باور وجود آسيب‌ها گام اول رفع آنهاست
بروز آسيب‌ها و مسائل اجتماعي در جامعه ما بيش از آنكه مورد توجه قرار بگيرد در هزارتوي آمارهاي منتشر نشده گم مي‌شود. در بسياري مواقع به اين دليل كه مسوولان معتقدند اعلام آمارها مي‌تواند در روحيه جمعي جامعه تاثيرات منفي داشته باشد از منتشر شدن آنها جلوگيري مي‌كنند و در برخي مواقع هم به دليل نبود مراكز درست سنجي اين اتفاق رخ مي‌دهد. به هر حال اين روزها چه باور كنيم و چه باور نكنيم جامعه ما با مشكلات و آسيب‌هاي بسياري مواجه است.
بروز آسيب‌ها و مسائل اجتماعي در جامعه ما بيش از آنكه مورد توجه قرار بگيرد در هزارتوي آمارهاي منتشر نشده گم مي‌شود. در بسياري مواقع به اين دليل كه مسوولان معتقدند اعلام آمارها مي‌تواند در روحيه جمعي جامعه تاثيرات منفي داشته باشد از منتشر شدن آنها جلوگيري مي‌كنند و در برخي مواقع هم به دليل نبود مراكز درست سنجي اين اتفاق رخ مي‌دهد. به هر حال اين روزها چه باور كنيم و چه باور نكنيم جامعه ما با مشكلات و آسيب‌هاي بسياري مواجه است. از مهاجرت گرفته تا عدم تمايل جوانان به ازدواج و از سوي ديگر بالا رفتن آمار خودكشي و خشونت در جامعه. اين حقايق را شايد نتوان در قالب آمارهاي دقيق مورد بررسي قرارداد اما نبود آمار دليلي بر انكار وجود اين مشكلات نمي‌تواند باشد. اخيرا فرزاد جهان‌بين، معاون فرهنگي و دانشجويي دانشگاه آزاد اسلامي درباره نرخ مهاجرت جوانان به آمار‌هايي اشاره كرده و گفته است: در رابطه با مهاجرت حدود ۵۲درصد از دانشجويان اعلام كرده‌اند كه به هيچ نحو از كشور خارج نمي‌شوند. اما حدود ۴۸درصد اعلام كرده‌اند كه اگر مجبور بشوند مي‌روند و با تغييراتي مي‌مانند يا مايل به مهاجرتند. جهان بين در رابطه با ازدواج نيز گفته است: در رابطه با ازدواج، اكثريت قاطعي اعلام كرده‌اند كه مايلند ازدواج‌شان شرعي و ثبت‌شده باشد، اما درصد قابل‌توجهي هم گفتند كه دوست جنس مخالف دارند.
دافعه شديد وضعيت اقتصاد كشور براي جوانان
سعيد معيدفر، استاد جامعه‌شناسي در اين باره مي‌گويد: ما هميشه در بحث مهاجرت به اين نكته دقت داريم كه چندين مفهوم در رابطه با مهاجرت وجود دارد. مهاجرت روستا به شهر و بالعكس، مهاجرت بين‌المللي و مهاجرت فصلي كه معمولا براي كار است. اما آن چه در اين گزارش منتشر شده است مرتبط با مهاجرت بين‌المللي است.
او مي‌افزايد: براساس قوانين كلي مهاجرت، يك تئوري مشهور وجود دارد كه تركيب دافعه و جاذبه است. طبيعي است كه اگر در مبدا مهاجرت دافعه باشد و در مقصد، جاذبه، مهاجرت (در صورت وجود امكانات مهاجرت) اتفاق مي‌افتد. اما همين مهاجرت هم، بستگي به افراد دارد. براي مثال ممكن است برخي از افراد استطاعت مهاجرت را نداشته باشند، مثلا به لحاظ مالي يا شرايط موجود كمبودي داشته باشند و در نتيجه اگرچه دافعه مبدا و جاذبه مقصد وجود دارد، باز هم مهاجرت شكل نگيرد. اما اينها يك تئوري كلي است كه مي‌تواند هم درباره مهاجرت داخلي و هم مهاجرت خارجي وجود داشته باشد. اما اينكه آيا اين آمارها و اطلاعات ۴۸درصد تمايل به مهاجرت درست است يا خير، نياز به بررسي‌هاي تكميلي دارد كه ببينيم آيا ميزان دافعه مبدا طي زمان افزايش پيدا كرده يا كاهش؟ اين نوع بررسي نيز كار سختي نيست.
