زباله‌هاي الكترونيكي؛ نيمه تاريك فناوري
محصولات الكترونيكي كه امروزه پيشرفتي روزافزون دارند، پس از گذراندن دوره عمر خود، غيرقابل استفاده شده و به اصطلاح به زباله الكترونيكي بدل مي‌شوند؛ در واقع نوعي زباله بي‌صدا هستند و آلودگي آنها از زماني شروع مي‌شود كه به محل دفن زباله انداخته شوند.
محصولات الكترونيكي كه امروزه پيشرفتي روزافزون دارند، پس از گذراندن دوره عمر خود، غيرقابل استفاده شده و به اصطلاح به زباله الكترونيكي بدل مي‌شوند؛ در واقع نوعي زباله بي‌صدا هستند و آلودگي آنها از زماني شروع مي‌شود كه به محل دفن زباله انداخته شوند. به گزارش ايسنا، به دليل پيشرفت روز افزون فناوري بسياري از محصولات الكترونيكي پس از گذشت چند سال از توليدشان منسوخ مي‌شوند بنابراين زباله‌هاي الكترونيكي بيانگر محصولاتي است كه ديگر مورد استفاده قرار نمي‌گيرند. با وجود اينكه واژه زباله‌هاي الكترونيكي به مفهمومي كلي اشاره مي‌كند اما تمامي وسايل خانه و كسب و كار از جمله لوازم تلويزيون، كامپيوتر، لپ‌تاپ، تبلت، تلفن همراه يا يخچال و فريزر، ماشين‌هاي لباسشويي و اسباب‌بازي‌هايي كه شامل قطعات الكترونيكي هستند و از طريق برق يا باتري تامين مي‌شوند، پس از گذراندن عمر مفيد خود، شامل مي‌شود. مفهومي كه واژه زباله مي‌رساند، مواردي مازاد بر استفاده دارنده آن است كه به‌طور معمول استفاده ديگري از آنها نمي‌شود، اما زباله‌هاي الكترونيكي با وجود مشكلات و خطراتي كه به دليل مواد سازنده خود دارند، ماده‌هاي ارزشمندي هستند كه در صورت مديريت و بازيافت مي‌توانند دومرتبه به چرخه استفاده بازگردند. كارشناسان براين باور هستند زباله‌هاي الكترونيكي بر خلاف زباله‌هاي پلاستيكي كه در سواحل و ساير مناطق هستند، نوعي زباله بي‌صدا محسوب مي‌شوند و آلودگي زماني شروع مي‌شود كه آن به محل دفن زباله مي‌اندازند.
مهم‌ترين خطرات زباله‌هاي الكترونيكي
پسماندهاي الكترونيك شامل باتري‌ها به‌خصوص باتري‌هاي قابل شارژ، رايانه‌ها، گوشي‌هاي تلفن از رده خارج شده، مانيتورها و تجهيزات رايانه‌اي، تلويزيون، ويديو، ماكروويو و ديگر لوازم الكترونيك است كه به دليل وجود فلزات سنگين در اين پسماندها و موادي از قبيل پلاستيك، سرب، آلومينيوم، طلا، نقره و فلزات سنگيني همچون جيوه، كادميوم و آرسنيك بسيار خطر آفرين هستند. همچنين وجود فلزات سنگين در بين پسماندهاي الكترونيك و الكتريكي موجب نگراني است چراكه به علت گازهاي متصاعد شده از پسماندهاي دفن شده و نشت در آب‌هاي زيرزميني، محيط زيست را آلوده و فضاي زيادي را جهت دفن اشغال مي‌كنند. از اين رو بازيافت پسماندهاي الكترونيك علاوه‌بر منافع زيست‌محيطي، منافع اقتصادي و اجتماعي زيادي به همراه خواهد داشت.
