تراژدي آب زيرزميني؛ بحران به خاك و زمين هم رسيد

يك كارشناس حوزه آب گفت: امروز مشكل ما بزرگ‌تر از مساله آب است و آن بحران سرزمين است، بحران آب زيرزميني در ايران به معناي اين است كه مخازن تخليه و حفرات بزرگي در زيرِ زمين ايجاد مي‌شود.

محمدابراهيم رييسي در گفت‌وگو با ايلنا، درباره روند رو به رشد برداشت از آب‌هاي زيرزميني و مخاطرات آن اظهار داشت: اكنون حدود ۶۰ درصد حجم آبي كه به مصرف مي‌رسانيم از ذخاير زيرزميني برداشت مي‌كنيم و مساله اين است كه اضافه برداشت باعث شده عدد ميزان كاهش تجمعي آب زيرزميني از ۱۳۰ ميليارد متر مكعب به ۱۶۰ ميليارد متر مكعب برسد و اين نشان مي‌دهد خطر به ما نزديك شده است.

وي افزود: برداشت بي‌حساب از آب زيرزميني جدا از مشكلاتي كه براي منابع آب ايجاد مي‌كند سبب كاهش كيفيت آب هم مي‌شود مانند همان چيزي كه در درياچه اروميه رخ داده است و با پايين آمدن سطح آب زيرزميني آب‌ها شورتر مي‌شوند، بنابراين درواقع ما اكنون در مورد آب زيرزميني دو مساله داريم هم كاهش كمي و هم كاهش كيفي را شاهديم. اين كارشناس حوزه آب تصريح كرد: امروز مشكل ما بزرگ‌تر از مساله آب است و آن بحران سرزمين است، بحران آب زيرزميني در ايران به معناي اين است مخازن كه تخليه مي‌شوند، حفرات بزرگي در زيرِ زمين ايجاد مي‌شود و اين همان چيزي است كه تحت عنوان فرونشست زمين عنوان شده و منجر به از بين رفتن خطوط لوله، راه‌آهن و سازه‌ها مي‌شود و جدا از فرونشست تخريب ايجاد مي‌كند و درواقع باعث مي‌شود؛ زمين نابود شود، يعني بحران آب تبديل به بحران زمين و خاك مي‌شود و در اين صورت مساله بدتر خواهد شد.

وي تاكيد كرد: به نظر مي‌رسد آب زيرزميني تراژدي مختلفي به وجود مي‌آورد اما اكنون تنها به راه‌حل كوتاه‌مدت براي تامين آب فكر مي‌كنند آب را برداشت مي‌كنند تا به تقاضا پاسخ دهند، هرچند اوضاع تامين خوب مي‌شود اما مرگ ناگهاني در پي دارد، مانند آنچه در دشت رفسنجان رخ داد، دوره‌اي با استفاده از آب زيرزميني و با هدف گشايش اقتصادي شروع به كشت گسترده و توسعه باغات پسته كردند نتيجه اينكه سفره‌ها تخليه و به يك‌باره دشت خالي شد، در هر حال اينها كنار هم يعني حال آب زيرزميني بد است و بدتر هم خواهد شد و نه تنها حال خودش بد است مانند كسي است كه در حال غرق شدن است و ديگران را هم با خود به قعر آب مي‌برد، آب زيرزميني اكنون حال غرق شده‌اي را دارد كه زمين را هم با خود به قهقرا مي‌برد و براي خاك هم مشكل ايجاد مي‌كند و اينها كنار هم شرايط را دوچندان بدتر مي‌كند.

رييسي با اشاره به برنامه‌هايي از جمله طرح تعادل‌بخشي، سازگازي با كم‌آبي يا نقشه راه آب كه در راستاي حفظ ذخاير آبي به اجرا مي‌رسد، گفت: اين برنامه‌ها نياز به پايش و اطلاع‌رساني دارند، هنوز از نتايج اجراي اين طرح‌ها اطلاعي در دسترس نيست، همان زمان كه اين طرح‌ها تدوين شدند بايد نظام پايش و ارزشيابي نيز طراحي مي‌شد كه همه بدانند در كجا هستيم، اما اين اتفاق نيفتاده، تمامي اين طرح‌ها روي كاغذ بسيار ارزنده هستند مثلا اگر مصرف آب زيرزميني به ۵۵ ميليون متر مكعب برسد خوب است، اما مساله اين است كه مشكل اجرا داريم به خصوص در مورد پروژه‌هايي كه چند متولي دارند، دولت ما مجمع‌الجزايري است كه فقط در نظر دارند منابع خود را حداكثر كنند و منافع هر دو وزارتخانه يا دو سازمان با هم در تناقض است مثلا وزارت نيرو عنوان مي‌كند كه موجودي آب كم است اما وزارت جهاد كشاورزي برنامه‌اي براي كاهش يا كنترل مصرف ندارد و دايم پروژه جديد براي مصرف بيشتر تعريف مي‌كند وزارتخانه‌ها به مفاهمه نمي‌رسند و هر كدام طرح خود را اجرا مي‌كنند، مثلا در نقشه راه آب كشور نقشه‌اي در مورد الگوي كشت مواد غذايي ارايه شده كه بايد به همراه كم‌آبي ارزيابي شود، اما اين موضوع لحاظ نمي‌شود.

وي با اشاره به معضل برداشت از آب‌هاي زيرزميني و تداوم فرونشست در كشور خاطرنشان كرد: اكنون برداشت از آب‌هاي زيرزميني در يزد، كرمان و فارس به يك مساله بغرنج تبديل شده مثلا ۹۰ درصد نياز آبي استان فارس از آب زيرزميني است، سفره‌ها به‌شدت پايين مي‌روند و برنامه مشخصي براي جلوگيري از اين رويه وجود ندارد، آب زيرزميني در استاني مثل مازندران نيز كه مشكل آب نداشته نيز در حال پايين‌تر رفتن است و احتمالا منجر به نفوذ آب دريا و شور شدن آب مي‌شود، اكنون فرونشست در استان‌هايي مثل اصفهان، فارس و تهران به حدي شدت گرفته كه هر روز به وضوح شاهد آن هستيم و علت اصلي نيز برداشت از آب‌هاي زيرزميني است.