«زول پارتي»؛ زندگي ميان توهم و خواب

حتما اين ضرب‌المثل قديمي را شنيده‌ايد كه «هر دم از اين باغ بري مي‌رسد ...» در مورد معضلات و آسيب‌هاي اجتماعي جامعه نيز وضعيت به گونه‌اي پيش مي‌رود كه ذكر اين ضرب‌المثل هم چندان بي‌مورد نيست. اينكه ما هر روز با شكل تازه‌اي از معضلات اجتماعي مواجه مي‌شويم و قبل از اينكه راهكاري مناسب براي حل يكي پيدا شود و ديگري رخ مي‌نمايد هم خود داستاني است كه بايد از خيلي جهات مورد بررسي قرار گيرد.

شايد براي شما هم واژه «زول پارتي» خيلي آشنا نباشد اما اين هم يكي ديگر از دستاوردهاي نسلي است كه اين روزها براي رسيدن به شادي و نشاط و البته زندگي در ميان توهم و خواب دست به هر كاري مي‌زند. اين نسل گويي ميانه خيلي خوبي با واقعيت و رو‌به‌رو شدن با آن ندارد. براي فرار از واقعيت راه‌هاي گوناگوني را پيدا مي‌كند و حالا اين يك راه تازه است.

فرار از واقعيت يا درك زيباتري از جهان!

پروانه خورشيدي روانشناس در اين باره به «تعادل» مي‌گويد: روي آوردن جوانان به استفاده از چنين موادي مي‌تواند دلايل گوناگون داشته باشد. براي هر كسي شايد راه فرار از موقعيتي است كه در آن اسير شده اما وقتي پاي صحبت اكثر اين جوانان مي‌نشيني از واژه‌هايي در توجيه اين رفتار خود استفاده مي‌كنند كه دانستن آن شايد كمك بزرگي به شناخت روحيات اين افراد و البته پيدا كردن راه‌هاي مناسب براي جلوگيري از افزايش استفاده از چنين موادي در جوانان شود. او مي‌افزايد: در بسياري موارد فرد به دليل اينكه با استفاده از اين مواد مي‌تواند به جسارتي كه در شرايط عادي از خود سراغ ندارد دست پيدا كند براي مصرف مشتاق مي‌شود. در مواردي ديگر فراموش كردن مقطعي مشكلات و كمبودها، برخي ديگر آن را مايه سرخوشي و دوري از غم و غصه مي‌دانند و البته بسياري بر اين باورند كه اين مواد به آنها كمك مي‌كند درك بهتر و زيباتري از جهان داشته باشند. فارغ از اينكه آن چيزي كه آنها درك بهتر و زيباتر مي‌دانند در واقع سرگرداني ميان توهم و واقعيت است كه در طولاني مدت سلامت روان‌شان را با خطر جدي مواجه مي‌كند.

حس پوچي، انگيزه قوي استفاده  از مواد توهم زاست

اين روانشناس در بخش ديگري از سخنان خود مي‌گويد: اما مهم‌ترين عاملي كه باعث مي‌شود جوانان به استفاده از چنين مواد يا قرص‌هايي روي بياورند رهايي از حس پوچي است كه با آن دست به گريبان هستند. متاسفانه در شرايط فعلي جوانان نمي‌توانند دورنماي مشخص و قابل دسترسي از آينده خود داشته باشند. آنها درس مي‌خوانند، كار مي‌كنند اما درنهايت براساس آنچه اكثرشان در ساعت‌هاي مشاوره به آن اشاره مي‌كنند فاصله گرفتن بيشتر و بيشتر از روياها و اهداف‌شان است.

خورشيدي مي‌افزايد: اين حس پوچي بسته به ميزان شدت و ضعفي كه در هر فرد بروز و ظهور پيدا مي‌كند مي‌تواند عواقب متفاوتي داشته باشد، ازجمله روي آوردن به مصرف مواد توهم‌زا، اعتيادهاي دارويي و حتي دست زدن به خودكشي.

