۲۰۰ روز خونين «اهرمي‌ها»
صندوق‌هاي اهرمي از ابتداي امسال تاكنون عملكرد مناسبي نداشتند و در بررسي عملكرد ۲۰۰ روزه تنها يك صندوق اهرمي توانسته بازدهي مثبت براي خود كسب كند و مابقي بازدهي منفي داشتند كه با توجه به شرايط كنوني بازار و ريسك‌هاي ژئوپولتيك، جنگ‌هاي منطقه خاورميانه، انتخابات رياست‌جمهوري ايران و... كه در اين مدت بر بازار سرمايه ما سايه افكنده بود، چندان هم عجيب و دور از ذهن نيست.
صندوق‌هاي اهرمي از ابتداي امسال تاكنون عملكرد مناسبي نداشتند و در بررسي عملكرد ۲۰۰ روزه تنها يك صندوق اهرمي توانسته بازدهي مثبت براي خود كسب كند و مابقي بازدهي منفي داشتند كه با توجه به شرايط كنوني بازار و ريسك‌هاي ژئوپولتيك، جنگ‌هاي منطقه خاورميانه، انتخابات رياست‌جمهوري ايران و... كه در اين مدت بر بازار سرمايه ما سايه افكنده بود، چندان هم عجيب و دور از ذهن نيست. اما باتوجه به بازدهي منفي كه صندوق‌هاي اهرمي از ابتداي سال تاكنون داشتند، شائبه‌هايي مبني بر اينكه اهرم‌ها باعث ريزش بازار مي‌شوند هم به وجود آمد كه با كارشناسان اين حوزه به بررسي آن هم پرداختيم.
اولين صندوق اهرمي بازار سرمايه، اهرم كاريزما بود كه در سال ۱۴۰۰ شروع به فعاليت كرد و اكنون شاخص بازار سرمايه نيز است. در ادامه توسعه ابزارهاي نوين در بازار سرمايه، شش صندوق اهرمي ديگر نيز آغاز به فعاليت كردند كه بيدار و نارنج تازه‌ترين‌هاي آنها هستند. در حال حاضر هفت صندوق سرمايه‌گذاري اهرمي در بازار فعالند و دو صندوق اهرمي ديگر از گروه مالي كيان و تامين سرمايه لوتوس پارسيان در راه است.
بررسي آماري نشان مي‌دهد صندوق اهرمي «توان مفيد» تنها صندوقي بود كه از ابتداي سال جاري تا زمان نگارش گزارش يعني ۱۶ مهر ماه بازده مثبت ۱۰ درصدي داشته است و صندوق اهرمي «جهش فارابي» هم صندوقي بود كه تاكنون بيشترين بازدهي منفي يعني منفي ۲۶ درصد را ثبت كرده است. در مقوله صندوق‌هاي اهرمي و با توجه به متفاوت بودن عملكرد آنها ضريب اهرمي هم از موضوعات مهم است كه براي بررسي بايد آن را در نظر گرفت چون در صورت بالا بودن ضريب اهرم، سود و البته ريسكي كه نصيب صندوق مي‌شود هم بيشتر است. البته كه ريزش و صعود اين صندوق‌ها وابسته به شاخص و عملكرد آن هم است. بر اين اساس به بررسي بازدهي اين صندوق‌ها در بازه‌هاي مختلف، ضريب اهرمي اسمي و حباب آنها پرداختيم كه در جدول زير مشاهده مي‌كنيد.
اهرم‌ها؛ موجب ماندن پول در بازار
سلمان يزداني، كارشناس بازار مشتقه درمورد عملكرد صندوق‌هاي اهرمي به صداي بورس گفت: صندوق‌هاي اهرمي ابزارهاي جديدي بودند كه براي برهم زدن فضاي معمولي و در اصطلاح بين‌المللي فضاي اسپات آمده بودند تا بازار را با ابزارهاي نوين آشنا كنند. با اين نگاه اگر عملكرد آنها را بررسي كنيم، با لحاظ توجه سرمايه‌گذاران و اينكه بيشترين معاملات براي صندوق‌هاي اهرمي است، مي‌توان گفت موفق بوده‌اند اما اگر عميق‌تر و به عنوان عملكرد بگوييم، با توجه به ريسك‌هاي سيستماتيك شديدي كه به خصوص در شش ماه اخير بورس داشته است، مي‌شد سازوكارهايي از جمله استفاده از ابزارهاي مشتقه در آنها پياده شود كه اين ريزش‌هاي شديد را نداشته باشند. وي تاكيد كرد: در واقع از نوع عملكرد منظور اين نيست كه مديران آنها كار اشتباهي كردند بلكه مي‌شد قوانين و ساز و كارها را طوري تغيير داد كه صرفاً صندوق‌هاي اهرمي بر مبناي صدور و ابطال واحدهاي عادي و ممتاز نباشند، به نوعي مانند اعتبار دادن و اين روش قديمي يا سبك فعلي باعث شد كه در زمان ريزش يا رنج بودن بازار، ريزش‌هاي شديد را تجربه كنند. بنابراين به عنوان يك ابزار بسيار موفق و به نوعي ترغيب به ورود ابزارهاي نوين بودند ولي در داخل خودشان خيلي بهتر مي‌شد براي آنها ساز و كار تعريف كرد.
