هدررفت آب در ايران چقدر است؟
در حال حاضر و بر مبناي آخرين جدول بالانس آب ميزان، آب بدون درآمد در كشور ايران در حدود ۳۲ درصد است
در حال حاضر و بر مبناي آخرين جدول بالانس آب ميزان، آب بدون درآمد در كشور ايران در حدود ۳۲ درصد است كه ۱۵ درصد آن مربوط به هدررفت فيزيكي، ۱۵.۵ درصد ظاهري و ۱.۴ درصد مربوط به مصارف مجاز بدون درآمد است. با توجه به قرارگيري ايران در منطقهاي خشك، نيمهخشك و همچنين تغييرات اقليمي و افزايش دما، مديريت منابع آب حياتيتر از هر زمان ديگري است. طبق آمارها، ايران از لحاظ ميزان مصرف آب در بخشهاي مختلف نظير كشاورزي، صنعتي و شهري در وضعيت بحراني قرار دارد. يكي از دلايل اصلي اين بحران، هدررفت گسترده آب است. بهطور متوسط، ميزان هدررفت آب در شبكههاي توزيع آب شهري و روستايي ايران حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد تخمين زده ميشود. اين بدان معناست كه از هر ۱۰۰ ليتر آبي كه وارد شبكههاي توزيع ميشود، حدود ۲۵ تا ۳۰ ليتر آن بدون استفاده از دسترس خارج ميشود. هدررفت آب در ايران تحت تأثير چندين عامل قرار دارد كه ميتوان آنها را به دو دسته كلي عوامل ساختاري و عوامل مديريتي تقسيم كرد، عوامل ساختاري و عوامل مديريتي، بسياري از لولههاي توزيع آب در شهرها و روستاها قديمي و فرسوده هستند. تركها و شكستگيهاي اين لولهها منجر به نشت آب و هدررفت آن ميشود. همچنين در برخي مناطق، زيرساختهاي آبرساني بهروز نشده و سيستمهاي قديمي هنوز استفاده ميشوند. اين موضوع موجب ميشود تا بخش عمدهاي از آب بهطور مستقيم هدر رود. علاوه بر اين فقدان برنامهريزي دقيق و عدم نظارت كافي بر مصرف آب در بخشهاي مختلف، هدررفت آب را افزايش ميدهد. كشاورزي سنتي و روشهاي آبياري قديمي در ايران از جمله مهمترين دلايل هدررفت آب هستند. استفاده از آبياري غرقابي و ساير روشهاي ناكارآمد باعث ميشود تا مقدار زيادي آب بدون بهرهوري موثر هدر برود.
پيامدهاي هدررفت آب
هدررفت آب تأثيرات مخرب متعددي بر منابع طبيعي و اقتصاد كشور دارد با توجه به كاهش منابع آبي و افزايش هدررفت، بسياري از مناطق كشور با مشكل جدي كمبود آب مواجه شدهاند. هدررفت آب هزينههاي سنگيني به اقتصاد كشور تحميل ميكند، از جمله هزينههاي بازسازي زيرساختها و كاهش توليدات كشاورزي و صنعتي. از سوي ديگر كاهش سطح آبهاي زيرزميني و خشك شدن تالابها و درياچهها از پيامدهاي زيستمحيطي هدررفت آب است كه ميتواند به از بين رفتن اكوسيستمهاي طبيعي منجر شود. البته اين مساله تنها مختص ايران نيست، هر ساله بيش از ۳۲ ميليارد متر مكعب آب تصفيه شده از طريق نشت از شبكههاي توزيع هدر ميرود. علاوه بر آن ۱۶ ميليارد متر مكعب در سال، آب تصفيه شده به دست مشتركان ميرسد اما به دلايلي همچون مصارف غيرمجاز (آب دزدي)، عدم دقت در اندازهگيري و خطاي مديريتي به حساب نميآيد. ميانگين