بيكاري كاهش يافت، بهره‌وري افزايش

در جديدترين گزارش منتشر شده از سوي مركز آمار، نرخ بيكاري كشور روند كاهشي خود را ادامه داده و به حدود 7.5 درصد رسيده است. همزمان گزارش‌ها از اين حكايت دارد كه وضعيت بهره وري در اقتصاد ايران نيز بهبود يافته است. در صورتي كه اين دو گزارش مهم را در كنار روند نزولي تورم در ماه‌هاي گذشته قرار بدهيم، به نظر مي‌رسد كه اقتصاد ايران توانسته از يك گردنه مهم از بحران‌ها فاصله بگيرد و بهبودي نسبي در برخي شاخص‌ها خود را نمايان كرده است. هرچند هنوز راهي طولاني تا رسيدن به اهداف كلان كشور در اين حوزه باقي مانده اما مي‌توان اميدوار بود كه در صورت تداوم اين روند، رسيدن به برخي اهداف در سال‌هاي آينده ممكن شود.
رييس‌جمهور در صحبت‌هاي خود چه در دوران انتخابات و چه در دوران تصدي بارها اعلام كرده كه رسيدن به اهدافي مانند رشد 8 درصدي جز با برخي اصلاحات كلان ممكن نخواهد بود. بخشي از اين اصلاحات به بهبود روابط با جهان و كنار زدن تحريم‌ها ممكن مي‌شود و بخشي از آن با افزايش بهره وري. در اقتصاد ايران يكي از اصلي‌ترين چالش‌هايي كه در تمام سال‌هاي گذشته خود را نشان داده پايين بوده بهره وري بوده است. به اين ترتيب كه در صورتي كه تصميماتي درست و عملكرد دقيق شكل مي‌گرفت يا آنچه از آمار فعلي وجود دارد بايد بسيار بالاتر مي‌بود يا با هزينه‌اي پايين‌تر امكان دسترسي به اين اهداف ممكن مي‌شد. حالا آمار جديد نشان مي‌دهد كه در اين حوزه عملكرد بهبودي نسبي داشته است. رييس سازمان ملي بهره‌وري با بيان اينكه دولت مكلف است بهره‌وري را سالانه ۱۰ درصد بهبود دهد گفت: سال ۱۴۰۲ در شاخص بهره‌وري عوامل توليد از رشد منفي ۰.۸ به مثبت ۳.۲ درصد رسيديم. البته يكي از مشكلات ما امتناع دستگاه‌ها در ارائه داده‌هايي است كه در موارد بسياري شكل محرمانه ندارد.ميرسامان پيشوايي در مراسم رونمايي از «گزارش فرآيند ايران ۱۴۰۲» اظهار كرد: سال دومي است كه با كمك يك شركت دانش‌بنيان گزارش فرآيند ايران ۱۴۰۲ را انجام مي‌دهيم. سال ۱۴۰۰ كه بنده به سازمان ملي بهره‌وري آمدم يكي از راهبردها بحث مردم‌سپاري و نخبه‌سپاري فعاليت‌هاي سازماني بود. امروز در اين زمينه يك شبكه متخصص از همه استان‌ها داريم.

وي افزود: گام دوم برنامه‌هاي توانمندسازي براي شبكه بود. در قدم سوم اطلاعات را فراهم كرديم. بعضا افراد براي دادن اطلاعات امتناع مي‌كنند؛ در حالي كه بسياري از اين اطلاعات محرمانه نيست. كاري كه ما كرديم اين بود كه طي سه سال گذشته اطلاعات سامانه صبا را در را ستاي شفاف‌سازي در اختيار همه افراد قرار داديم. از كسي هم اجازه نگرفتيم و زماني كه اين موضوع را به شهيد رييسي گفتيم، به ما گفت كار خوبي كرديد. رييس سازمان ملي بهره‌وري ايران تصريح كرد: شعار داديم كه سازمان به يك سازمان دانا با هسته‌هاي توانا تبديل شود. سال گذشته ۷۳۰ نفر از مديران و متخصصان در گزارش ما مشاركت داشتند كه امسال به ۸۱۰ نفر افزايش يافت. پيشوايي گام بعدي را مداخله از جنس بهبود دانست و گفت: سال قبل در شاخص بهره‌وري كل عوامل توليد كل اقتصاد از رشد منفي ۰.۸ به مثبت ۳ درصد رسيديم و نظام ملي بهره‌وري به شكل جدي پوشش داده شده است. دولت مكلف شده بهره‌وري خدمات را سنجش كند و آن را سالانه ۱۰ درصد بهبود دهد. وي با انتقاد از عدم آشنايي برخي دستگاه‌ها با وظايف ذاتي خود يادآور شد: در برخي دستگاه‌ها خدماتي را پيدا كرديم كه ماموريتي براي آن تعريف نشده بود. برعكس در برخي موارد ماموريت‌هايي يافتيم كه براي آن خدماتي وجود ندارد. براي رسيدگي به مساله بهره‌وري، سازمان برنامه و بودجه و سازمان استاندارد مي‌توانند نقش مهمي ايفا كنند.

