تخت جمشيد رو به زوال است
مدت‌هاست كه آثار باستاني در كشور ما ديگر از اهميت سابق برخوردار نيستند و حتي اگر سوداگران ميراث فرهنگي به فكر حفاري‌هاي غيرمجاز نباشند عواملي مانند فرونشست زمين، رشد گلسنگ‌ها، فرسايش خاك در سايه بي‌توجهي و بي‌تدبيري مسوولان باعث از بين رفتن آنها مي‌شود. زوال تدريجي ميراث فرهنگي در كشور ما به روندي آهسته و پيوسته تبديل شده است.
گلي ماندگار|
مدت‌هاست كه آثار باستاني در كشور ما ديگر از اهميت سابق برخوردار نيستند و حتي اگر سوداگران ميراث فرهنگي به فكر حفاري‌هاي غيرمجاز نباشند عواملي مانند فرونشست زمين، رشد گلسنگ‌ها، فرسايش خاك در سايه بي‌توجهي و بي‌تدبيري مسوولان باعث از بين رفتن آنها مي‌شود. زوال تدريجي ميراث فرهنگي در كشور ما به روندي آهسته و پيوسته تبديل شده است. اما اي كاش مساله به همين جا ختم مي‌شد و ميزان بي‌توجهي تا به جايي پيش نمي‌رفت كه حتي افراد حقوقي و حقيقي و كساني كه زيرنظر سازمان‌هاي دولتي فعاليت مي‌كنند بدون توجه به قوانين دست به تخريب اين سازه‌ها بزنند. يكي از بارزترين نمونه‌هاي اين تخريب «تخت جمشيد» است. اين اثر باستاني علاوه بر اينكه در خطر از بين رفتن به دليل فرونشست زمين در اقصي نقاط ايران و از جمله شيراز است مدت‌هاست كه رشد گلسنگ‌ها هم آن را تهديد مي‌كند و باعث از بين رفتن برخي ديواره‌ها شده است. اما گويا تمام اين اتفاقات براي تخت جمشيد بس نبود كه حالا از سر گرفتن فعاليت معدن سنگ‌شكن شهرداري مرودشت هم به اين عوامل تخريب اضافه شده است. اينكه اين كارخانه زيرنظر شهرداري مرودشت فعاليت مي‌كند و به نوعي شهرداري اين شهر حداقل روي كاغذ صاحب و مالك اين معدن معرفي شده است، نشان مي‌دهد كه حتي سازمان‌ها و نهادهاي دولتي هم اگر پاي منافع مالي در ميان باشد خيلي راحت به مسائلي مانند حفظ و حراست از ميراث فرهنگي پشت كرده و دست به تخريب آنها مي‌زنند.
بنا بر گزارش‌ها مستندات و نامه‌نگاري‌هاي موجود از دهه‌هاي ۷۰ و ۹۰ نشان مي‌دهد كارخانه سنگ‌شكن شهرداري مرودشت با تاييد اداره ميراث فرهنگي اين شهرستان در سال ۱۳۷۵ در كوه مهر (رحمت) و در حريم تخت جمشيد آغاز به كار كرده و در ميانه دهه ۹۰ پس از ارايه گزارش تخلفات آن و با پيگيري‌هاي فراوان، متوقف شده و درحالي كه قرار بود معدن و كارخانه آن تعطيل و فعاليت آن به خارج از حريم كوه مهر (رحمت) منتقل شود، اما اخيرا فعاليتش را از سرگرفت.
كارخانه‌اي كه قوانين را زير پا گذاشت
سياوش آريا، پژوهشگر و كنشگر ميراث فرهنگي در شرح ماجراي راه‌اندازي كارخانه سنگ‌شكن در حريم تخت جمشيد گفت: قرارداد كارخانه سنگ‌شكن شهرداري شهرستان مرودشت در سال ۱۳۷۵ خورشيدي با رعايت ضوابط ميراث فرهنگي و بدون گودبرداري و با عمليات ساده به مدت چند ماه فعاليت و با توافق اداره ميراث فرهنگي و گردشگري استان فارس با شهرداري شهرستان مرودشت بسته شد. در سال‌هاي بعدي كارخانه سنگ‌شكن با سرپيچي از تعهدات خود و با زير پا گذاشتن ضوابط ميراث فرهنگي، كارخانه را گسترش داده و آغاز به گودبرداري‌هايي تا عمق ۳ متري كرد كه چشم‌انداز «كوه مهر» (رحمت) را خدشه‌دار كرد و به آن آسيب رساند.
