نوبل اقتصاد براي دولت رفاه
روز (دوشنبه، ۲۳ مهر) نام «دارن عجم اوغلو»، «سيمون جانسون» و «جيمز رابينسون» به دليل پژوهش درباره چگونگي شكلگيري نهادها و تاثير آنها بر رفاه به عنوان برندگان جايزه نوبل اقتصاد ۲۰۲۴ در فرهنگستان علوم پادشاهي سوئد اعلام شدند.
روز (دوشنبه، ۲۳ مهر) نام «دارن عجم اوغلو»، «سيمون جانسون» و «جيمز رابينسون» به دليل پژوهش درباره چگونگي شكلگيري نهادها و تاثير آنها بر رفاه به عنوان برندگان جايزه نوبل اقتصاد ۲۰۲۴ در فرهنگستان علوم پادشاهي سوئد اعلام شدند.
دارن عجم اوغلو (Daron Acemoglu)، متولد ۳ سپتامبر ۱۹۶۷ (۱۲ شهريور ۱۳۴۶) در تركيه، استاد كرسي اليزابت و جيمز كيلين در اقتصاد در امآيتي و در زمره ۱۰ اقتصاددان پراستناد بر اساس
IDEAS/RePEc است. وي در سال ۲۰۰۵ ميلادي برنده مدال جان بيتز كلارك شد. عجماوغلو در سال ۲۰۱۳ ميلادي «جايزه فرهنگ و هنرهاي رياستجمهوري تركيه» را از آن خود كرد.
سيمون جانسون (Simon Johnson)، متولد ۱۶ ژانويه ۱۹۶۳ (۲۶ دي ۱۳۴۱) در بريتانيا، اقتصاددان بريتانياييامريكايي، استاد كارآفريني رونالد كورتز در دانشكده مديريت اسلون امآيتي و عضو ارشد موسسه اقتصاد بينالملل پترسون است. او داراي طيف گستردهاي از سمتهاي دانشگاهي و مرتبط با سياست، از جمله استاد اقتصاد در دانشكده تجارت فوكوا دانشگاه دوك است.
جيمز آلن رابينسون (James A. Robinson)، متولد ۱۹۶۰ ميلادي در انگليس، متخصص علوم سياسي، استاد دانشگاه و اقتصاددان است. وي در دانشگاههايي چون دانشگاه شيكاگو، هاروارد، كاليفرنيا، بركلي، كاليفرنياي جنوبي و ملبورن تدريس كرده است.
جايزه نوبل اقتصاد ۲۰۲۳ به كلوديا گلدين
(Claudia Goldin)، استاد اقتصاد دانشگاه هاروارد، به دليل فعاليتهايش در زمينه مطالعات مربوط به نقش زنان در بازار كار تعلق گرفت.
نوبل اقتصاد تنها عنواني است كه در وصيتنامه نوبل نيامده است و جزو جوايز اصلي نوبل هم نيست؛ بنابراين، هزينه آن را بانك مركزي سوئد تامين ميكند كه در سيصدمين سال تاسيس اين بانك يعني ۱۹۶۸ اين جايزه را بنيان نهاد و براي اولينبار از سال ۱۹۶۹ آن را به برنده اين بخش اعطا كرد.
اسامي برندگان جوايز نوبل پزشكي و فيزيك و شيمي ۲۰۲۴ به ترتيب در روزهاي دوشنبه، سهشنبه و چهارشنبه (۱۶، ۱۷ و ۱۸ مهر) اعلام شد. برنده جايزه نوبل ادبيات پنجشنبه، ۱۹ مهر و برنده جايزه صلح نيز در روز جمعه ۲۰ مهرماه مشخص شدند.
