انکار مرگ ناشی از گرمازدگی

امسال به دلیل افزایش بی سابقه دما خبرهایی در مورد مرگ کارگران به دلیل گرمازدگی نیز منتشر شد. اخباری که نشان می داد اکثریت این اتفاق تلخ در شهرهای جنوبی و در بین کارگرانی رخ داده که مجبورند در دمای بالای 50 درجه و رطوبت نزدیک به 90 درصد در فضای باز 12 ساعت کار کنند و در این بین پیمانکاران هم هیچ تمایلی به اجرای قانون کاهش ساعت کار ندارند. البته امسال اولین سالی نیز که چنین اتفاقاتی رخ می دهد اما آمار امسال به دلیل همان گرمای بی سابقه نسبت به سال های پیش افزایش داشته است. در واقع از بین رفتن حجم بالایی از آب بدن در فرد کارگر گرمازده به دلیل گرمای بالاتر از سطح استاندارد، و تعریق زیاد که اصطلاحا در آن جسم فرد دِ-هیدراته می‌شود، در نهایت منجر به بی‌حالی و تپش قلبی کارگر می‌شود. این فرآیند ریتمی، لحظاتی ادامه پیدا می‌کند و در ادامه باعث تنگی عروق و سکته قلبی فرد گرمازده می‌شود.

انکار مرگ ناشی از گرمازدگی  و نسبت آن به سکته قلبی

اخیراً نیز فوت یک کارگر در یکی از پتروشیمی‌های استان خوزستان حاشیه ساز شد؛ مرگی که به انکار شرکت مربوطه درباره گرمازدگی آن کارگر انجامیده و علت امر به سکته قلبی نسبت داده شد. روابط عمومی شرکت درحالی علت نهایی فوت را طبق گزارش پزشکی قانونی، مرگ براثر سکته قلبی ناشی از تنگی عروق عنوان می‌کند که در گذشته نیز بسیاری از شرکت‌های مشابه پیمانکار و نیمه خصوصی پرتعداد خطه جنوب کشور، وقوع مرگ‌ها را در استدلالات مشابهی ناشی از بیماری زمینه‌ای، سکته و… معرفی کردند.

این شیوه البته در اصول کاری پزشکی قانونی کشور نباید وجود داشته باشد که علت نهایی و غایی مرگ عنوان شود. احمد شجاعی (ريیس کل سابق سازمان پزشکی قانونی کشور) در اظهارنظری در این رابطه به ایلنا گفت: در فرآیند صدور گواهی فوت با نظر کارشناسی متخصصین و کارشناسان پزشکی قانونی، نظر کارشناسان باید شامل کلیه زنجیره حوادث منجر به آسیب یا بیماری و درنتیجه فوت شود.

او افزود: برای مثال در زمینه اعلام نظر کارشناسی درباره فوت فردی که به میانجی ترس از یک رویداد یا گرمازدگی یا فشار فیزیکی دچار سکته قلبی می‌شود، درج کل فرآیند منجر به فوت و سلسله حوادث بدون ابهام و با دقت لازم است و آوردن دلیل نهایی فوت (مثل بحث تنگی عروق و سکته قلبی) در گزارش کافی نیست. این اظهارنظر البته صرفاً محدود به نظرات یک مدیر سابق نیست و در اسناد پروتکل‌های تدوین گزارش فوت توسط کارشناسان پزشکی قانونی نیز روشن و واضح است که از کل سلسله رویدادها سخن به میان می‌آید و از نظر قانونی نیز شرح حوادث باید به همان ترتیب فوق الذکر باشد. در اسناد ثبتی پزشکی قانونی که با پروتکل خاصی نگاشته می‌شود نیز چندین بار بر ضرورت قید مستند «سلسله و زنجیره وقایع» تاکید شده است.

مرگ بر اثر گرمازدگی  از مسیر تنگی عروق و سکته قلبی می‌گذرد

به‌هرحال به نظر می‌رسد مسيولان نظارتی و همچنین کارفرمایان تمایل خاصی ندارند که آمارهای فوت از این قبیل به عنوان آمار مرگ ناشی از کار به رسمیت شناخته شود. شاید از تبعات آن واهمه دارند و شاید مانند آن چند شرکت معروف که آمار بالای خودکشی کارگران را داشتند، بخواهند از هر شیوه‌ای برای بی‌تقصیر نشان دادن خود استفاده کنند.