او اضافه كرد: دست‌درازي‌هاي كارخانه سنگ‌شكن در همين جا پايان نيافت و در سال‌هاي بعدي همه ضوابط و قانون‌هاي ميراث فرهنگي را زير پا گذاشت و كارخانه را گسترش داد و گودبرداري و خاكبرداري‌هاي گسترده‌اي را در دامان كوه مهر كه خود داراي ضوابط ميراث فرهنگي است و در ثبت جهاني «پارسه» (تخت جمشيد) به آنها اشاره شده است، آغاز كرد و آسيب‌هاي برگشت‌ناپذيري را به كوه مهر وارد آورد.
فعاليت دوباره كارخانه سنگ شكن
اين كنشگر ميراث فرهنگي افزود: با اين همه، به تازگي كارخانه سنگ‌شكن از غفلت پايگاه جهاني پارسه سوءاستفاده كرد و دوباره برقرار شد. آنچه سبب شگفتي و نگران‌كننده بود، آن است كه محوطه كارخانه بسيار بزرگ‌تر شده و با دست‌درازي به (حريم) يادمان‌هاي تاريخي و ملي در دامان كوه مهر كار خود را آغاز كرده است. بايد دانست در پيرامون و نزديكي همين كارخانه، ما با آثار تاريخي فراواني كه به ثبت ملي نيز رسيده‌اند رو به رو هستيم كه همگي بخشي از حريم ميراث جهاني پارسه به شمار مي‌آيند. آثاري همانند آرامگاه‌ها و گوردخمه‌هاي هخامنشي، پساهخامنشي و ساساني و سنگ نبشته پهلوي ساساني و معدن‌هاي هخامنشي و ساساني و تپه‌هاي ارزشمند تاريخي و يك دژ تاريخي را مي‌توان در پيرامون كارخانه ديد و جست‌وجو كرد.
عامل بي‌توجهي به قوانين از سوي اين كارخانه چيست؟
سوال اصلي با تمام پيگيري‌هايي كه در اين زمينه رخ داده، اين است كه كارخانه سنگ شكن مرودشت چطور مي‌تواند به فعاليت‌هاي غيرقانوني خود ادامه داده و البته هيچ هراسي هم از توبيخ شدن نداشته باشد. نكته مهم اينجاست كه طي روزهاي گذشته سازمان ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي فارس و همچنين پايگاه ميراث جهاني تخت جمشيد يك بار ديگر تاكيد كردند فعاليت اين معدن مجوز قانوني ندارد و با حكم قضايي متوقف شده است. اما تنها يك روز پس از اعلام اين خبر پايگاه خبري صداي ميراث از ادامه فرآيند معدنكاوي در آن منطقه گزارش داد. از سوي ديگر تجارت نيوز اعلام كرده كه اداره كل ميراث فرهنگي مرودشت و پايگاه ميراث جهاني تخت جمشيد به دنبال دستور دادستاني براي توقف فعاليت معدن سنگ‌شكن مرودشت هستند. ضمن اينكه مسوولان مربوطه صبح روز شنبه، همراه با ماموران نيروي انتظامي در محل حاضر شده و مانع از فعاليت اين معدن شده‌اند.
چرا كوه رحمت اهميت دارد؟
آرزو فرقداني، باستان شناس نيز درباره اهميت كوه رحمت در محدوده تخت جمشيد به «تعادل» مي‌گويد: كوه رحمت كه در طول تاريخ به اسامي مهر و چمگان نيز معروف بوده است، در زمان هخامنشيان مقدس محسوب مي‌شد. اين كوه در شمال شرق مرودشت و 160 كيلومتري شيراز قرار دارد و در حريم درجه 2 تخت جمشيد واقع شده است؛ به همين دليل فعاليت‌هاي بدون مجوز معدني در آن ممكن نيست.
