اكوتوريسم راه‌حلي پايدار براي حفاظت در مناطق چهارگانه است
درتعريف علمي اكوتوريسم بر مفاهيمي همچون سفر مسوولانه، مقصد گردشگري طبيعي، تلاش براي بهبود معيشت جوامع محلي و كاهش برداشت آنها از منابع طبيعي و حفظ محيط‌زيست تاكيد شده و اين ويژگي‌هاست كه اكوتوريسم را از ساير گردشگري‌هاي مبتني بر طبيعت و گردشگري انبوه، متمايز و آن را به راه‌حلي پايدار براي حفاظت از مناطق چهارگانه تبديل مي‌كند.
درتعريف علمي اكوتوريسم بر مفاهيمي همچون سفر مسوولانه، مقصد گردشگري طبيعي، تلاش براي بهبود معيشت جوامع محلي و كاهش برداشت آنها از منابع طبيعي و حفظ محيط‌زيست تاكيد شده و اين ويژگي‌هاست كه اكوتوريسم را از ساير گردشگري‌هاي مبتني بر طبيعت و گردشگري انبوه، متمايز و آن را به راه‌حلي پايدار براي حفاظت از مناطق چهارگانه تبديل مي‌كند.
معاون محيط‌زيست طبيعي و تنوع‌زيستي سازمان حفاظت محيط‌زيست با بيان اين مطلب گفت: در كشور موضوع بازديد از تفرجگاه‌هاي طبيعي به‌طور غيررسمي در بسياري از مناطق چهارگانه سازمان رونق داشته و ده‌ها مقاله، پايان نامه، دوره آموزشي، نشست و سخنراني پيرامون رونق اكوتوريسم در مناطق حفاظت شده رقم خورده است، اما به دلايل مختلف تاكنون منجر به هدايت اكوتوريسم به سمت تحقق اهداف فوق نشده در صورتي كه در برنامه مديريتي ارايه شده براي اين مناطق توسط اتحاديه بين‌المللي حفاظت از طبيعت بحث اكوتوريسم تعريف شده و مورد توصيه است.
حسن اكبري تاكيد كرد: به‌طور قطع هر حضوري در طبيعت، اكوتوريسم محسوب نمي‌شود بنابراين بسياري از مراجعات يا بازديدهاي فعلي از طبيعت يا بعضا مناطق حفاظت شده را مي‌توان گردشگري انبوه در نظر گرفت كه در بسترهاي محيط طبيعي انجام مي‌شوند اما به هر حال روز به روز به خيل عظيم گردشگران طبيعي افزوده مي‌شود و نكته مهم اينكه ورود چنين گردشگراني به مناطق يا عمدتا توسط تورگردانان انجام مي‌شود يا خودجوش تحت عنوان بازديد، وارد طبيعت مي‌شوند و در هر دو حالت مردم محلي از اين فرآيند سودي نمي‌برند و كمكي هم به حفاظت نخواهد شد.
مردم محلي و آسيب به مناطق حفاظت شده
معاون محيط زيست طبيعي سازمان حفاظت محيط زيست با اشاره به آسيب‌هايي كه مردم محلي و ساكنان حاشيه مناطق حفاظت شده با فعاليت‌هايي همچون چراي بي رويه دام و شتر، ديم كاري كم بازده و موارد ديگر به طبيعت وارد مي‌كنند، تصريح كرد: در شكل اصولي اجراي برنامه‌هاي اكوتوريسم، همين مردم صاحب اشتغال مكمل يا بهتر از آن معيشت جايگزين بهره‌برداري سنتي شده و از منافعي پايدار چون اشتغال و رفاه ناشي از ورود تسهيلات زيربنايي در منطقه بهره‌مند مي‌شوند در اين صورت، همين مردم با جديت در حفاظت از منطقه خودشان، مشاركت كرده و حساسيت نشان مي‌دهند و اينها نمونه‌اي از تاثيرات غيرمستقيم اكوتوريسم بر حفاظت بهتر مناطق حفاظت شده است.
