تجارت گاز به عنوان يك استراتژي راهبردي

 اهميت تجارت انرژي در شكل‌دهي به چشم‌انداز اقتصادي و سياسي ايران در منطقه، به‌ويژه در ميان محدوديت‌هاي ناشي از تحريم‌هاي بين‌المللي، قابل اغراق نيست. با آغاز قانون برنامه هفتم پنج ساله توسعه ايران، تمركز استراتژيك بر افزايش تجارت گاز از طريق افزايش همكاري با كشورهاي همسايه به عنوان سنگ بناي سياست انرژي اين كشور در حال ظهور است. 
اين بازطراحي استراتژيك با هدف به حداكثر رساندن خنثي‌سازي تحريم‌ها، قرار دادن گاز - همراه با برق - به عنوان منابع حياتي نه تنها براي صنايع خود بلكه براي نيازهاي انرژي همسايگان ايران است. 
به گزارش خبرنگار«تعادل»، ايران با بهره‌گيري از ذخاير گاز طبيعي فراوان، تخصص مهندسي و زيرساخت‌هاي ايجاد شده خط لوله و همچنين واردات و سوآپ گاز كشورهاي شمالي خود، به دنبال اين است كه خود را به عنوان قطب مركزي تجارت انرژي در منطقه معرفي كند.
ايران داراي يكي از بزرگ‌ترين ذخاير گاز طبيعي در جهان است كه پس از روسيه در رتبه دوم قرار دارد. اين كشور با داشتن ذخاير قابل توجه نفت نيز اين پتانسيل را دارد كه از منابع انرژي خود براي تامين نيازهاي داخلي و فرصت‌هاي صادراتي خود سرمايه‌گذاري كند. 
گاز طبيعي به عنوان جايگزين پاك‌تري براي زغال‌سنگ و نفت عمل مي‌كند و آن را به يكي از اجزاي اساسي استراتژي انرژي ايران، به‌ويژه براي توليد برق تبديل مي‌كند. ايران علاوه بر تامين مصرف گاز خانگي، از جمله گرمايش و توليد، نياز به توسعه بخش گاز خود را براي حمايت از رشد اقتصادي و تلاش‌هاي متنوع‌سازي خود تشخيص داده است و اين موضوع به عنوان محوري‌ترين برنامه گازي كشور در قانون برنامه هفتم توسعه لحاظ شده است. تاكيد بر همكاري با كشورهاي همسايه نه تنها به عنوان فرصتي براي رشد بلكه به عنوان پاسخي راهبردي به فشارهاي اقتصادي يكجانبه عمل مي‌كند.
موقعيت جغرافيايي ايران فرصت بي‌نظيري را براي تامين نيازهاي انرژي كشورهاي همسايه فراهم مي‌كند. بسياري از همسايگان ايران، به ويژه در آسياي مركزي، قفقاز و بخش‌هايي از خاورميانه، با چالش‌هاي امنيت انرژي خود مواجه هستند. در اين زمينه، ايران مي‌تواند از ذخاير گاز و زيرساخت‌هاي خود براي ارايه يك منبع قابل اعتماد انرژي، تقويت ثبات و همكاري منطقه‌اي استفاده كند.
تركيه به عنوان يك واردكننده مهم انرژي، تقاضاي فزاينده‌اي براي گاز طبيعي دارد و نقطه اتصال گازي به اروپا از طريق خط لوله است و از اين نظر بازاري حياتي براي صادرات گاز خود براي ايران فراهم كند. عراق و افغانستان با توجه به منابع و معادن خود مي‎‌توانند مشتريان خوبي براي گاز و برق ايران در آينده باشند. هر دو كشور با كمبود انرژي و زيرساخت‌هاي توسعه نيافته دست و پنجه نرم مي‌كنند. ايران مي‌تواند نقشي محوري در تامين گاز و برق اين كشورها و تسهيل توسعه اقتصادي-اجتماعي ايفا كند.
كشورهاي آسياي جنوبي مانند هند و پاكستان و همچنين ديگر كشورهاي منطقه آسياي مركزي داراي قابليت‌هاي توسعه‌اي مناسب و نيازمند برق و گاز جهت تحقق توسعه خود هستند و اتصال مستقيم گازي ايران به پاكستان و هند فرصتي بي‌نظير براي توسعه تجارت گازي و برقي ايران فراهم خواهد كرد.  گاز نه تنها در توليد انرژي بلكه در ديپلماسي سياسي و اقتصادي نيز نقش حياتي دارد. ايران با قرار گرفتن خود به عنوان تامين‌كننده اصلي گاز براي همسايگان خود، مي‌تواند به تقويت نفوذ سياسي خود اقدام كند. صادرات گاز مي‌تواند روابط ديپلماتيك با كشورهاي همسايه را تقويت كند و اتحادهاي مبتني بر نيازهاي متقابل انرژي را تقويت كند. 
