قدم‌هاي ابتدايي براي راه‌اندازي ريال ديجيتال
تبليغات محيطي ريال ديجيتالي در حالي آغاز شده است كه تاكنون كاربردهاي اين شكل جديد پول ملي مشخص نيست
تبليغات محيطي ريال ديجيتالي در حالي آغاز شده است كه تاكنون كاربردهاي اين شكل جديد پول ملي مشخص نيست. استفاده از آن در حال حاضر به جز انجام تراكنش ميان افراد به خريد شارژ و بسته اينترنت محدود و به‌كارگيري ريال ديجيتال در حوزه‌هايي مانند حمل‌ونقل عمومي نيازمند ورود بانك‌ها و توافق با شهرداري‌ها است. در اين ميان به گفته سخنگوي مركز ملي فضاي مجازي، براي تحقق حكمراني حوزه بلاك‌چين بايد الزامات آن به درستي تعيين و مصوب شود و مركز ملي فضاي مجازي نيز در اين زمينه مصمم است.
حسين دليريان سخنگوي مركز ملي فضاي مجازي با اشاره به اقدامات مركز ملي در حوزه تنظيم‌گري و كمك به حل مشكلات كسب وكارها، گفت: مركز ملي فضاي مجازي تلاش كرده كه به عنوان تنظيم‌گر تنظيم‌گران، تسهيل‌كننده و سياست‌گذار امور مرتبط با حوزه فضاي مجازي باشد و در اين زمينه در بسياري از حوزه‌ها دستورالعمل‌ها، مصوبات و اسنادي را با همكاري تنظيم‌گران بخشي تهيه، مصوب و ابلاغ كرده است. وي افزود: يكي از مهم‌ترين حوزه‌ها، حوزه بلاك‌چين است كه امروز در كشورمان دربرگيري قابل توجهي دارد و مركز ملي فضاي مجازي با توجه به اهميت اين موضوع، در اين حوزه از مدت‌ها پيش ورود كرده و اقداماتي را جهت ساماندهي آن انجام داده است. سخنگوي مركز ملي فضاي مجازي تصريح كرد: يكي از اقدامات مركز ملي فضاي مجازي، ريشه يابي و بررسي مشكلات مردم و شركت‌هاي ارايه‌كننده خدمات در اين حوزه بوده تا بتوان با ديد وسيعي، مسائل و مشكلات حوزه بلاك‌چين را مرتفع كرد. كميسيون عالي تنظيم مقررات فضاي مجازي كشور و كارگروه توسعه اقتصاد ديجيتال مركز ملي فضاي مجازي در اين زمينه جلسات متعددي تشكيل داده و عملا مشكلات اين حوزه را ارزيابي و راهكارهايي را جهت رفع مشكلات مردم در اين حوزه، احصاء كرده‌اند. دليريان ادامه داد: در ارزيابي‌هاي مركز ملي فضاي مجازي، برخي نقايص در عملكرد تنظيم گران اين حوزه و همچنين برخي نيازها اعم از قانونگذاري، شناسايي شده كه در بخش‌هاي متولي موضوع در مركز ملي، رفع اين مشكلات در حال پيگيري است. وي با بيان اينكه مطابق سند راهبردي جمهوري اسلامي ايران در فضاي مجازي، بايد نظام به‌كارگيري فناوري‌هاي نوين فضاي مجازي شامل بلاك‌چين (زنجيره بلوكي) نيز طراحي شود و مركز ملي فضاي مجازي از دستگاه‌هاي متولي پيگير اين موضوع است، افزود: حوزه بلاك‌چين يكي از حوزه‌هاي مهم اقتصاد ديجيتال است و در صورتي كه درست مديريت شود، براي كشور ارزآور و سودده خواهد بود و با توجه به گرايشي كه مردم جهت استفاده از اين حوزه و درآمدزايي از آن در سطح جهان و ايران پيدا كرده‌اند، نمي‌توان به اين حوزه بي‌توجه بود. سخنگوي مركز ملي فضاي مجازي خاطرنشان كرد: همانطور كه رهبر معظم انقلاب اخيرا به موضوع حكمراني قانونمند در فضاي مجازي اشاره داشتند و بر تحقق آن تاكيد كردند، حتما يكي از حوزه‌هايي كه بايد در آن حكمراني قانونمند كشورمان تحقق پيدا كند، همين حوزه بلاك‌چين است و قاعدتا براي تحقق اين حكمراني، بايد الزامات آن به درستي تعيين و مصوب شود و مركز ملي فضاي مجازي در اين زمينه مصمم است.