برندگان جايزه نوبل، لوح طلا با تصويري از چهره نوبل و ديپلم افتخار و مبلغ نقدي دريافت ميكنند كه ميزان آن بستگي به درآمد بنياد نوبل ناشي از موقوفات وي دارد و معمولا از ۹ تا ۱۱ ميليون كرون سوئد (حدود يك ميليون دلار امريكا) متغير است. اما اين جايزه در سال جاري ۱۱ ميليون كرون سوئد (بيش از يك ميليون و ۴۷ هزار دلار) است كه در صورت برنده شدن يك يا چند نفر براي يك نوبل، بين آنها تقسيم خواهد شد. مراسم اهداي جوايز نوبل نيز ۱۰ دسامبر ۲۰۲۳ (۱۹ آذر) يعني روز درگذشت آلفرد نوبل در محل سالن كنسرت استكهلم و طي يك مراسم رسمي برگزار ميشود. در ميان برندگان نوبل امسال، نامهاي آشنايي وجود دارند كه دو كتاب آنها دستكم در ميان ايرانيها شناخته شده است. چرا ملتها شكست ميخورند اثر تحسين شده دو استاد اقتصاد دارن عجم اوغلو استاد دانشگاه فناوري اطلاعات ماساچوست MIT و جيمز رابينسون استاد دانشگاه شيكاگو است. اين كتاب در همان سال انتشار (2012) يكي از 10 اثر دانشگاهی برجسته در حوزه اقتصاد سياسي شناخته شد. با نگارشي درخشان و دلپذير به پرسشي پاسخ ميدهد كه قرنها متخصصان را درمانده كرده است. چرا برخي كشورها ثروتمند و برخي ديگر فقيرند و به واسطه ثروت و فقر، سلامتي و بيماري غذا و قحطي از يكديگر مجزا ميشوند؟» آيا اين امر ناشي از فرهنگ، آب و هوا يا جغرافيا است؟ شايد جهل و غفلت از سياستهاي صحيح علت ناكامي است؟ مطلقا خير. هيچ يك از اين عوامل قطعي يا محتوم نيستند. از اينكه بگذريم، چگونه توضيح بدهيم كه چرا بوتسوانا تبديل به يكي از كشورهايي شده است كه سريعترين رشدها را در جهان دارند، درحالي كه ساير كشورها آفريقايي همچون زيمبابوه، كنگو و سيرالئون در ورطه فقر وخشونت گرفتار آمدهاند؟دارن عجم اوغلو و رابينسون در چرا ملتها شكست ميخورند قاطعانه نشان ميدهند كه اين نهادهاي اقتصادي و سياسي ساخته دست بشرند كه شالوده موفقيت اقتصادي (يا فقدان آن) را ميسازند. آسم اوغلو و رابينسون برمبناي 15 سال مطالعه روي منابع اصلي به شواهد تاريخي فوقالعادهاي از امپراتوري رم، دولت-شهرهاي مايا و نيز دوران قرون وسطي، اتحاديه جماهير شوروي و آفريقا نظم ميبخشند تا نظريه اقتصاد سياسي تازهاي بنا كند كه ارتباطي وسيع با پرسشهاي سترگ امروزين دارد. «چرا ملتها شكست ميخورند؟» در كنار كتاب «سرمايه در قرن 21» توماس پيكتي يكي از مهمترين كتابهاي بهنگارش درآمده در اين زمينه در سالهاي اخير است و نحوه نگاه و درك شما را نسبت به جهان دگرگون ميكند.
همچنين كتاب راه باريك آزادي اثر ديگري از نويسندگان كتاب برجسته چرا ملتها شكست ميخورند، دارن عجم اوغلو و جیمز رابینسون است. اين كتاب تلاش ديگري از اين دو نويسنده براي بررسي اين مساله است كه چرا حركتهاي آزاديخواهانه و انقلابها در بعضي (تقريبا بسياري) به جاي آزادي به هرجومرج و آشوب بيشتر منجر ميشوند.
تقريبا در همان دوراني كه فوکویاما از پايان تاريخ و سرنوشت محتوم همه كشورها به ليبرال دموكراسي ميگفت رابرت كاپلان در مقال خود با عنوان «هرجومرجي كه در راه است» به ترسيم تصويري اساسا متفاوت از آينده دست زد. بهار عربی شايد نمونه آشكاري از اين دو ديدگاه باشد. حركتهاي مردمي در مصر و تونس به سقوط ديكتاتوريها انجاميد، اما در سوريه و ليبي منجر به يك هرجومرج اساسي و جنگ داخلي شد. به قول خودشان مردم سوريه و ليبي ميپنداشتند موهبتي به دست خواهند آورد، اما آنچه نصيبشان شد هم بديهاي دنيا بود. ابوفراس يكي از اعضاي ارتش آزاد سوريه ميگويد: مدتهاست نشنيدهام كسي به علت طبيعي بميرد. در آغاز، يك يا دو نفر كشته ميشدند. سپس تعداد به 20 رسيد. سپس 50. آنگاه همين هم وضعيتي عادي شد.