این تلاش‌ها درحالی صورت می‌گیرد که کارشناسان حوزه ایمنی و بهداشت حرفه‌ای نیز بارها تاکید کردند که مرگ در اثر گرمازدگی، در دقایق آخر فرآیندی مشابه با آنچه در برخی گزارشات پزشکی قانونی مورد ادعا واقع شده را رقم می‌زند.

شهرام غریب (مدرس و کارشناس ارشد ایمنی صنایع) که سال‌ها به‌طور تخصصی در صنایع حوزه انرژی جنوب کشور فعال است، در این زمینه تاکید می‌کند: قطعاً از نظر علمی برای بسیاری از کارشناسان روشن است که مرگ بر اثر گرمازدگی در نهایت از مسیر فشار تنگی عروق و سکته قلبی می‌گذرد و برای مثال قرار نیست گزارشی وجود داشته باشد که فرد گرمازده از طریق بی‌آبی یا سکته مغزی فوت کرده باشد.

او در این رابطه تاکید می‌کند: از بین رفتن حجم بالایی از آب بدن در فرد کارگر گرمازده به دلیل گرمای بالاتر از سطح استاندارد، و تعریق زیاد که اصطلاحاً در آن جسم فرد دِ-هیدراته می‌شود، در نهایت منجر به بی‌حالی و تپش قلبی کارگر می‌شود. این فرآیند ریتمی، لحظاتی ادامه پیدا می‌کند و در ادامه باعث تنگی عروق و سکته قلبی فرد گرمازده می‌شود. فرد گرمازده‌ای که از مرحله بی‌حالی و تپش قلب عبور کند، شانس فوت بالایی دارد و در تقریباً همه‌ مواردی که ما با آن مواجه شده و گزارش دریافت کردیم، همین روند گام به گام مشاهده شده است.

غریب تاکید می‌کند: ما بارها نکاتی در حوزه ایمنی در قبال گرما را تذکر دادیم. از جمله اینکه برخی شرکت‌ها اظهارنظر می‌کنند که افراد سکته کرده در اثر گرمازدگی بیماری زمینه‌ای داشتند؛ این درحالی است که از اصول بهداشت حرفه‌ای در مناطق گرم و خشک این است که در فصل گرما مسوولان و نفرات ایمنی هر مجموعه (اگر وجود داشته باشند) باید کلیه نفرات را بررسی کرده و نفر بهداشت حرفه‌ای مسوول از طرف وزارت بهداشت نیز حاضر باشد تا هر کس که سابقه بیماری داشته باشند، در ساعات خاصی و در نقطه خاصی فعالیت کند که در اثر گرما آسیب نبیند. در واقع مطرح کردن بحث بیماری زمینه‌ای خود عذر بدتر از گناه است!

کمیته ایمنی مجلس به موضوع مرگ بر اثر گرما ورود نداشته‌

وقوع چنین حوادثی در شرایطی رخ می‌دهد که سال‌هاست موضع مسوولان و وکلای ملت و همچنین مقامات حوزه ایمنی درقبال حوادث کار دوره تابستان و مرگ کارگران براثر گرما سکوت است. اظهارنظرها درباره حوادث کار ساختمانی، گرفتار شدن و نقص عضو کارگر در شرکت‌های با ماشین آلات فرسوده و فقدان آموزش، موضوعاتی است که بیشتر از سوی افراد دارای مسوولیت به عنوان آسیب‌شناسی وقوع حوادث قید می‌شود، اما موضوع گرما گویا به دلیل ارتباط با صنایع حساس و ثروتمند کشور که تعداد تلفات آن کمتر است، چندان مورد اقبال نیست!

این را افرادی در مجلس نیز تایید می‌کنند. هرچند هیچ نماینده‌ای از مجلس دوازدهم حاضر به گفت‌وگو در این رابطه نشد، اما حامد اکبری (ريیس کمیته ایمنی کمیسیون بهداشت و درمان مجلس) با تایید مورد عنایت نبودن موضوع گرما در این رابطه اظهار کرد: در موضوع مرگ بر اثر گرما و حوادث منجر به فوتی که در فصل گرما در جنوب کشور اتفاق می‌افتد، کمیته ایمنی مجلس و نمایندگان مرتبط با آن هرگز ورود نداشتند. دست‌کم بنده به شخصه در این مورد ورود نکردم و اساساً به نظر می‌رسد موضوعی سیستمی نبوده که ما بنابر شرح وظیفه اداری مجبور به ورود به موضوع آن شویم. در واقع نکاتی که در مجلس در رابطه با بحث ایمنی و بهداشت کار مطرح می‌شد، نکات کلی و عام در حوزه ایمنی بودند.

