اما و اگرهاي رفع فيلتر يوتيوب
كنشگران حق دسترسي آزاد به اينترنت باور دارند رفع فيلتر يوتيوب، پلتفرم‌هاي موازي ايراني را از بين مي‌برد يا ادامه فعاليت آنها را با مشكلات جدي مواجه مي‌كند. از سويي برخي كاربران شبكه‌هاي اجتماعي مي‌گويند با رفع فيلتر اين پلتفرم، درآمدي كه توليدكنندگان محتواي ايراني از اين بستر به دست مي‌آورند از بين مي‌رود. به همين دليل است كه در شبكه‌هاي مجازي هم برخي به‌نوعي مخالفت خود را با رفع فيلتر يوتيوب مطرح كردند.
كنشگران حق دسترسي آزاد به اينترنت باور دارند رفع فيلتر يوتيوب، پلتفرم‌هاي موازي ايراني را از بين مي‌برد يا ادامه فعاليت آنها را با مشكلات جدي مواجه مي‌كند. از سويي برخي كاربران شبكه‌هاي اجتماعي مي‌گويند با رفع فيلتر اين پلتفرم، درآمدي كه توليدكنندگان محتواي ايراني از اين بستر به دست مي‌آورند از بين مي‌رود. به همين دليل است كه در شبكه‌هاي مجازي هم برخي به‌نوعي مخالفت خود را با رفع فيلتر يوتيوب مطرح كردند. اين در حالي است كه از نظر حق دسترسي آزاد به اينترنت، كاربران ايراني بايد بتوانند به اينترنت و محتواي آن و به‌خصوص يوتيوب كه داراي محتواهاي آموزشي است، دسترسي داشته باشند.
يوتيوب از سوم دسامبر سال 2006 با محدوديت در سطح دسترسي براي كاربران وارد روند فيلترينگ شده است. اين دسترسي محدود البته در سال 1388 به فيلتر كامل تبديل شد و به جز چند روز طي دو سه سال گذشته كه يوتوب رفع فيلتر شد، همچنان مسدودسازي آن ادامه دارد. موافقان رفع فيلتر يوتيوب معتقدند از يوتيوب به عنوان بزرگ‌ترين دانشگاه جهان ياد مي‌شود و دسترسي به آن براي آموزش و حرفه‌اي شدن نيروي كار كشور نه تنها بسيار سودمند، بلكه براي پيشرفت كشور ضروري است. اين منبع بزرگ آموزشي و درآمدزا مي‌تواند باعث وارد شدن ارز به كشور بشود. اما از دسترس خارج شده است و نمونه‌هاي داخلي هم به اندازه كافي پاسخگوي نياز مخاطبان نيست. از اين رو رفع فيلتر يوتيوب موضوعي است كه با تغيير وزير ارتباطات و با توجه به وعده‌هاي مسعود پزشكيان در مورد فيلترينگ شبكه‌هاي اجتماعي مورد بحث قرار گرفته است. پس از اينكه محمدجواد شكوري، مديرعامل صبا ايده (آپارات، فيليمو، سينما تيكت و…) پستي در ايكس منتشر كرد و در آن از وزير ارتباطات دولت چهاردهم خواست اولين كارش رفع فيلتر يوتيوب باشد، بسياري از كاربران به اين موضوع واكنش نشان دادند و هدف صحبت‌هاي او را تلطيف افكار عمومي دانستند. كاربران ايكس پس از آن در مورد تاثير رفع فيلتر يوتيوب بر توليدكنندگان محتواي فارسي بحث كردند و در يكي از پربازديدترين پست‌ها، حميدرضا ذوالفقار نوشت: «اگر يوتيوب رفع فيتر شود، درآمد يوتيوب فارسي صفر مي‌شود.»
كسب درآمد كاربران ايراني از يوتيوب
كاربران ايراني چند سالي مي‌شود كه به يوتيوب به چشم يك كسب و كار نگاه مي‌كنند و با توليد محتواي ارزشمند سعي كرده‌اند درآمد كسب كنند. البته از زماني كه اين پلتفرم محبوب در كشورمان فيلتر شده، انوع و اقسام چالش‌ها پيش پاي كاربران علاقه‌مند به تماشاي محتواي آنلاين و توليدكنندگان محتوا سبز شده است. توليدكنندگان محتوا در يوتيوب از راه‌هاي مختلفي كسب درآمد مي‌كنند و يكي از اين راه‌ها تبليغاتي است كه توسط خود يوتيوب و با استفاده از گوگل ادسنس پخش مي‌شود. با توجه به تحريم‌هاي اعمال شده عليه ايران براي استفاده از گوگل ادسنس، كاربران براي استفاده از آن بايد IP خود را تغيير دهند و براي نقل و انتقالات مالي از شركت‌هاي واسطه استفاده كنند.