احتمالا يكي از اصلي‌ترين دلايل اين موضوع تلاش براي افزايش انضباط مالي دولت بوده است. با توجه به رويكرد جديد اين نهاد نظارتي در خصوص پايش برخط عملكرد بودجه و تمركز رسيدگي‌ها بر حسابرسي منابع و كنترل فرآيندهاي درآمدي مطابق ضوابط قانوني مندرج در ماده ۴۰ قانون محاسبات عمومي؛ عملكرد مالي دولت از ابتداي سال جاري لغايت پايان شهريور ماه ۱۴۰۳ نشان مي‌دهد كه منابع در اختيار دولت، مبلغ هزار و ۲۷۷ هزار ميليارد تومان و كل مصارف عمومي نيز بالغ بر هزار و ۳۳۸ هزار ميليارد تومان بوده است كه كسري آن به مبلغ ۶۱ هزار ميليارد تومان با استفاده از ظرفيت‌هاي مديريت منابع خزانه‌داري تامين شده است. اين در حالي است كه مبلغ هزار و ۱۷۲ هزار ميليارد تومان (معادل ۸۷ درصد) از كل مصارف بابت اعتبارات هزينه‌اي و تنها مبلغ ۶۵ هزار ميليارد تومان (معادل ۴ درصد) از كل مصارف بابت اعتبارات تملك دارايي‌هاي سرمايه‌اي و مبلغ ۱۰۱ هزار ميليارد تومان (معادل ۹ درصد) از كل مصارف بابت اعتبارات تملك دارايي‌هاي مالي و ساير مصارف توزيع شده است. ضمنا مجموع منابع استفاده شده از سرجمع وجوه عمومي استفاده شده بابت تامين منابع هدفمندي يارانه‌ها به ميزان ۲۱۶ هزار ميليارد تومان از محل منابع خزانه‌داري كل كارسازي و تسويه نشده است.
از سوي ديگر اقتصاد ايران براي سال‌هايي طولاني با معضل بالا بودن نرخ بيكاري و حتي دو رقمي بودن آن مواجه بوده است. موضوعي كه در صورت نپرداختن به ان مي‌تواند چالش‌هايي جدي داشته باشد. هرچند هنوز بسياري از كارشناسان معتقدند كه مسائلي چون نرخ پايين مشاركت تحصيل كردگان يا بانوان بخشي از معضل طولاني مدت اقتصاد ايران است اما آنچه مركز آمار ارائه كرده نشان مي‌دهد كه آمار در سطح كلي بهبودي نسبي داشته است. مطابق نتايج طرح آمارگيري نيروي‌كار در تابستان ۱۴۰۳، نرخ بيكاري افراد ۱۵ ساله و بيشتر نشان مي‌دهد كه ۷.۵ درصد از جمعيت فعال (شاغل و بيكار)، بيكار بوده‌اند. بررسي روند تغييرات نرخ بيكاري حاكي از آن است كه اين شاخص، نسبت به فصل مشابه در سال قبل (تابستان ۱۴۰۲)، ۰.۴ درصد كاهش يافته است. اين در حالي است كه در تابستان ١٤٠٢، به ميزان ٤١,٦ درصد جمعيت ١٥ ساله و بيشتر، از نظر اقتصادي فعال بوده‌اند، يعني در گروه شاغلان يا بيكاران قرار گرفته‌اند. بررسي تغييرات نرخ مشاركت اقتصادي حاكي از آن است كه اين نرخ نسبت به فصل مشابه سال قبل (تابستان ١٤٠١) ٠.٦ درصد افزايش داشته است. به عبارتي، نرخ بيكاري در تابستان سال گذشته ۰.۶ درصد افزايش و در تابستان امسال ۰.۴ كاهش يافته كه توانسته است تا ميزاني افزايش در سال قبل را جبران كند. با اين حال در قياس با دو سال قبل اين نرخ ۰۲ درصد بيشتر شده است.