او با بیان اینکه «کمیته ایمنی ذیل کمیسیون بهداشت مجلس تنها از دوره مجلس یازدهم تاسیس و آغاز به کار کرد» تاکید کرد: واقعیت این است که تا پیش از این به‌طورکلی موضوع ایمنی در حاشیه بوده است. ما این حاشیه بودن را چنان حس کردیم که انتظار نداشتیم در موارد خاص و پرتعداد حوادث مثل مرگ کارگران ساختمانی یا مرگ بر اثر گرما در تابستان، کارزاری در مجلس و کمیسیون‌ها و صحن علنی داشته باشیم. به همین دلیل بود که در آن دوره تلاش کردیم در میان اعضای کمیته و کمیسیون‌های مجلس، ایده تاسیس «وزارتخانه ایمنی» یا دست کم سازمان ایمنی مرکزی را توسعه دهیم.

اکبری تصریح کرد: در مواردی که ما به‌طور اختصاصی ورود کردیم، بعد از بروز برخی حوادث ایمنی برای بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی، با توجه به اینکه کمیته ایمنی و بهداشت حرفه‌ای مجلس زیر نظر کمیسیون بهداشت و درمان بود، بیشتر در زمینه ارتقای ایمنی بیمارستان‌ها، مراکز درمانی و محل‌های مشابه ورود اختصاصی کرده و تلاش کردیم این معضل را برای پرسنل و کادر درمان حل کنیم و به موفقیت‌هایی دست یافتیم.

شاخص‌هایی به نام «استرس گرمایی»

اکبری در ادامه با اشاره به اینکه اجرای موارد ایمنی شاخص‌ها و پروتکل‌های زیادی در جنوب کشور دارد که همگی مورد نظارت قرار گرفته و گزارش می‌شوند، بیان کرد: ما در مجلس یازدهم با الزام دولت به مقاوله‌نامه ۱۵۵ حوزه ایمنی کار سازمان جهانی کار پیوستیم و بر این مبنا باید پروتکل‌های ایمنی قابل توجهی را تعریف و رعایت کنیم. وزارت کار در این چهارچوب خود مواردی را می‌تواند پیشنهاد دهد. ما شاخص‌هایی به نام «استرس گرمایی» داریم که این شاخص‌ها باید هرسال اندازه‌گیری عوامل زیان‌آور کار سنجیده شوند. این یک قانون الزام‌آور است و اجرا می‌شود.

این کارشناس حوزه ایمنی و بهداشت حرفه‌ای تصریح کرد: ما شاخص‌هایی مثل bio-point، دمای‌تر و دمای خشک هوا، RH و… داریم که همه آن‌ها ذیل مباحث تخصصی شاخص‌هایی است که سنجیده می‌شوند. قطعا مدعی نیستیم که شاخص‌ها و نظارت‌ها کامل است اما به‌هرحال صورت می‌گیرد و اطلاعات ثبتی آن در گزارشات مربوط به سختی و زیان آوری شغل افراد که باید در شکل قرارداد و بیمه و بازنشستگی نیروی کار آن‌ها موثر باشد، قید می‌شود. حتی با درنظر گرفتن شاخص‌های دمایی و رطوبتی دیگر و شرایط آب و هوایی لباس افراد نیز عوض می‌شود. اگر شرکت‌ها چنین مواردی را به صورت سیستماتیک اجرا نمی‌کردند، حجم تلفات بسیار بالا می‌رفت و شاهد بحران حاد می‌شدیم.

او توصیه کرد: میزان عبور و مرور هوای تازه به محیط کار، لباس، استحمام و موارد آموزشی دیگر درباره بروز علايم گرمازدگی مواردی هستند که خود کارگران و نفرات ایمنی حاضر در مجموعه‌ها خودشان هم باید بر آن‌ها نظارت داشته باشند.