يكي از وعده‌هاي مهم آقاي پزشكيان در دولت چهاردهم، رفع فيلترينگ يوتيوب، اينستاگرام و واتساپ و ساير شبكه‌هاي فيلترشده ديگر بوده و حتي به دنبال اين وعده‌ها، كارزار مطالبه رفع فيلترينگ فوري اينترنت از دولت پزشكيان راه افتاد. وحيد فريد، كنشگر حق دسترسي به اينترنت آزاد در اين باره به پيوست گفت: «سيستم يوتيوب به اين صورت است كه بر اساس لوكيشن كاربران، تبليغاتي كه براي آن لوكيشن سفارش داده شده است نمايش داده مي‌شود. پس از آن بخشي از درآمد حاصل از اين تبليغات به توليدكننده آن محتوا داده مي‌شود و بخشي از آن توسط يوتيوب برداشته مي‌شود. مثلا زماني كه شما با IP آلمان و هلند وارد مي‌شويد، تبليغات آلماني و هلندي براي شما نمايش داده مي‌شود.» او درباره كسب درآمد از اين تبليغات ادامه داد: «اگر فيلتر يوتيوب برداشته شود و بازديدكنندگان با IP ايران از اين پلتفرم استفاده كنند، تبليغات براي آنها نمايش داده نمي‌شود. معمولا افرادي كه به يوتيوب تبليغ سفارش مي‌دهند بازار هدفشان مكاني است كه آن محصول در آنجا فروش داشته باشد اما به دليل تحريم ايران، يوتيوب روي محتواي فارسي كه بينندگانش در ايران هستند تبليغي نمي‌گذارد و درآمدي از اين روش به توليدكنندگان محتوا نمي‌رسد.» فريد درباره احتمال نمايش داده شدن تبليغات ايراني گفت: «البته اين احتمال هم وجود دارد كه اگر فيلترينگ يوتيوب برداشته شود، شركت‌هاي ايراني كه به خاطر تحريم‌ها نمي‌توانند به صورت مستقيم با يوتيوب ارتباط مالي برقرار كنند به كمك واسطه‌هايي تبليغات خودشان را روي محتواي فارسي سفارش دهند؛ مثل تبليغات ماهواره‌اي كه براي محصولات ايراني در شبكه‌هاي خارج از ايران نمايش داده مي‌شود اما اين احتمال كم است.» او دليل اصلي پايين بودن اين احتمال را ارزش كمتر ريال نسبت به دلار و يورو دانست و افزود: «مدل درآمدي گوگل به اين صورت است كه شما تعيين مي‌كنيد هزينه‌اي كه مي‌خواهيد براي تبليغاتتان بدهيد چقدر است و بر اين اساس تبليغات شما اولويت‌بندي مي‌شود. زماني كه با IP اروپا محتوايي ديده مي‌شود هزينه آن با يورو پرداخت مي‌شود. يعني حتي اگر اين مسير باز شود كه شركت‌هاي ايراني بخواهند تبليغات خودشان را به يوتيوب سفارش دهند، باز هم بهره‌وري هزينه‌اي كه براي تبليغاتشان مي‌كنند پايين مي‌آيد.»
معضل عدم نمايش تبليغات يوتيوب در ايران
علي فرخي، مشاور يوتيوبرهاي ايراني و كنشگر حق دسترسي به اينتزنت آزاد نيز در اين باره اضافه كرد: «آژانس‌ها و بنگاه‌هاي اقتصادي كه به يوتيوب درخواست تبليغات مي‌دهند ترجيح مي‌دهند تبليغشان در كشورهايي مثل روسيه، كوبا و ايران كه تحريم هستند و نمي‌توانند محصولات آنها را بخرند نمايش داده نشود. البته با توجه به اينكه برخي از وي‌پي‌ان‌هاي ايراني برخلاف گذشته از تونل ايران متصل مي‌شوند، يوتيوب متوجه بازديد كاربران ايراني مي‌شود اما درآمد توليدكننده محتوا را از ساير بازديدكنندگانش پرداخت مي‌كند.» به گفته او به دليل تحريم‌ها توليدكنندگان محتوا در يوتيوب فارسي يا به يك حساب مالي گوگل مشترك متصل مي‌شوند يا از طريق شركت‌هاي واسطه‌اي كه چند كانال يوتيوب را به يك اكانت مركزي متصل مي‌كند كسب درآمد مي‌كنند كه با استفاده از هر كدام از اين روش‌ها بخشي از درآمد آنها گرفته مي‌شود.
حق كاربر ايراني است كه يوتيوب برايش باز باشد
البته توليدكنندگان محتواي يوتيوب همچنان مي‌توانند با جذب اسپانسر و تبليغات در ويديوي خود، از توليد محتوا در يوتيوب كسب درآمد كنند. وحيد فريد، كنشگر حق دسترسي به اينترنت آزاد، در اين باره گفت: «فارغ از اينكه چه اتفاقي براي درآمد توليدكنندگان محتوا مي‌افتد حق كاربر ايراني است كه يوتيوب باز باشد. يوتيوب يك دانشگاه آنلاين است و به واسطه اين احتمال كه درآمد يوتيوبرهاي ايراني كاهش پيدا كند ما اصلا نبايد به اين فكر كنيم كه رفع فيلتر آن اتفاق بدي است.» او اضافه كرد: «درآمد يوتيوبرهاي ايراني تا الان به خاطر فريب سيستم درآمدي يوتيوب بوده و كل اين اكوسيستم غيرواقعي بوده است. بازديدكننده ايراني به واسطه فيلترشكن و با IP غيرايراني آنها را تماشا كرده است و تبليغي كه قرار بوده براي لوكيشن آن IP پخش شود، برايش پخش شده و درآمد حاصل از آن به يوتيوبر ايراني رسيده است.» همانطور كه پيش از اين هم كيوان نقره كار، كارشناس حوزه ارتباطات و فناوري اطلاعات، گفته بود كه رفع فيلتر‌ها از چند منظر بايد مورد توجه قرار بگيرد كه يك بخش آن اين است كه دولت جديد اهتمامي مبني بر اينكه فضاي مجازي بازتري در اختيار كاربران قرار دهد، داشته باشد كه نكته مثبتي است.