كوچك و متوسط در فرابورس وجود دارد اين است كه اين شركت‌ها به لحاظ ساختاري با ساير شركت‌هاي بزرگ و حاضر در اين بازار، متفاوت هستند اما ملزم به اجراي همان ضوابطي هستند كه براي شركت‌هاي بزرگ وضع شده است. گاهي اوقات اين موضوع و محدوديت‌هايي كه براي شركت‌هاي كوچك و متوسط وجود دارد، باعث مي‌شود اين نوع شركت‌ها بازار پايه را براي پذيرش و عرضه ترجيح بدهند.
يكي از چالش‌هايي كه اين شركت‌ها در بدو ورود به بازار سرمايه با آن مواجه هستند، ارزش‌گذاري دارايي‌هاي نامشهود بود كه در بهمن ماه سال ۱۴۰۲ دستورالعمل «ارزش‌گذاري دارايي‌هاي نامشهود» تهيه و ابلاغ شد. در اين راستا در همان بهمن ماه مديركل دفتر تأمين مالي و سرمايه‌گذاري معاونت علمي، فناوري و اقتصاد دانش‌بنيان رياست‌جمهوري در اين خصوص عنوان كرد: «اميدواريم كه شركت‌ها براساس استاندارد حسابداري شماره ۱۷، دارايي نامشهود را در دفاتر خود شناسايي كرده و در سال ۱۴۰۳ براساس دستورالعمل ارزش‌گذاري دارايي‌هاي نامشهود، دارايي‌هاي شناسايي شده را تجديد ارزيابي كنند كه موجب مي‌شود سرمايه آنها به صورت واقعي نشانگر ظرفيت‌هاي آنها باشد.» همچنين از سوي فرابورس هم اعلام شد كه براي اينكه شركت‌هاي دانش‌بنيان در صف پذيرش شركت‌هاي عادي قرار نگيرند، دستورالعملي تصويب شد تا پذيرش شركت‌هاي دانش‌بنيان در بازار سرمايه تسهيل شود.كارشناسان اين حوزه معتقدند؛ صندوق سرمايه‌گذاري خطرپذير، ابزار تأمين مالي جمعي، صندوق‌هاي پروژه و شركت‌هاي سهامي عام پروژه به توسعه و تأمين مالي شركت‌هاي دانش‌بنيان كمك مي‌كند.
همان‌طور كه گفته شد دليل ايجاد يك بازار اختصاصي براي شركت‌هاي دانش‌بنيان و فناور در بازار سرمايه، تفاوت‌هاي اساسي اين شركت‌ها با حوزه سنتي اقتصاد است و بازار مخصوص آنها هم جهت تسهيل ورود و پذيرش اين شركت‌ها به بازار سهام راه‌اندازي شد. بر اين اساس در مجموع با اينكه از ديد صاحبنظران حضور شركت‌هاي دانش بنيان در بازار سرمايه، اتفاق خوبي است اما اگر قوانين وضع شده براي اين شركت‌ها به همين شكل ادامه پيدا كند، قطعا آنها تمايلي براي حضور در اين بازار نخواهند داشت.
نوآفرين آمد
فرآيند پذيرش و عرضه شركت‌هاي داشن بنيان در فرابورس از سال ۹۹ تا زمستان ۱۴۰۲ كمرنگ شده بود تا اينكه در دي ماه ۱۴۰۲ بازار نوآفرين براي حضور شركت‌هاي دانش‌بنيان، خلاق، فناور و فعال در حوزه اقتصاد ديجيتال راه‌اندازي شد. به عبارتي از اواخر سال گذشته بحث حضور دانش بنيان‌ها در بازار سرمايه با راه‌اندازي بازار نوآفرين جدي‌تر از قبل شد.
نساجي بابكان و صنايع ارتباطي آوا دو شركتي هستند كه براي اولين‌بار در بازار نوآفرين درج نماد شدند. نبابك در ۲۵ دي ماه سال گذشته و آواك در تاريخ يكم خرداد ماه سال جاري در اين بازار پذيرش شدند و در صف عرضه هستند. صنايع ارتباطي آوا، اولين شركتي است كه در سال جاري در بازار نوآفرين درج نماد شده و بيش از ۶٠ درصد فعاليت در بخش نرم‌افزاري است. به گفته نماينده سهامدار عمده اين شركت: «يكي از برنامه‌هاي توسعه‌اي آواك، تنوع‌بخشي به مشتري‌ها و تنوع‌بخشي به سبد توليدات است. در اين رابطه طرحي با دو فاز داريم كه در آينده نزديك عملياتي خواهد شد.» همچنين مديرعامل اين شركت در نشست خبري عرضه اوليه آواك به دو خبر اشاره كرد:«پيش‌بيني شده به سود ۱۲۵ ميلياردي تا پايان سال دست پيدا كنيم.» و «در سال جاري از محل سود انباشته افزايش سرمايه از ١٠٠ ميليارد به ١٩٠ ميليارد تومان خواهيم داشت.»
با راه‌اندازي بازار نوآفرين اين سوال در ذهن‌ها شكل گرفت كه تكليف smeها چه مي‌شود؟ آيا اين بازار حذف خواهد شد؟ در اين راستا طبق پيگيري‌هاي صورت گرفته از فرابورس ايران اعلام شد: با تأسيس بازار نوآفرين، ديگر بازار SME نخواهيم داشت. بر اين اساس نمادهاي بازار SME به بازار نوآفرين منتقل شدند البته مشروط به اينكه شرايط بازار دستورالعمل نوآفرين را احراز كنند. گفتني است اگر اين شرايط را به دست نياورند، هيات بازار نوآفرين بعدا در خصوص آنها تصميم‌گيري خواهد كرد.
بنا بر اين گزارش، اهم شرايط پذيرش در تابلوي رشد به شرح زير است:
۱-جمع حقوق صاحبان سهام، حداقل ۱۰۰ ميليارد ريال و حداكثر ۵۰۰۰ ميليارد ريال است.
۲-داراي طرح توجيهي تأييد شده توسط هيات‌مديره، مبني بر وجود چشم‌انداز روشن از سودآوري باشد.
۳-شركت‌هاي واجد شرايط پذيرش بازار اول و دوم، با اعلام دلايل از قبيل نوين بودن صنعت مرتبط در بازار سرمايه و با پيشنهاد هيات پذيرش، مي‌توانند در اين تابلو پذيرش مي‌شوند.