چه كساني زباله الكترونيكي ايجاد مي‌كنند؟
تلفن‌هاي همراه بخش اساسي از زندگي انسان را تشكيل مي‌دهند اما همزمان با توسعه دستگاه‌هاي الكترونيكي مدل‌هاي قديمي تلفن همراه نيز به سرعت از رده خارج مي‌شوند. در يك نظر سنجي كه سال گذشته توسط يك شركت نرم افزار سويسي انجام شد، مشخص شد ۶۲ درصد از پاسخ‌دهندگان هر سه تا چهارسال يك بار گوشي هوشمند خود را تعويض مي‌كنند و نكته قابل توجه اين است. در نظرسنجي انجام شده توسط شركت نرم‌افزاري سويیسي، مشخص شد كه ۶۲ درصد از پاسخ‌دهندگان هر سه تا چهار سال يك بار گوشي هوشمند خود را تعويض مي‌كنند. بخش قابل توجهي از مردم حتي بيش از اين مدت تلفن خود را عوض مي‌كنند به‌طوري‌كه تقريبا ۲۰ درصد از پاسخ‌دهندگان گزارش كردند كه هر سال تلفن خود را تعويض مي‌كنند. بنابراين بسياري از افراد كه به‌طور مكرر تلفن‌هاي خود را تعويض مي‌كنند منجر به هدررفت ابزارهاي الكترونيكي زيادي مي‌شود. در همين رابطه اخيرا معاونت بررسي‌هاي اقتصادي اتاق بازرگاني تهران در گزارشي با مروري بر وضعيت زباله‌هاي صنايع الكتريكي و الكترونيكي به افزايش توليد زباله‌هاي الكترونيكي و الكتريكي در جهان اشاره كرده است. براساس گزارش گفته شده ايران بزرگ‌ترين بازار مصرف قطعات رايانه در منطقه است و در استان تهران نيز به دليل جمعيت روز افزون، استقرار واحدهاي خدماتي، تجاري، توليدي و صنعتي و از همه مهم‌تر وزارتخانه‌ها، ادارات و سازمان‌ها، ميزان قابل توجهي از پسماندهاي الكتريكي و الكترونيك توليد مي‌شود، اما به دليل فقدان برنامه جامع و فرهنگ بازيافت زباله‌هاي الكتريكي و الكترونيكي، مي‌توان گفت محيط زيست كشور و استان از اين ناحيه در خطر و فرصت اقتصادي آن نيز مورد غفلت است. هرچند از ميزان توليد و بازيافت زباله‌هاي الكترونيك و الكتريكي در ايران اطلاع دقيقي در دسترس نيست و به نظر مي‌رسد بخش غيررسمي در جمع‌آوري و بازيافت اين نوع زباله‌ها فعاليت بيشتري دارد، اما گفته مي‌شود در كشور سالانه حدود ۴۰۰ هزار تن زباله الكترونيكي توليد مي‌شود كه اگر به‌درستي جمع‌آوري و بازيافت شود، مي‌تواند ميلياردها تومان ارزش اقتصادي ايجاد كند. در اصل به دليل عدم اطلاع‌رساني، مردم از شيوه‌هاي دفع صحيح اين زباله‌ها نيز اطلاعي ندارند و آنها را به عنوان و در ميان زباله‌هاي شهري دور مي‌ريزند؛ درحالي كه بخش قابل توجهي از زباله‌هاي الكتريكي و الكترونيكي قابل بازيافت بوده و عموما حاوي مقادير قابل توجهي از فلزات با ارزش مانند طلا و نقره است، اما مردم اين زباله‌ها را همراه با زباله‌هاي شهري دور مي‌ريزند كه اين امر بعضا حتي باعث ورود زباله‌ها به زنجيره غذايي شده و علاوه بر امنيت محيط زيست، امنيت بهداشتي و غذايي مردم را نيز تهديد كرده و موجب بيماري‌هاي مختلف كليوي، خوني، قلبي، سرطان، بيماري‌هاي سيستم عصبي و... مي‌شود. در نتيجه عناصري مانند جيوه، سرب و كروم وارد محيط زيست شده و موجب آلودگي خاك و آب‌هاي زيرزميني مي‌شوند و اين درحالي است كه ۷۰ درصد آلودگي فلزات سنگين در شيرابه‌ها مربوط به پسماندهاي الكتريكي و الكترونيكي است. همچنين عدم توجه كافي به بازيافت اين نوع زباله‌ها موجب از دست رفتن ميزان قابل توجهي از عناصر و فلزات ارزشمند مانند طلا، نقره و مس مي‌شود. با اين حال افزايش كوه زباله‌هاي الكترونيكي سريع‌تر از افزايش تلاش‌هاي بازيافت اين زباله‌هاي الكترونيكي است. در سال ۲۰۲۲، توليد سالانه زباله الكترونيكي در جهان به ۶۲ ميليون تن رسيد كه ۸۲ درصد نسبت به سال ۲۰۱۰ افزايش يافته است. توليد زباله‌هاي الكترونيكي سالانه ۲.۶ ميليون تن در حال افزايش است، به اين معني كه مي‌تواند در سال ۲۰۳۰ به ۸۲ ميليون تن برسد. بیشتر اين زباله‌هاي الكترونيكي به خوبي مديريت نمي‌شوند. كارشناسان سازمان ملل اين افزايش را به عواملي ازجمله مصرف بيشتر، فقدان گزينه‌هاي تعمير، چرخه عمر كوتاه‌تر لوازم الكترونيكي و زيرساخت ناكافي براي مديريت زباله‌هاي الكترونيكي نسبت مي‌دهند. گفتني است در سال ۲۰۲۲، حدود ۶۰۰ هزار تن پنل‌هاي فتوولتاييك دور ريخته شده است.