او مي‌افزايد: افزون بر اين، كوه رحمت در منطقه‌اي مهم قرار دارد كه به‌درستي كاوش نشده است، اما باستان‌شناسان معتقدند احتمالا مملو از آثار تاريخي متعلق به دوران هخامنشيان، ساسانيان و همچنين عشايري باشد. در كاوش‌هاي ابتدايي در اين منطقه نيز آثار مختلفي متعلق به دوره‌هاي هخامنشي تا اسلامي به دست آمده است كه همگي داراي ارزش تاريخي هستند. به همين دلايل و همچنين واقع شدن آثار مهم ديگري چون نقش رستم و شهر استخر در دامنه اين كوه، پرونده آن در نوبت ثبت در ميراث جهاني يونسكو قرار دارد. اين باستان شناس با اشاره به اين مساله كه متاسفانه طي سال‌هاي اخير مسوولان سازمان ميراث فرهنگي هيچ دغدغه‌اي براي حفظ آثار باستاني نداشته‌اند، مي‌گويد: ما در نقاط زيادي از كشور با روند تخريبي آثار باستاني مواجه هستيم. بي‌توجهي و عدم مديريت درست و البته تخصيص ندادن اعتبار براي مرمت اين بناهاي تاريخي از يك طرف و از طرف ديگر اتفاقات طبيعي مانند فرونشست زمين يا رشد گلسنگ‌ها و هرزه علف‌ها باعث شده تا روند تخريب اين آثار سرعت بيشتري به خود بگيرد.
آثاري كه قرباني بي‌تدبيري مي‌شوند
او مي‌افزايد: وقتي مترو را در حريم آثار باستاني اصفهان راه‌اندازي كردند وقتي همين الان هم 33 پل و چهلستون دلايل مختلف از جمله فرونشست زمين دچار فرسايش شده‌اند هيچ مسوولي به فكر حفظ اين آثار بود كه حالا انتظار داشته باشيم حريم تخت جمشيد حفظ و حراست شود. اما سوال مهم اين است كه كارخانه سنگ شكن مرودشت چطور مي‌تواند به همين راحتي قوانين را زير پا بگذارد و هيچ كس هم مسوولان آن را وادار به پاسخگويي نكند.
كوه رحمت در آستانه نابودي
علي فرامرزي، يكي ديگر از فعالان حوزه ميراث فرهنگي به «تعادل» مي‌گويد: با وجود اين حد از اهميت تاريخي، از ميانه‌هاي سال 1375 فعاليت معدن سنگ‌شكن در اين منطقه آغاز و به شكل‌گيري يك روند پرپيچ‌وخم قضايي منجر شد. ميراث فرهنگي فارس پس از بارها شكايت در سال ۱۳۹۴ توانست حكم توقف فعاليت آن را دريافت كند؛ حال آنكه اين حكم مانع ازسرگيري فعاليت دوباره آن در هفته‌هاي اخير نشده است. او مي‌افزايد: چنانكه مسوولان ميراث فرهنگي استان ادعا مي‌كنند، فعاليت اين معدن در سال 1395 متوقف شده است، اما مالكان آن در دو هفته اخير، بار ديگر روند تراشيدن پيكر كوه رحمت را بدون دريافت مجوز قانوني آغاز كرده‌اند. در واقع زمان زيادي تا نابودي كامل كوه رحمت باقي نمانده است و اگر قرار باشد روند متوقف كردن فعاليت معدن با اين كندي ادامه پيدا كند، نمي‌توانيم اميدوار باشيم كه كوه رحمت و حريم تخت جمشيد از گزند تخريب‌هايي كه اين معدن ايجاد مي‌كند در امان باشند.
معدن سنگ‌شكن متخلف متعلق به كيست؟
به گزارش تجارت‌نيوز، اين معدن متعلق به نهادي است كه روي كاغذ بايد براي منافع شهر و مردمانش، حافظ ميراث فرهنگي منطقه باشد: شهرداري مرودشت. فعاليت معدني شهرداري مرودشت تاكنون ۶۵ هكتار از حريم درجه دو تخت جمشيد را تخريب كرده است. ظاهرا هدف از برداشت‌هاي معدني از كوه رحمت نيز زيرسازي خيابان‌هاي مرودشت و آسفالت خيابان‌ها بوده است. اين در حالي است كه علي اسدي، استاد دانشگاه و سرپرست كاوش‌هاي آبراهه‌هاي تخت جمشيد، پيش از اين به ايرنا گفته بود، آسيبي كه معادن سنگي به منظره‌هاي طبيعي مي‌زنند بازگشت‌‌ناپذيرترين آسيب‌ها به شمار مي‌رود. به گفته او، كوه رحمت در توريستي‌ترين محور باستاني ايران قرار دارد و علاوه بر اتفاق اخير، خطرات صنعتي و معدني ديگري نيز آن را تهديد مي‌كند؛ بر همين اساس بايد با نگاه كلان مديريتي در استان، مانع از چنين اقداماتي شد.