در تابستان ۱۴۰۳، به ميزان ۴۱.۷ درصد جمعيت ۱۵ ساله و بيشتر از نظر اقتصادي فعال (مشاركت اقتصادي) بوده‌اند، يعني در گروه شاغلان يا بيكاران قرار گرفته‌اند. بررسي تغييرات نرخ مشاركت اقتصادي حاكي از آن است كه اين نرخ نسبت به فصل مشابه در سال قبل (تابستان ۱۴۰۲) ۰.۱ افزايش يافته است.در اين فصل، جمعيت شاغلان ۱۵ ساله و بيشتر ۲۵ ميليون و ۱۲۹ هزار نفر بوده كه نسبت به فصل مشابه سال قبل تقريبا ۴۴۴ هزار نفر افزايش داشته است. همچنين جمعيت غيرفعال از نظر اقتصادي (اعم از افراد محصل، خانه‌دار، داراي درآمد بدون كار مانند بازنشستگان و ديگر) ۳۸ ميليون و ۶۶ هزار نفر بوده كه نسبت به فصل مشابه سال قبل تقريبا ۴۱۱ هزار نفر افزايش داشته است. بررسي اشتغال در بخش‌هاي عمده اقتصادي نشان مي‌دهد كه در تابستان ۱۴۰۳، بخش خدمات با ۵۲.۱ درصد بيشترين سهم اشتغال را به خود اختصاص داده است. در مراتب بعدي بخش‌هاي صنعت با ۳۳.۳ درصد و كشاورزي با ۱۴.۵ درصد قرار دارند. نرخ بيكاري جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله حاكي از آن است كه ۱۹.۴ درصد از فعالان اين گروه سني در تابستان ۱۴۰۳ بيكار بوده‌اند. بررسي تغييرات فصلي نرخ بيكاري اين افراد نشان مي‌دهد، اين نرخ نسبت به فصل مشابه در سال قبل (تابستان ۱۴۰۲) ۰.۷ درصد كاهش يافته است. همچنين، بررسي نرخ بيكاري گروه سني ۱۸ تا ۳۵ ساله نيز نشان مي‌دهد كه در تابستان ۱۴۰۳، ۱۴.۸ درصد از جمعيت فعال اين گروه سني بيكار بوده‌اند. اين در حالي است كه تغييرات فصلي نرخ بيكاري اين افراد نشان مي‌دهد اين نرخ نسبت به تابستان ۱۴۰۲، به ميزان ۰.۲ درصد كاهش يافته است.

بررسي سهم جمعيت داراي اشتغال ناقص جمعيت ۱۵ ساله و بيشتر نشان مي‌دهد كه در تابستان ۱۴۰۳، ۷.۳ درصد جمعيت شاغل، به دلايل اقتصادي (فصل غيركاري، ركود كاري، پيدا نكردن كار با ساعت بيشتر و موارد ديگر) كم‌تر از ۴۴ ساعت در هفته كار كرده و آماده براي انجام كار اضافي بوده‌اند. اين در حالي است كه ۳۹.۴ درصد از شاغلان ۱۵ ساله و بيشتر، بيش از ۴۹ ساعت در هفته كار كرده‌اند. براساس اين آمار، استان خراسان رضوي با نرخ بيكاري ۵.۱ درصدي كمترين نرخ بيكاري را در ميان استان‌هاي كشور داشته و پس از آن استان آذربايجان غربي با ۵.۲ درصد و استان تهران با ۵.۳ درصد نرخ بيكاري، در جايگاه دوم و سوم قرار گرفته‌اند. در تابستان ۱۴۰۳ استان سيستان و بلوچستان با نرخ بيكاري ۱۴ درصدي، بالاترين سهم از نرخ بيكاري را در ميان استان‌هاي كشور داشته و پس از آن استان خورشتان با ۱۳.۱ درصد و استان كرمانشاه با ۱۲.۶ درصد در جايگاه‌هاي دوم و سوم قرار گرفته‌اند.
به اين ترتيب هرچند هنوز راهي طولاني تا رسيدن به استانداردها و احكام مطرح شده در قوانين بالا دستي باقي مانده اما بهبود نسبي شرايط در برخي شاخص‌ها مي‌تواند اين اميد را به وجود بياورد كه در آينده شرايط اقتصادي كشور تحولي مثبت را  تجربه كند.