افزايش نابرابري در جامعه
رييس انجمن جامعه‌شناسي ايران اظهار مي‌دارد: به لحاظ اقتصادي كه وضعيت كشور اظهرمن الشمس و بسيار بحراني است. از آمارهاي تورم شديد تا مشكلات اقتصاد، مردم را به‌شدت تحت فشار قرار داده و ضريب جيني هم كه نشانگر نابرابري شديد اقتصادي است، به ضرر گروه‌هاي ضعيف‌تر جامعه حركت كرده و نابرابري اقتصادي به‌شدت افزايش پيدا كرده است. موضوع پيچيده‌اي هم نيست، وقتي اقتصاد ضعيف باشد؛ نابرابري‌ها هم افزايش پيدا مي‌كند. معيدفر مي‌گويد: اين نابرابري به ويژه به طبقات محروم ضربه مي‌زند. آيا ميزان دستمزد‌ها همراستا با تورم كشور افزايش يافته؟ ميزان افزايش قيمت اقلام ضروري خانوار‌ها چندين برابر شده، اما وضعيت دستمزد افراد خير. ارقام اجاره مسكن و امثالهم نيز به همين ترتيب است و نرخ افرادي كه زير خط فقر قرار مي‌گيرند نيز رو به افزايش است. پس به لحاظ اقتصادي، جوانان كشور با يك دافعه شديد رو به رو هستند.
زوال مشاركت مدني و سياسي افراد جامعه
اين جامعه‌شناس در ادامه مي‌افزايد: دافعه ديگرمسائل زيست محيطي است كه هميشه درباره اين مسائل مي‌شنويم. از بحران آب تا آلودگي و تلفاتي كه سالانه بابت اين بحران‌ها مي‌دهيم. از نظر شرايط اجتماعي نيز، ما در حوزه اجتماعي تا حد زيادي تحت تاثير شرايط بد اقتصادي شاهد بي‌توجهي افراد جامعه نسبت به يكديگر هستيم. همچنين در يكي از مهم‌ترين نهاد‌هاي جامعه، يعني خانواده بحران رسوخ كرده و فشار‌هاي مختلف باعث افزايش نرخ طلاق شده است. آمار ازدواج و ميل به فرزندآوري هم كاهش پيدا كرده؛ بنابراين وقتي وضعيت مهم‌ترين نهاد جامعه ما كه خانواده است به اين شكل است، وضعيت عدم تمايل به زندگي در چنين جامعه‌اي عجيب نيست. البته ما در ساير نهاد‌هاي جامعه هم مشكلات مشابهي داريم. حوزه‌هاي فرهنگي، اخلاق و امثالهم نيز هر روز با تنزل درجه رو به رو مي‌شوند. او تاكيد مي‌كند: ما شاهد زوال مشاركت مدني و سياسي افراد جامعه هم هستيم و ديديم كه در جريان انتخابات، صداي اعتراض مسوولان نيز بلند شد. اما در شرايطي كه تعداد دافعه‌هاي مبدا از يك حد معين بيشتر مي‌شود، اصلا مقصد مهاجرت از اعتبار خواهد افتاد، به اين معنا كه به حدي دافعه‌هاي مبدا زياد شده كه جاذبه‌هاي مقصد چندان اهميتي ندارد. وقتي سيل مي‌آيد و خانه‌اي را نابود مي‌كند، افرادي كه در حال فرار هستند اصلا به جايي كه قرار است بروند فكر نمي‌كنند، بلكه فقط وسايل خود را جمع مي‌كنند و مي‌روند.
در رابطه‌هاي «با هم باشي» دختران بيشتر آسيب مي‌بينند
رييس انجمن جامعه‌شناسي ايران مي‌گويد: اگر به آمار ارايه شده برگرديم، معتقدم آمارها همين است و دقيقا همين ميزان از جوانان مايلند براي رسيدن به رفاه و آرامش بيشتر مهاجرت كنند. طبيعتا آنها كه شرايطي مثل مهاجرت تحصيلي را دارند، از وضعيت بهتري برخوردار خواهند شد، اما برخي حاضرند در كمپ پناهندگان مدت‌ها منتظر باشند، اما در شرايط سخت مبدا نمانند؛ بنابراين نمي‌توانيم منكر ميل به مهاجرت به ويژه در نسل جوان باشيم. بسياري از انگيزه‌هاي دانشجويان كشور سست شده است. اغلب دانشجويان به دنبال دريافت پذيرش و توصيه‌نامه هستند. همه اينها علائمي هشدار‌دهنده است. بخشي از اين آمارها كه به ازدواج يا عدم ازدواج و دوستي پرداخته بود نيز متاثر از بسياري مواردي است كه اشاره كردم.
او مي‌افزايد: مسائل مادي و ملزومات ازدواج در كشور ما نيز مي‌تواند مانع از اين شود كه افراد رسما وارد فرآيند ازدواج شوند. اين شرايط در كشورهاي اروپايي متفاوت است و دختران و پسران درگير برخي قيود از‌جمله مهريه و جهيزيه نيستند. البته داخل كشور نيز به شكل غيرقانوني و غيرعرفي برخي زنان و مردان با يكديگر زندگي مشترك دارند و اين موضوعي است كه اگرچه با منع قانوني همراه است، اما تا حدودي وجود دارد و در نتيجه، برخي به جاي ازدواج رسمي، با هم بودن را ترجيح مي‌دهند. اين را هم فراموش نكنيم كه در اين نوع رابطه‌هاي «با هم باشي» دختران بيش از پسران آسيب خواهند ديد، چراكه برعكس كشورهاي ديگر، در ايران، قانون از اين نوع روابط حمايت نمي‌كند.