جهاني درصد هدررفت آب حدود ۳۵ درصد برآورد شده است، اين در حالي است كه در بعضي كشورهاي با درآمد كم، مقدار هدررفت در حدود ۵۰-۶۰ درصد منابع آبي است. در كشورهاي در حال توسعه، هدررفت منابع ناشي از سطوح بالاي آب بدون درآمد، قابل ملاحظه است. يك برآورد محافظهكارانه از كل هزينههاي سالانه خدمات و تأسيسات آبرساني مربوط به آب بدون درآمد در سراسر جهان، در حدود ۱۴ ميليارد دلار است كه در حدود يك سوم از اين مقدار مربوط به كشورهاي در حال توسعه است. در كشورهاي در حال توسعه روزانه در حدود ۴۵ ميليون متر مكعب آب از طريق نشت از شبكههاي توزيع هدر ميرود كه اين حجم، براي آبرساني به حدود ۲۰۰ ميليون نفر كافي است. سالانه و بر مبناي استراتژيهاي كاهش آب بدون درآمد بر مبناي استاندارد انجمن جهاني آب در ۳ سرفصل كاهش هدررفت فيزيكي (واقعي)، كاهش هدررفت غيرفيزيكي (ظاهري) و كاهش مصارف مجاز بدون درآمد فعاليتهاي عملياتي تنظيم ميشود، اين استراتژي توسط شركت مهندسي آب و فاضلاب كشور به شركتهاي استاني ابلاغ و بر فرآيند انجام آن در طول سال نظارت ميشود. آنطور كه علي سيدزاده - مديركل دفترمديريت مصرف آب، خدمات مشتركان و كاهش هدررفت شركت مهندسي آب و فاضلاب كشور گفته اصلاح و بازسازي شبكه فرسوده آب، استانداردسازي انشعابات آب، تعويض كنتورهاي خراب مشتركان، كنتوردار كردن منابع تامين آب، انجام فعاليت مديريت فشار و زون بندي، نشتيابي و رفع نشتي در شبكههاي توزيع و خطوط انتقال آب، نشتيابي و رفع نشت مخازن آب و ساير اقدامات پشتيبان كه به كاهش آب بدون درآمد كمك ميكند مهمترين اقدامات است. وي اقدامات مرتبط با كاهش آب بدون درآمد را بسيار هزينه بر عنوان كرد و گفت: بر مبناي برآوردهاي انجام شده جهت كاهش هر يك درصد آب بدون درآمد كل كشور، اعتباري معادل ۲۲ هزار ميليارد تومان مورد نياز است.
براي مقابله با اين بحران، بايد راهكارهاي موثري در نظر گرفته شود. نوسازي و بهروزرساني شبكههاي توزيع آب و تعويض لولههاي قديمي و اصلاح زيرساختها ميتواند به كاهش نشت آب كمك كند. همچنين بهكارگيري سيستمهاي آبياري تحت فشار نظير قطرهاي و باراني ميتواند بهطور قابلتوجهي ميزان مصرف آب در كشاورزي را كاهش دهد، ترويج فرهنگ مصرف بهينه آب و آموزش شهروندان درباره اهميت حفظ منابع آبي يكي از گامهاي اساسي براي كاهش هدررفت آب است.
علاوه بر اين با تدوين برنامههاي جامع و پايش مستمر وضعيت مصرف آب، ميتوان از هدررفت بيرويه آب جلوگيري كرد. و در مجموع بايد گفت با توجه به محدوديت منابع آبي در ايران، مقابله با هدررفت آب يكي از اولويتهاي اصلي كشور است. براي تحقق اين هدف، نياز به همكاري همهجانبه از سوي دولت، بخش خصوصي و مردم وجود دارد. با اتخاذ سياستهاي مناسب و اجراي راهكارهاي عملي، ميتوان از اين بحران عبور كرد و منابع آبي كشور را براي نسلهاي آينده حفظ كرد.