سرخوشي چند ساعته  به قيمت تمام زندگي

دسترسي به برخي دارو‌ها براي‌شان سخت شده است و حالا سراغ دارو‌هاي ارزان‌تر مي‌روند. قرص مي‌خورند تا نشئه شوند و به قول خودشان فاز خوب بگيرند. خودشان كه مي‌خورند هيچ، بقيه را هم به خوردن آن تشويق مي‌كنند. چند ساعتي به قول خودشان چِت مي‌كنند، حالت گيجي و منگي به آنها دست مي‌دهد و سرخوشند، اما نمي‌دانند كه اين سرخوشي چند ساعته مي‌تواند تمام زندگي‌شان را تحت‌تاثير قرار دهد. زولپيدم دارويي است كه جايگزين دارو‌هاي بنزوديازپين (كلونازپام، لورازپام، آلپرازولام و ديازپام) شد، علت آن هم اين بود كه اين دارو‌ها كه قديمي‌تر بودند سبب سوءمصرف و اعتياد مي‌شد. پزشكان دارو‌هاي گروه Z را جايگزين كردند به تصور اينكه وابستگي ندارند. به گفته دكتر فهيمه سعيد، روانپزشك اين دارو در بيشتر نقاط دنيا سوءمصرف پيدا نمي‌كند، اما نكته اينجاست كه ايراني‌ها نسبت به زولپيدم اعتياد پيدا مي‌كنند كه مي‌تواند به ژن ايراني‌ها مربوط باشد.

مصرف خطرناك بدون تجويز پزشك

از زماني كه اين دارو تجويز مي‌شود اصولا مصرف روزانه ۵ تا ۱۰ ميلي‌گرم است، اما وابستگي در برخي به اين دارو آن‌قدر بالا مي‌رود كه مصرف آن را ۱۰۰ تا ۲۰۰ ميلي‌گرم افزايش مي‌دهند كه مي‌تواند بسيار خطرناك باشد. دكتر سعيد به اين موضوع اشاره مي‌كند كه اين دارو براي فردي كه به‌طور مدام از آن استفاده نكرده و تفنني مصرف مي‌كند، مي‌تواند اثر بيشتري داشته باشد. اصولا استفاده از اين دارو در كنار دارو‌هاي ديگر مي‌تواند خطرناك‌تر باشد. مثلا اگر اين قرص با الكل مصرف شود اثرات آن بيشتر مي‌شود. زولپيدم دارويي كاملا خواب‌آور است و مصرف آن با ساير دارو‌ها يا الكل مي‌تواند عوارضش را تشديد كند. ايست دستگاه تنفسي با تركيب اين دو يعني زولپيدم و الكل به‌شدت افزايش يافته و هوشياري كاهش پيدا مي‌كند و فرد ممكن است رفتاري از خود نشان دهد كه در حالت عادي آن را انجام نمي‌دهد، به‌طور مثال رانندگي پرخطر داشته باشد يا در درگيري شركت كند و روز بعد اصلا به ياد نياورد كه چه اتفاقي در اين درگيري رخ داده است.

وابستگي شديد به زولپيدم

علي نوروزي استاديار گروه روانپزشكي دانشگاه علوم‌پزشكي تهران نيز در اين باره مي‌گويد: زولپيدم دارويي است كه براي درمان بي‌خوابي استفاده مي‌شود. زماني كه اين دارو به بازار آمد گمان مي‌شد كه اعتيادآور نيست يا وابستگي كمتري ايجاد مي‌كند، اما بعد از گذشت مدتي از مصرف زولپيدم ميان مصرف‌كنندگان، متخصصان به اين نتيجه رسيدند كه تفاوت اين دارو با دارو‌هاي ديگر در شل‌كنندگي عضلاني است، به اين معنا كه گروه دارو‌هاي اول شل‌كننده عضلاني هستند و اين قرص اين خاصيت را نداشت. اين پزشك متخصص درباره مصرف درست زولپيدم مي‌افزايد: اين دارو اگر زيرنظر پزشك متخصص و با دوز معين مصرف شود، مي‌تواند در درمان بيماري بي‌خوابي موثر واقع شود. در واقع پزشكي كه اين دارو را تجويز مي‌كند پس از مدتي بايد دوز آن را كم و بعد آن را قطع كند تا وابستگي به آن پيش نيايد. او به عرضه خاص اين دارو اشاره مي‌كند و توضيح مي‌دهد نكته‌اي كه در مورد مصرف‌كنندگان زولپيدم ديده مي‌شود اين است كه مي‌تواند عوارض خاصي مانند راه‌رفتن در خواب را ايجاد كند. ما بيماران زيادي داشتيم كه با مصرف اين دارو دچار شب‌راه‌روي شده‌اند. بيماري داشتيم كه پس از مصرف آن در خواب راه مي‌رفت، سوار ماشين مي‌شد، به خيابان مي‌رفت، دوباره به خانه مي‌آمد و صبح از هيچ كدام از اين كار‌ها خبرنداشت يا اينكه مواردي داشتيم كه پس از مصرف زولپيدم فرد سمت بالكن رفته و از بالا به پايين ساختمان سقوط كرده بود، به همين دليل نكته‌اي كه بايد مدنظر قرار داد اين است كه افرادي كه اين دارو را مصرف مي‌كنند نبايد شب‌ها در خانه تنها باشند و خانواده‌ها بايد مراقب باشند در صورتي كه عضوي از خانواده زولپيدم مصرف مي‌كند و در شب راه مي‌رود، حواس‌شان باشد، چراكه ممكن است شب‌راه‌روي او حالت عادي نداشته باشد و در حالت هوشياري راه نرود.