اين كارشناس بازار مشتقه با اشاره به اينكه اين صندوق‌ها چيزي كه در تعريف صندوق‌هاي اهرمي است را محقق كردند، افزود: تعريف صندوق‌هاي اهرمي همين است كه مي‌بينيم ولي اگر از اين فضا خارج شويم و به عنوان سهامدار عادي نگاه كنيم، انتظار نداشتيم دارايي داشته باشيم كه مثلا به ۶۰ و ۵۰ درصد برسد. با اين نگاه اگر دقت كنيم؛ آنهايي كه صندوق‌هاي اهرمي را در اين يكي دو سال داشتند چيز زيادي به دست نياوردند.
يزداني درمورد تعداد اين صندوق‌ها ادامه داد: به دليل اينكه موافق ابزارهاي نوين هستم، معتقدم نه تنها صندوق اهرم بلكه هر ابزار نويني بايد بيشتر شود مثلا حتي صندوق‌هاي طلا با اينكه به نظر تعداد آنها خوب است اما هرچه بيشتر و متنوع‌تر شود، بهتر است. درباره تعداد صندوق‌هاي اهرمي به نظر متنوع‌تر شدن آن مناسب است نه اينكه از روي هم كپي كنند مثلا يكي شاخصي شود، يكي اهرم بيشتر داشته باشد و ... قطعا ابزارهاي مشتقه مي‌توانند باعث بهتر شدن عملكرد آنها شوند مثلا الان در صندوق‌ها اجازه نداريم ابزار مشتقه صندوق بگيريم و محدوديت‌ها زياد است؛ طبيعتاً هر جاي دنيا اگر تعريف صندوق‌هاي اهرمي را ببينيم، ابزارهاي متنوع مشتقه در آن استفاده شده است. به نظر مي‌رسد اگر صندوق‌هاي اهرمي به ابزارهاي مشتقه به خصوص آنهايي كه كنترل ريسك مي‌كنند مثل پوت آپشن‌ها كه جلوي ريزش‌هاي سنگين رو بگيرند، روي بياورند، مي‌توانند موثرتر باشند.
وي در پايان گفت: در واقع اگر همين صندوق‌ها در يك سال اخير نبودند، شايد ارزش معاملات بازار نصف مي‌شد يعني خيلي‌ها مي‌گويند صندوق‌هاي اهرمي باعث شدند پول از جاي ديگر مثلا سهام وارد صندوق شود اما معتقدم صندوق‌هاي اهرمي باعث شدند پول در بازار بماند. چون نوسان‌گير كار خود را مي‌كند و اينجا نباشد به بازارهاي ديگر مي‌رود كه پول در بازار بماند و نمي‌توان اينها را مجبور كرد سهامدار عادي باشند. گاهي اوقات انتقاداتي كه مي‌شود صرفا كلي است مثلا زماني مي‌گفتند الگوريتم باعث ريزش بازار مي‌شود، زماني معتقد بودند آپشن باعث ريزش مي‌شود. به هر حال نمي‌توان گفت هر ابزار صددرصد خوب است ولي اينكه همه را از بين ببريم باعث مي‌شود سال‌ها از دنيا عقب بيفتيم.
بازارگردان‌ها تقويت شوند
مدير سرمايه‌گذاري سبدگردان ثروت پويا درخصوص صندوق‌هاي اهرمي گفت: سازوكار صندوق‌هاي اهرمي به اين صورت است كه از دو بخش واحدهاي عادي و واحدهاي ممتاز تشكيل شدند. اين واحدهاي ممتاز قابليت معامله در بازار بورس را دارند يعني به عنوان بخش ETF در نظر گرفته مي‌شوند و واحدهاي عادي هم به اين صورت هستند كه قابل معامله نيستند و وجوه نقد به حساب صندوق واريز مي‌شود و از آن محل براي آنها صدور يا ابطال زده مي‌شود. بخش عادي، بازدهي ثابتي را بسته به مصوبه اميدنامه صندوق به عنوان سودشان دريافت مي‌كنند كه قابليت تغيير نداشته و كف و سقفي دارد. نسبتا عملكرد آنها از بانك يا اوراق درآمد ثابت مثل اخزا معمولا كمي بهتر است و براي سرمايه‌گذاراني كه ريسك‌پذيري نسبتا پاييني دارند، مناسب است.