همچنين توسعه يك بازار قابل اعتماد براي گاز مي‌تواند جريان‌هاي درآمدي ثابتي را براي ايران فراهم كند و برخي از اثرات تحريم‌هاي جاري را كاهش دهد. ايران داراي بيش از 4000 كيلومتر زيرساخت خط لوله گاز است كه آن را با بازارهاي كليدي در سراسر منطقه مرتبط مي‌كند. اين شبكه گسترده مزيت رقابتي در توزيع و تداركات گاز ارايه مي‌كند و ترانزيت و مبادله گاز با كشورهاي همسايه را تسهيل مي‌كند. خطوط لوله قابل توجه عبارتند از: 
خط لوله ايران-تركمنستان: اين مسير نه تنها تجارت گاز با تركمنستان را امكان پذير مي‌كند، بلكه به عنوان يك گذرگاه گاز آسياي مركزي به سمت بازارهاي جنوبي از طريق خليج فارس عمل مي‌كند.
در كنار خط لوله صلح بين ايران و پاكستان، ايران توانسته است كه سوآپ گاز روسيه و تركمنستان از خاك تركمنستان و همچنين خط لوله جديد تعريف شده بين ايران و روسيه بتواند حجم تجارت گاز و واردات گاز خود را افزايش چشم‌گيري دهد. در عين حال گاز وارد شده ايران، مقاصدي راهبردي نظير تركيه، عراق، افغانستان، پاكستان 
و هند دارد. 
توسعه برنامه‌ريزي شده خط لوله گاز ايران به عراق نيز از پيش انجام شده است و مي‌تواند صادرات گاز به عراق را به ميزان قابل توجهي افزايش دهد و نيازهاي انرژي هر دو كشور را برطرف كند. همچنين كريدور گازي ايران به اروپا از مسير اتصال به تركيه ديگر خط راهبردي گازي ايران در جهت بازطراحي تجارت انرژي است. 
هدف اين مسير استراتژيك اتصال گاز ايران به اروپا از طريق تركيه، تنوع بخشيدن به گزينه‌هاي صادراتي و تقويت نقش ايران در بازارهاي جهاني انرژي است. همچنين ايران از پايگاه مهندسي قوي، به ويژه در ساخت نيروگاه و فناوري توربين برخوردار است. تخصص اين كشور در ساخت نيروگاه‌هاي گاز و زغال سنگ براي بهره‌برداري موثر از منابع گاز ضروري است. 
منطقه مكران با دسترسي سواحل استراتژيك خود براي توسعه زيرساخت‌ها به منظور ارتقاي توان توليد و توزيع برق تعيين شده است. انتظار مي‌رود سرمايه‌گذاري در اين زمينه مزاياي قابل توجهي در توليد برق از طريق گاز داخلي و وارداتي به همراه داشته باشد. پيشرفت‌هاي ايران در فناوري توربين به توليد انرژي كارآمد كمك مي‌كند و از نيازهاي برق ملي و منطقه‌اي حمايت مي‌كند.
بنابراين راهبردي‌ترين مسير بازطراحي تجارت انرژي ايران در بين همسايگان توجه ويژه به توليد و توزيع گاز و برق و تبديل شدن ايران به هاب ترانزيت گاز و برق است. متمركز شدن ايران بر توسعه واردات گاز از كشورهاي شمالي و صادرات گاز به كشورهاي تركيه، عراق، افغانستان، پاكستان و هند در قالب قراردادهاي صادرات يا سوآپ گاز روسيه و تركمنستان مهم‌ترين راهبرد ايران در صنعت گاز است. 
همچنين از گاز وارداتي در زمينه توليد برق در سواحل مكران نيز مي‌توان استفاده كرد كه نقطه كانوني تبديل شدن ايران به هاب توليد و توزيع برق منطقه است كه از اين منظر ايران نيازهاي اساسي كشورهاي همسايه در سال‌هاي آتي را مي‌تواند تامين كند.