نوروزي تاكيد مي‌كند كه هرگونه مصرف خارج از تجويز اين دارو مي‌تواند مشكلاتي را ايجاد كند. در قدم اول اين داروخانه‌ها هستند كه بايد منافع مالي را كنار بگذارند و هر دارويي را بدون نسخه پزشك به بيمار ندهند.

مصرف در ميان دانشجويان پزشكي

اميرحسين جلالي استاد دانشگاه و روانپزشك مي‌گويد: زولپيدم حدود ۱۵ سال پيش به كشور وارد شده است. در زمان ورود اين دارو به كشور گمان مي‌رفت كه نسبت به نمونه‌هاي مشابه در كشور وابستگي و اعتياد كمتري دارد، اما عوارضي از اين دارو ديده شد كه به مرور زمان مصرف و تجويز آن را كمي با ترديد روبه‌رو كرد. تحقيقات نشان داد كساني كه اين دارو را مصرف مي‌كنند، اگر بلافاصله بعد از خوردن آن به رختخواب نروند ممكن است كار‌هايي را انجام دهند كه در حالت عادي انجام نمي‌دهند. تجربيات توهمي پيدا كنند يا اينكه آن دوره را كاملا از ياد ببرند يا كار‌هايي انجام دهند كه پيش از اين انجام نمي‌دادند. خوردن و راه رفتن در خواب از عوارضي است كه مصرف زولپيدم مي‌تواند با خود به‌همراه داشته باشد، به همين دليل به اين دارو داروي رختخواب هم مي‌گويند. در واقع اين دارو را دقيقا قبل از خواب بايد مصرف كرد تا فرد به عوارض آن دچار نشود.

او به اين نكته اشاره كرد كه برخي از افراد متوجه شدند كه اگر اين دارو را در دوز‌هاي بالاتر مصرف كنند و نخوابند، تجربه‌هاي توهمي‌اي پيدا مي‌كنند كه شبيه تجربه‌هاي توهمي قرص‌هاي روان‌گردان است. اين اتفاق باعث شد كه ابتدا مصرف اين قرص بين دانشجويان گروه‌هاي پزشكي كه هم از آثار آن مطلع بودند و هم براي‌شان قابل دسترس‌تر بود، زياد شود و كم‌كم مصرف آن بين گروه‌هاي ديگر اجتماعي نيز رواج پيدا كرد.

جلالي با تاكيد بر اينكه اين دارو به‌شدت وابستگي ايجاد مي‌كند و كم‌كم بعد از مدتي فرد مجبور مي‌شود براي تاثيرگذاري دوز مصرف را بالا ببرد، ادامه مي‌دهد: گاهي ما در برخي بيماران مي‌بينيم كه مصرف اين دارو را به بالاي ۲۰۰ دوز در روز مي‌رسانند كه بسيار خطرناك است و در بلندمدت مي‌تواند عوارض شناختي و رواني طولاني‌مدتي را براي فرد به همراه داشته باشد. بايد به اين نكته بسيار پراهميت نيز اشاره كنيم كه درمان مشكلاتي كه بر اثر مصرف اين دارو ايجاد مي‌شود، بسيار فرآيند سخت و زمان‌بري خواهد داشت.