معادله كمبود هواپيما در صنعت هوايي ايران

وضعيت حمل و نقل هوايي ايران چگونه است و ايران براي تداوم فعاليت‌هاي خود به چند هواپيماي جديد نياز دارد؟ اينها پرسش‌هايي است كه در هر دوره مديريتي اجرايي كشور از سوي فعالان حوزه‌هاي اقتصادي و ارتباطي كشور مطرح مي‌شود و پس از مدتي با اتمام دوره‌هاي مديريتي به بايگاني رسانه‌اي و ناخودآگاه جمعي جامعه سپرده مي‌شود تا دوره‌اي ديگر و هنگامه‌اي تازه. پس از امضاي برجام، قرارداد خريد 200 هواپيما با ايرباس و بويينگ منعقد شد تا تصور نوسازي ناوان حمل و نقل هوايي ايران جدي‌تر از قبل در اذهان عمومي شكل بگيرد اما كابوس ترامپ و خروج او از برجام همه اين تصورات را بر باد داد. اين درحالي است كه در جهان امروز رشد و توسعه كشورها، رونق كسب و كارها و تغيير فضاي جهاني، سفرهاي هوايي را به عنوان مهم‌ترين و ايمن‌ترين شكل جابه‌جايي مطرح كرده است. اين درحالي است كه ايران وضعيت مناسبي در حوزه حمل و نقل هوايي ندارد و از يك ناوگان فرسوده بهره‌مند است. سن ناوگان هوايي ايران متاسفانه بالاي 26 سال است. درحالي است كه بسياري كشورهاي همسايه و كشورهاي فرامنطقه، استانداردهايي به مراتب ايمن‌تر دارند. در واقع بسياري از كشورها هواپيماهايي با عمر بالاي 20 سال را در كشور خود راه نداده و اجازه فرود هم صادر نمي‌كنند. بنابراين يكي از مهم‌ترين پرونده‌هاي پيش روي دولت چهاردهم در بخش اقتصاد، خريد هواپيماهاي نو و جايگزيني آنها با هواپيماهاي فرسوده است.

به دليل تحريم‌ها ايران نتوانسته به هواپيماهاي نو و جديد دسترسي داشته باشد. در صنعت حمل و نقل معاهدات و پيمان‌هايي وجود دارد كه ميان كشورها منعقد مي‌شود. كشورهايي مانند امارات و عربستان، استانداردهايي را تعريف كرده‌اند و در صورتي كه كشورها اين استانداردها را رعايت نكنند از مجوز فرود به هواپيماها خودداري مي‌كنند. در حال حاضر براساس اعلام مسوولان ايران حدود 550 فروند نياز دارد كه تنها 180 فروند هواپيما دراختيار دارد. اگر دولت چهاردهم اقدام به خريد 25 هواپيماي جديد يا در حد نو كند، بخش قابل‌توجهي از نيازهاي ايران پوشش داده مي‌شود. ايران در شرايط فعلي حتي براي مسيرهاي داخلي هم مشكل دارد و عمر ناوگان هوايي داخلي و خارجي ايران بسيار فرسوده است. پس از امضاي برجام و بهبود مناسبات ارتباطي با غرب، ايران قرارداد خريد 220 فروند هواپيما را با بويينگ و ايرباس و شركت‌هاي ايتاليايي امضا كرد، اما مدت زمان كوتاهي پس از امضاي اين قرارداد و درحالي كه تنها تعداد انگشت‌شماري هواپيما وارد كشور شده بود، اين قرارداد به دليل خروج ترامپ از برجام كن لم يكن تلقي شد. بايد توجه داشت كشورها با حمل و نقل هوايي است ك ه تصويري رشد يافته يا غيرتوسعه يافته از خود ارايه مي‌كنند. ايران اما به دليل كمبود هواپيما با تاخيرها و لغو بسياري از پروازهاي خود روبه‌رو است، روندي كه باعث نارضايتي بسياري از مسافران ايراني شده است. بسياري از تاخيرها و لغو سفرها در ايران به دليل پيري ناوگان حمل و نقل عمومي است. دولت سيزدهم براي مقابله با اين كمبودها اقدام به خريد هواپيماهاي كاركرده و از رده خارج ساير كشورها مي‌كرد. 

اين خريدها هر چند در ظاهر ممكن است بخشي از كمبودها را جبران كند اما در واقع هيچ تاثير عيني در حل مشكلات صنعت حمل و نقل هوايي ندارد، چراكه اين نوع هواپيماها كارايي لازم را ندارند. فرودگاه‌هاي بين‌المللي هم اغلب اين هواپيماها را نخواهند پذيرفت. ممكن است بتوان از اين هواپيماها در خطوط داخلي بهره برد اما براي بخش بين‌المللي ايران به هواپيماهاي نو و كارآمد نياز دارد. در حال حاضر براساس اعلام تحليلگران حدود ۲۰ فروند هواپيماي مسافربري در كشور ارزش عملياتي دارند كه ۱۳ فروند آن توربوپراپ با ظرفيت ۷۰ نفر هستند كه به دليل نبود قطعات زمين‌گير شده‌اند. مي‌ماند ۷، ۸ فروند هواپيما كه بايد پرواز‌هاي داخلي و خارجي را به صورت همزمان انجام دهند كه البته آنها هم با كمبود قطعات مواجه هستند. به عبارت ديگر، درحالي كه كشور‌هاي امارات، قطر و تركيه در مجموع بالاي هزار فروند هواپيماي سر حال دارند، تعداد هواپيما‌هاي قابل اتكاي ايران ۷ يا ۸ فروند است و باقي هواپيما‌هاي كشور شديدا فرسوده شده‌اند.