آيا ريال ديجيتال مي‌تواند
جايگزين كيف‌پول الكترونيكي بانك‌ها شود؟
تبليغات محيطي ريال ديجيتالي در حالي آغاز شده است كه تاكنون كاربردهاي اين شكل جديد پول ملي مشخص نيست. استفاده از آن در حال حاضر به جز انجام تراكنش ميان افراد به خريد شارژ و بسته اينترنت محدود و به‌كارگيري ريال ديجيتال در حوزه‌هايي مانند حمل‌ونقل عمومي نيازمند ورود بانك‌ها و توافق با شهرداري‌ها است. از همين رو به نظر مي‌رسد بانك‌ها ترجيح مي‌دهند پروژه ريال ديجيتالي آنها جايگزيني براي پروژه شكست خورده كيف‌پول الكترونيكي باشد. ريال ديجيتالي روي بيلبوردهاي تبليغاتي با شعار عصر جديد پرداخت رونمايي شده است. شكل جديدي از پول كه بانك مركزي آن را معادل اسكناس اما بدون فيزيك معرفي مي‌كند. البته همانطور كه هنوز مشخص نيست بانك مركزي اين ابزار جديد پرداخت را توكنسازي ريال مي‌داند يا چاپ پول، ريال ديجيتال در زمينه كاربردپذيري هم وضعيت مشخصي ندارد. با انجام چند مرحله ساده مشتريان بانك‌هايي كه عرضه عمومي ريال ديجيتال را آغاز كرده‌اند مي‌توانند مانند يك خريد اينترنتي با استفاده از كارت‌هاي بانكي خود، ريال ديجيتال خريداري و در اپ‌هاي معرفي شده يا كيف‌پول‌هاي ديجيتالي خود نگهداري كنند. البته بعد از اين مراحل ساده همه‌چيز تمام مي‌شود و كاربر با ريال ديجيتالي خود تنها مي‌تواند ميان خريد شارژ يا بسته اينترنت انتخاب كند. با شروع فاز آزمايشي ريال ديجيتالي در كيش، دستگاه‌هاي POS براي پشتيباني از اين ابزار پرداخت جديد ميان پذيرندگان توزيع شد. همچنين برخي وسايل نقليه عمومي يا فروشگاه‌هايي در مال‌هاي بزرگ اين جزيره امكان تجربه خريد حضوري با ريال ديجيتالي را فراهم كردند.
ديجيتال ابزار پرداخت خرد يا كلان؟
توسعه ارزديجيتالي بانك مركزي (CBDC) در سطح جهاني با رويكردهاي متفاوتي انجام شده است. حسين يعقوبي مدير واحد بلاك‌چين شركت خدمات انفورماتيك به پيوست گفت كه در اين زمينه دو رويكرد وجود دارد. به گفته او، برخي در سطح كلان و بين بانكي (wholesale) و برخي كشورها در سطح خرده فروشي (retail) اين پروژه‌ها را آغاز كرده‌اند. معروف‌ترين پروژه در طبقه‌بندي كلان جسپر (jasper) كانادا است كه براي تسويه‌هاي بين بانكي طراحي شده بود. با اين هدف كه مشخص شود آيا استفاده از CBDC جايگزين مناسبي براي تسويه بين بانكي است يا خير. براساس نتايج منتشر شده، اين پروژه نتوانسته ارزش افزوده خاصي ايجاد كند و موفق نبوده است. اما رويكرد دوم استفاده براي پرداخت‌هاي خرد است. رويكرد دوم در كشورهايي از جمله چين و كشورهايي كه نظام‌هاي پرداخت كمتر توسعه‌يافته‌اي دارند مانند زيمبابوه، نيجريه يا كنيا پياده شده است در اين كشورها استفاده از CBDC براي پرداخت‌هاي خرد و به عنوان مكملي براي روش‌هاي موجود استفاده مي‌شود. به گفته يعقوبي، هرچند در ايران ابتدا صحبت‌هايي در مورد استفاده از اين روش براي تسويه بين بانكي مطرح شد. براي آزمايش ريال ديجيتالي بانك مركزي حوزه خرده فروشي در نظر گرفته شده است. برخلاف رويكرد موجود در شبكه پرداخت، اين خريدار است كه در ريال ديجيتالي تراكنش را توليد و ارسال مي‌كند. به اين ترتيب از نظر فني امكان دريافت وجه توسط پذيرندگان حتي با استفاده از يك QRكد چاپ شده روي كاغذ هم فراهم است. به گفته يعقوبي: هرچند دستگاه‌هايي به همين منظور در كيش توزيع شده است اما اين دستگاه‌ها قابل جايگزيني با گوشي موبايل، تبلت و در ساده‌تري حالت يك كاغذ كه روي آن باركدي استاتيك چاپ شده، هستند. او معتقد است، از نظر ريال ديجيتال، حوزه پرداخت تفاوتي ندارد و استفاده از اين ابزار پرداخت در حمل‌ونقل عمومي نيازمند ورود بانك‌ها و هدف‌گذاري آنها روي اين حوزه و احتمالا انجام مذاكرات با شهرداري است. همچنين مذاكراتي براي به‌كارگيري ريال ديجيتالي در يك كلان‌شهر براي حمل‌ونقل عمومي مطرح شده است. هر چند اين مذاكرات نهايي نشده است.