اكبري در خصوص اثرات مستقيم اكوتوريسم بر حفاظت از مناطق گفت: يكي از بزرگ‌ترين مشكلاتي كه برنامه‌هاي حفاظت از محيط زيست با آن روبه‌رو است، عدم تكافوي منابع اعتباري است، بودجه‌هايي كه از طريق منابع دولتي در اختيار متوليان حفاظت قرار مي‌گيرد هيچ‌گاه كافي نبوده و نيست و در هيچ جاي دنيا هم تمام منابع مالي مورد نياز حفاظت محيط زيست توسط دولت‌ها تامين نمي‌شود.
محيط زيست موظف به حفاظت بهينه از منابع زيستي است
او يادآور شد: به هر حال سازمان حفاظت محيط زيست بر اساس قانون موظف به به‌كارگيري تمهيدات ممكن براي حفاظت بهينه از منابع زيستي و مناطق حفاظت شده است. در راستاي مفاهيم قانوني حفاظت، براي مناطق تحت حفاظت، طرح مديريت تهيه مي‌شود و اين طرح‌ها داراي زون بندي بوده و در قسمتي از طرح‌هاي مديريت، زون‌هايي تعريف مي‌شود كه برخي فعاليت‌هاي گردشگري در آنها مجاز است و چنانچه فرد يا شركتي علاقه‌مند به ورود در اين بخش باشد مطابق دستورالعمل‌هاي سازمان مي‌تواند اقدام كند.
اصلاح آيين نامه طبيعت گردي
معاون محيط طبيعي سازمان در خصوص آيين نامه طبيعت گردي اظهار داشت: از حدود ۲ سال پيش اصلاح آيين نامه طبيعت گردي در دستور كار وزارت ميراث قرار گرفت و سازمان نيز به‌طور مشخص اختيار عقد قرارداد در مناطق چهارگانه را براي محيط زيست در اصلاح آيين نامه لحاظ كرد و به تصويب دولت رسيد. همچنين در اواخر سال گذشته با استفاده از ظرفيت‌هاي قانوني ياد شده دستورالعمل مشاركت اشخاص حقيقي يا حقوقي در اجراي طرح‌هاي مديريت مناطق تدوين و به استان‌ها ابلاغ شد كه در آن مشخصا روي موضوع بهره‌برداري از زون تفرج براي كمك به حفاظت و اجراي برنامه مديريت مناطق مورد تاكيد قرار گرفت. علاوه بر آن در سال جاري نيز آيين نامه مشاركت در حفظ محيط طبيعي و رونق كسب و كار به تصويب دولت رسيد و بدين ترتيب ابزار قانوني ديگري براي استفاده از ظرفيت اكوتوريسم در مناطق ايجاد شد.
چگونگي استفاده از ظرفيت اكوتوريسم
به گفته اكبري، به هر حال براي استفاده از ظرفيت اكوتوريسم در مناطق بايد حداقل مراحل ذيل طي شود: ابتدا اداره كل حفاظت محيط زيست استان، مناطق تحت حفاظتي كه به لحاظ مسائل اجتماعي، محيط زيستي و جاذبه‌ها و ... امكان بهتري براي مشاركت اشخاص حقيقي و حقوقي داشته باشند را به سازمان معرفي مي‌كند، منطقه معرفي شده بايد حتما طرح جامع مديريت كه توسط شركت مشاور يا دانشگاه تهيه و به تصويب سازمان رسيده باشد را دارا باشد. سپس براي منطقه مورد نظر بسته اجرايي سرمايه‌گذاري بر اساس پيوست‌هاي دستورالعمل تهيه و به فراخوان عمومي گذاشته مي‌شود و بر اساس معيارهايي كه در دستورالعمل ديده شده فرد برنده انتخاب مي‌شود. پس از آن سرمايه‌گذار بر اساس شرح خدمات طرح تفصيلي (مصوب دفتر تخصصي ذي‌ربط) موظف به تهيه طرح تفصيلي با رعايت موارد مندرج در طرح مديريت منطقه است، در نهايت ساير مجوزهاي لازم از جمله مجوز ارزيابي زيست محيطي براي طرح‌هاي مشمول نيز بايد اخذ شده و انعقاد قرارداد انجام مي‌شود و سازمان بر اساس طرح تفصيلي موظف به نظارت خواهد بود.
