فرونشست در همين حوالي!

هم‌اكنون ۴۲۲ دشت كشور به دليل برداشت‌هاي بي‌رويه در فهرست ممنوعه و ممنوعه بحراني قرار گرفته و ۳۵۹ دشت نيز با خطر فرونشست روبه‌رو شده‌اند.با ورود و بهره‌مندي از تكنولوژي و حفر مكانيزه چاه‌هاي كشاورزي، برداشت از آب چاه‌ها به سرعت افزايش يافته و روز به روز اين روند تشديد مي‌شود.در چنين شرايطي از دست رفتن آبخوان‌هاي مهم كشور سرعت گرفته است و لازم است كه مديريت و مصرف بهينه آب در بخش كشاورزي به عنوان اصلي‌ترين مصرف‌كننده منابع آب زيرزميني و نيز ساير بخش‌ها به صورت جدي  در  دستور كار  قرار بگيرد.

فرونشست زمين به پديده‌اي اطلاق مي‌شود كه در آن سطح زمين به تدريج فرو مي‌رود يا دچار كاهش ارتفاع مي‌شود.اين پديده عمدتا به دليل بهره‌برداري بيش از حد از منابع آب زيرزميني رخ مي‌دهد، ولي عوامل ديگري نظير فعاليت‌هاي ساختماني و صنعتي نيز در آن تأثيرگذار هستند.در ايران، فرونشست زمين به يك بحران جدي تبديل شده و بسياري از مناطق كشور با اين  خطر  مواجه‌اند.

 در همين زمينه مهدي اسلامي، كارشناس حوزه انرژي، در گفت‌وگو با «تعادل» اظهار كرد: اصلي‌ترين عامل فرونشست در ايران برداشت بي‌رويه از منابع آب زيرزميني است.با توجه به كمبود آب در بسياري از مناطق كشور و افزايش جمعيت، كشاورزان و صنايع به‌شدت به منابع آب زيرزميني وابسته شده‌اند.اين امر منجر به تخليه مخازن زيرزميني آب شده و فضاي خالي در لايه‌هاي زيرين خاك ايجاد مي‌كند كه نهايتاً باعث  فرونشست  زمين  مي‌شود.
وي عنوان كرد: ايران يكي از كشورهايي است كه با خشكسالي‌هاي مداوم دست و پنجه نرم مي‌كند.كاهش بارندگي و افزايش دما باعث شده تا نياز به برداشت آب زيرزميني افزايش يابد.اين موضوع به نوبه خود به افزايش شدت فرونشست زمين در مناطق مختلف كشور دامن  زده  است.
وي تصريح كرد: توسعه سريع شهري و صنعتي، به ويژه در كلانشهرهايي مانند تهران، اصفهان و كرج، منجر به افزايش نياز به آب و به دنبال آن برداشت بيشتر از منابع زيرزميني شده.همچنين ساخت و سازهاي سنگين و فعاليت‌هاي عمراني در برخي موارد مي‌توانند باعث تشديد فرونشست  زمين شوند.
وي با اشاره به اينكه بر اساس گزارش‌ها و پژوهش‌هاي صورت‌گرفته، مناطق وسيعي از ايران با خطر فرونشست زمين مواجه هستند، گفت: ازجمله مهم‌ترين مناطق مي‌توان به دشت تهران، اصفهان، مشهد، كرمان و فارس اشاره كرد.در دشت تهران، فرونشست زمين به‌شدت در حال پيشروي است و تخمين زده مي‌شود كه در برخي مناطق اين دشت، سالانه حدود ۲۵ سانتي‌متر فرونشست رخ مي‌دهد.همچنين در دشت اصفهان، فرونشست سالانه به ۱۸ سانتي‌متر مي‌رسد. اسلامي در ادامه گفت: يكي از پيامدهاي مستقيم فرونشست زمين، تخريب زيرساخت‌هاي شهري و روستايي است.جاده‌ها، خطوط ريلي، ساختمان‌ها، و خطوط لوله انتقال آب و گاز از جمله زيرساخت‌هايي هستند كه در اثر فرونشست دچار شكستگي و آسيب مي‌شوند.در تهران، شكستن لوله‌هاي آب و فاضلاب و آسيب به ساختمان‌ها به‌ويژه در مناطق جنوبي شهر به دليل فرونشست زمين به يك مشكل جدي تبديل شده  است.
وي با بيان اينكه فرونشست زمين باعث تغييرات اساسي در ساختار خاك و همچنين اكوسيستم‌هاي محلي مي‌شود، گفت: به عنوان مثال، فرونشست ممكن است باعث تخريب اراضي كشاورزي شود و همچنين بر آبخوان‌هاي محلي تأثير منفي بگذارد.كاهش حجم آب زيرزميني همچنين مي‌تواند منجر به نابودي چشمه‌ها و تالاب‌هاي طبيعي شود كه نقش مهمي در حفظ تعادل  اكولوژيكي  ايفا  مي‌كنند.
وي خاطرنشان كرد: در برخي مناطق، فرونشست زمين مي‌تواند باعث تغيير مسير جريان‌هاي آب سطحي و زيرزميني شود.اين امر ممكن است به تشديد سيلاب‌ها در فصول باراني كمك كند يا مانع از تخليه طبيعي آب‌هاي سطحي شود.به عنوان مثال، در دشت اصفهان اين مشكل  به صورت  جدي  مشاهده  مي‌شود.
وي با اشاره به اينكه، نخستين گام براي كنترل فرونشست، مديريت صحيح و پايدار منابع آب زيرزميني است، عنوان كرد: بايد برداشت آب زيرزميني به ميزان مصرف و شارژ مجدد آن محدود شود و استفاده از روش‌هاي نوين آبياري مانند آبياري تحت فشار  و  قطره‌اي  در كشاورزي  ترويج  يابد.
 وي عنوان كرد: يكي ديگر از راهكارها، تغيير الگوهاي كشت محصولات كشاورزي به سمت محصولاتي است كه نياز كمتري به آب دارند.اين تغيير مي‌تواند به كاهش مصرف آب و در نتيجه جلوگيري از برداشت بي‌رويه از آبخوان‌ها كمك كند.  وي تاكيد كرد: احياي آبخوان‌ها از طريق تغذيه مصنوعي آب‌هاي زيرزميني و ساخت سدهاي زيرزميني مي‌تواند به بهبود وضعيت منابع آبي و كاهش فرونشست كمك كند.
وي بيان كرد: تصويب و اجراي قوانين سختگيرانه‌تر براي كنترل برداشت آب زيرزميني و همچنين نظارت دقيق بر فعاليت‌هاي عمراني و صنعتي كه ممكن است به فرونشست زمين دامن بزنند، ضروري است. وي اظهار كرد: فرونشست زمين يكي از چالش‌هاي بزرگ زيست‌محيطي و زيرساختي ايران است كه در صورت عدم كنترل و مديريت صحيح، مي‌تواند خسارات جبران‌ناپذيري به بار آورد.با توجه به گسترش اين پديده در مناطق مختلف كشور و تأثيرات گسترده آن، ضرورت دارد كه مسوولان و مردم با اتخاذ تدابير مناسب و افزايش آگاهي‌ها، به مقابله با اين بحران بپردازند.