ياسمن سراج افزود: مازاد واحدهاي عادي -در صورتي كه عملكرد مدير صندوق به نوعي باشد كه بازدهي دارايي‌ها از بازدهي اين واحدها بيشتر باشد- به اشخاصي كه در واحدهاي ممتاز سرمايه‌گذاري كردند و عمدتا اشخاص پرريسك هستند و كف حداقلي هم به سرمايه‌گذاران واحدهاي عادي پرداخت مي‌شود. به گفته او كارمزدهاي معاملاتي واحدهاي ممتاز نسبتا پايين است و براي اشخاصي كه حتي سرمايه‌گذاري كوتاه‌مدت را ترجيح مي‌دهند و مي‌خواهند از نوسانات قيمتي اين بخش ETF بهره‌برداري كنند، مناسب است. مدير سرمايه‌گذاري سبدگردان ثروت پويا ادامه داد: از لحاظ ديگر هم مي‌توانند با اعتبار يا اهرمي كه از سرمايه واحدهاي عادي روي اين واحدهاي ممتاز مي‌آيد استفاده ببرند براي همين هميشه يك نسبتي اهرم بالاتري داريم. به عنوان مثال اگر قرار است از بازار در روندهاي صعودي ۵ درصد بگيريم صندوق‌هاي اهرمي بسته به آن اهرمي كه دارند به صورت درصدي ۶ يا ۷ درصد مي‌گيرند و تا ۱۰ درصد هم مي‌توانند بگيرند.
سراج تصريح كرد: تا الان هفت صندوق اهرمي داشتيم و اين صندوق‌ها ۴۰ همت دارايي تحت مديريت دارند كه عدد چشمگيري است. با توجه به شرايط بازار كه در اين چند هفته اخير خصوصا ريسك‌هاي ژئوپلتيك و جنگ بين كشورهاي حوزه خاورميانه پيش آمده است، بازار شرايط خوبي نداشته و عملكرد صندوق‌ها هم مستثني نبوده حتي با محدود شدن دامنه هم به قيمت واقعي آنها كه همان NAV آنهاست نمي‌توانند نزديك شوند و صف‌فروش‌هاي سنگيني براي آنها شكل مي‌گيرد. يكي از علل آن هم دامنه نوسان محدود است. وي با اشاره به پرتفوي اين صندوق‌ها ادامه داد: حدود ۸۸ درصد آنها در سپرده‌هاي در سهام حق تقدم و بخشي هم در گواهي سپرده‌هاي شمش و كالايي سرمايه‌گذاري كردند كه اگر نسبت اين گواهي شمش و كالايي را تا سقف مجازش بالا ببرند مي‌تواند بخش كوچكي از ريسك‌هاي سرمايه‌گذاري آنها را پوشش دهد. از طرف ديگر عملكرد بازارگردان‌هاي آنها خيلي مهم است كه كفايت سرمايه مناسب داشته باشند، تامين مالي مناسبي كنند تا نقدشوندگي صندوق‌ها را بالا ببرد. نصاب ۸۸ درصدي سهام در زماني كه بازار متعادل مي‌شود مي‌تواند تا ۹۰ درصد هم بالا برود كه هم به عمق بازار كمك مي‌كند و هم اينكه اين اهرم خود صندوق‌ها را تا نصاب مجاز بالا مي‌برد. بايد توجه داشته باشند كه تقريبا مساله نقدشوندگي خيلي براي اين صندوق‌ها مهم است.
وي در پايان گفت: خوب است كه در حال حاضر ۷ صندوق داريم و همين كه با انحصار روبرو نيستيم، اميدوار‌كننده است و در صورتي كه عمق بازار هم ياري كند چون از طرفي با اينكه تعداد خيلي مناسبي از اين صندوق‌ها داريم ولي كاهش ارزش معاملات در بازار باعث شده كه سهم‌هاي بنيادي به صورت جداگانه مورد توجه بازار قرار نگيرند و قيمت آنها از ارزش ذاتي فاصله بگيرد كه اين صندوق‌ها با خريدهايشان در زماني كه بازار كمي منفي يا متعادل است، به اين شناوري و افزايش عمق بازار كمك كند. در كل به نظر مي‌رسد تعدادحجم اين صندوق‌ها خيلي مناسب است.