ريال ديجيتال ابزار تسويه توكنايز
در سال‌هاي اخير و با ورود جدي‌تر بانك‌ها، فضاي توكنسازي در ايران داغ شده است. توكن ملك و توكن‌هاي بورسي تاكنون در ايران عرضه شده‌اند. اما به نظر مي‌رسد بستر ريال ديجيتال باهدف ايجاد زيرساختي براي تسويه توكن‌ها ارزش افزوده واقعي خود را نشان دهد. يعقوبي كارمزد ريال ديجيتال را به عنوان مزيت فعلي آن مي‌داند. هرچند به گفته او، ريال ديجيتالي صرفا بابت پرداخت‌هاي خرد روزمره و جايگزيني با اسكناس برنامه‌ريزي نشده است. بستر بلاك‌چيني كه ريال ديجيتال روي آن پياده‌سازي شده است قابليت توكنايز كردن هر دارايي و خدمتي را دارد و ريال ديجيتال وقتي معني پيدا مي‌كند كه به عنوان ابزار تسويه اين توكن‌ها مورد استفاده قرار بگيرد. اما پيش‌نياز اين كار ورود بازيگران جديد است. به گفته مدير واحد بلاك‌چين شركت خدمات انفورماتيك: مستندات فني در اختيار تمامي بانك‌هاي اكوسيستم قرار گرفته است كه بتوانند قراردادهاي هوشمند توسعه دهند. قراردادهاي هوشمند در كنار فرصت‌هاي كسب‌وكاري كه ايجاد مي‌كنند معمولا به انتشار يك توكن منجر مي‌شوند كه جابه‌جايي اين توكن‌ها در ميان افراد ذينفع قراردادها نيازمند ابزار تسويه است. در اين نقطه ارزش افزوده اصلي ريال ديجيتال مشخص مي‌شود. او در توضيح نحوه كاركرد ابزار تسويه توكنايز دارايي‌ها گفت: براي مثال در جابه‌جايي يك توكن ملك مي‌توان از روش‌هاي موجود يا ريال ديجيتال استفاده كرد و در اين نقطه ارزش افزوده اصلي ريال ديجيتال مشخص مي‌شود. همچنين اين شكل پول قابل برنامه‌ريزي است كه دست را براي ايجاد هرگونه نوآوري باز مي‌كند. همچنين رسول لطفي، معاون فناوري‌هاي نوين بانك مسكن پيش‌تر به ايبنا گفته بود اين بانك قصد دارد بخش بانكداري شركتي خود را با استفاده از ريال ديجيتال و در رابطه با موضوع قراردادهاي هوشمند توسعه دهد.
پول قابل برنامه‌ريزي
يكي از چالش‌هاي حل نشده ريال ديجيتال مانند ديگر CBDCها حواشي‌هاي حريم خصوصي كاربران آن است. چين در سال ۲۰۱۴ در كنار CBDC خود يك طرح ديگر را هم استارت زد. طرحي به نام «اعتبار اجتماعي» كه با زيرنظر گرفتن همه جوره مردم گفته مي‌شود قرار است امنيت را افزايش دهد. ارزهاي ديجيتالي بانك‌هاي مركزي در زمينه پول‌هاي قابل برنامه‌ريزي دسته‌بندي مي‌شوند. امكان سياست‌گذاري دارند و مانند آنچه كه در چين تحت عنوان «رتبه اجتماعي» مطرح شد مي‌توانند تصميم‌گيري و كنترل جنبه‌هاي زندگي افراد را تحت تاثير قرار دهد. طرحي كه در آن خريد بازي ويديويي مانند نظرات منفي درباره حاكميت با نمره منفي همراه مي‌شود و در مقابل اگر شهروندان رفتار قابل اعتمادي انجام دهند پاداش مي‌گيرند. با استفاده از اين پروژه تنها در يك مورد براي ميليون‌ها نفر حق استفاده از هواپيما ممنوع اعلام شد. هرچند در كنار نگراني‌ها از موضوع حريم‌خصوصي و شفافيت شبكه ريال ديجيتال، كاربرد اين ابزار پرداخت در پرداخت‌هاي خرد مي‌تواند جذاب باشد. چراكه براساس گزارش‌هاي شاپرك مواردي مانند شارژ و قبض حدود ۶ درصد كل پرداخت‌هاي آنلاين شبكه پرداخت را تشكيل مي‌دهند و با روي كار آمدن ريال ديجيتال اين حجم از ترافيك بالا مي‌تواند از روي شاپرك برداشته شود. به نظر مي‌رسد در شرايط فعلي بانك‌ها در نظر دارند ريال ديجيتال را جايگزين پروژه‌هاي كيف‌پول شكست خورده خود كنند چرا كه هم‌پذيرندگي در مدل ريال‌ديجيتال بسيار ساده‌تر خواهد بود و اين امكان فراهم خواهد شد تا پرداخت‌هاي خرد زير ۵۰۰ هزار تومان از روي شاپرك خارج شود.