مسائل و آسيب‌هاي اجتماعي متنوعي
در جامعه ما وجود دارد
از سوي ديگر سيدحسن موسوي چلك، رييس انجمن مددكاران اجتماعي ايران، مي‌گويد: مسائل و آسيب‌هاي اجتماعي متنوعي در جامعه ما وجود دارد كه هر كدام از درجه اهميت مهمي برخوردارند. طبق فصل 18 قانون هفتم توسعه سياست داخلي و ارتقاي سلامت اجتماعي بايد در دستور كار دولت قرار بگيرد. او مي‌افزايد: اگر بخواهيم به‌تفكيك به اين مسائل و آسيب‌ها بپردازيم، هر كدام با توجه به ميزان بروز در جامعه قابل بررسي هستند؛ به عنوان مثال خودكشي در كشور ما هرچند آمار بالايي ندارد اما اين آمار افزايشي است؛ در حالي كه آمار جهاني خودكشي رو به كاهش است و همين مساله نشان مي‌دهد ما بايد در اين زمينه نگران باشيم و راهكاري براي كاهش آمار خودكشي در كشور بيابيم.
آمار جرايم و آسيب‌هاي اجتماعي در كشور ما بالاست
رييس انجمن مددكاران اجتماعي ايران در بخش ديگري از صحبت‌هاي خود مي‌گويد: بايد بپذيريم كه آمار جرايم در كشور ما بالاست. يكي از عوامل مهم در بروز اين آسيب‌ها و جرايم مسائل اقتصادي است. ما نمي‌توانيم اقتصاد بد را تنها عامل بدانيم اما يكي از مهم‌ترين عوامل به شمار مي‌رود. او ادامه مي‌دهد: «فردي كه دست به دزدي‌هاي خرد مي‌زند قطعا براي تامين معيشت يك روز خود اين كار را مي‌كند و اين همان فقري است كه باعث بروز آسيب در جامعه مي‌شود. همان‌طور كه پيامبر اسلام(ص) فرمودند: «فقر همسايه كفر است.»
افزايش خشونت يكي از آسيب‌هاي اجتماعي مهم در كشور است
موسوي چلك در ادامه با اشاره به افزايش آمار خشونت در بين افراد جامعه و به‌خصوص جوانان توضيح مي‌دهد: مساله ديگر افزايش خشونت در جامعه است. نمي‌توانيم منكر اين واقعيت‌ها باشيم. مسوولان ما به يك دماسنج نياز دارند تا ميزان افزايش آسيب‌ها و مسائل اجتماعي را با آن بسنجند. وقتي به بيمارستان مراجعه مي‌كنيم و دكتر دماي بدن‌مان را اندازه مي‌گيرد، قطعا اگر دماي بدن‌مان 37 درجه باشد با زماني كه 39 يا 40 درجه است واكنش‌ها متفاوت خواهد بود. او اضافه مي‌كند: در مورد مسائل اجتماعي هم همين مساله صادق است. اين اندازه‌گيري بايد درست و دقيق باشد تا ميزان نگراني بابت آن هم موثر واقع شود. مساله اينجاست كه متاسفانه ما يك مرجع درست آمارگيري در اين موارد نداريم. همه‌چيز براساس حدس و گمان و جامعه آماري و... بررسي مي‌شود. ما در اين زمينه واقعا دچار ضعف هستيم.
عناوين مجرمانه در كشور ما زياد است
رييس انجمن مددكاران اجتماعي ايران به بالا بودن عناوين مجرمانه در كشور نيز اشاره مي‌كند و مي‌گويد: علاوه بر اينكه مسائل و آسيب‌هاي اجتماعي در كشور به ميزان نگران‌كننده‌اي بالا رفته، عناوين مجرمانه هم در كشور ما نسبت به بسياري از كشورهاي دنيا بيشتر است. نكته اينجاست كه ما همچنان در حال افزايش اين عناوين مجرمانه هستيم.
او مي‌افزايد: از سوي ديگر مسوولان به اين مساله توجه نمي‌كنند كه شرايط حاكم بر جامعه و به خصوص شرايط اقتصادي كشور تاثير بسيار زيادي بر بروز اين مسائل و آسيب‌ها مي‌گذارد. در واقع وقتي حال اقتصاد خوب نباشد قطعا مردم هم در وضعيت مطلوبي به سر نخواهند برد و هر كسي ممكن است براي تامين معيشت خود دست به هر كاري بزند.