AI در ايران: از وعده‌ها تا واقعيت‌ها
دولت ايران سندي تحت عنوان «سند توسعه هوش مصنوعي» تهيه كرده است. هدف اين سند، ترسيم چشم‌انداز و راهبردهاي كلان براي توسعه هوش مصنوعي در كشور است.
دولت ايران سندي تحت عنوان «سند توسعه هوش مصنوعي» تهيه كرده است. هدف اين سند، ترسيم چشم‌انداز و راهبردهاي كلان براي توسعه هوش مصنوعي در كشور است. هوش مصنوعي در ايران در حال حاضر در مرحله‌اي است كه مي‌تواند به پتانسيل‌هاي بالايي دست يابد، اما براي اين منظور نياز به اصلاحات و بهبودهاي جدي در سياست‌گذاري‌ها و اجراي برنامه‌ها وجود دارد. به‌ويژه، توجه به اجراي صحيح سند هوش مصنوعي و همكاري بين‌نهادي مي‌تواند به تحقق اهداف كلان اين حوزه كمك كند. با وجود اين به نظر مي‌رسد سندي كه تنظيم شده، كاربردي نيست و براي رسيدن به اهدافي كه در نظر گفته شده، راه زيادي در پيش دارد. در سال‌هاي اخير، ايران به ويژه در زمينه‌هاي مختلف هوش مصنوعي از جمله پردازش زبان طبيعي، بينايي كامپيوتري و يادگيري ماشين، رشد قابل توجهي داشته است. دانشگاه‌ها و مراكز تحقيقاتي در ايران به آموزش و پژوهش در اين زمينه پرداخته و كارآفرينان نيز در حال توسعه استارتاپ‌هاي مختلف هوش مصنوعي هستند. با اين حال، فقدان سياست‌ها و زيرساخت‌هاي مناسب، مانع از تحقق كامل پتانسيل اين فناوري مي‌شود. مرداد امسال بود كه مصوبه شوراي عالي انقلاب فرهنگي درخصوص سند ملي هوش مصنوعي جمهوري اسلامي ايران توسط سرپرست رياست‌جمهوري وقت و رييس شوراي عالي انقلاب فرهنگي ابلاغ شد و طبق اين سند شوراي عالي انقلاب فرهنگي وظيفه سياست‌گذاري، هماهنگي و نظارت كلان بر اجراي اين سند را بر عهده دارد.
اما عده‌اي معتقدند كه تدوين اين سند عجولانه بود؛ در همين خصوص معاون ستاد اقتصاد دانش‌بنيان ديجيتال، حسين رفيعيان درباره سند ملي هوش مصنوعي به پيوست گفت: با وجود انتقاداتي كه به جزييات اين سند وارد است، سند ملي هوش مصنوعي با اهداف كلان برنامه هفتم توسعه در حوزه فناوري و اقتصاد ديجيتال هماهنگي‌هايي دارد. اين سند به عنوان يك نقشه راه استراتژيك، چارچوب‌هايي براي توسعه هوش مصنوعي و به‌كارگيري آن در بخش‌هاي مختلف اقتصادي و اجتماعي ارايه كرده است كه مي‌تواند به اهداف برنامه هفتم توسعه كمك كند. در خصوص كاربرد هوش مصنوعي در كشور، معاون ستاد اقتصاد دانش بنيان ديجيتال گفت: در حال حاضر، درصد دقيق كاربردي شدن هوش مصنوعي در كشور به صورت گسترده‌اي ارزيابي نشده، اما در برخي از حوزه‌هاي كليدي مانند بانكداري، بهداشت و درمان، كشاورزي و صنعت، هوش مصنوعي مورد استفاده قرار گرفته است. علاوه بر اين، بسياري از شركت‌هاي دانش‌بنيان و استارت‌آپ‌ها در حال توسعه محصولات و خدمات مبتني بر هوش مصنوعي هستند كه باعث افزايش سرعت كاربردي شدن آن در سال‌هاي اخير شده است. قائم مقام ستاد اقتصاد دانش‌بنيان ديجيتال، محمدامين احمدلو در خصوص كاربردي‌سازي هوش مصنوعي در كشور گفت: هوش مصنوعي نيازمند برخي زيرساخت‌ها است، مهم‌ترين زيرساخت داده است؛ يعني داده‌هاي مناسبي براي تحليل هوش مصنوعي فراهم شود. در اين حوزه دچار ضعف‌هاي جدي هستيم كه اساسا داده‌اي شكل نمي‌گيرد كه بشود تحليل‌هاي هوش مصنوعي را روي آنها استفاده كرد. اما الان با توجه به اينكه روند جهاني به اين سمت در حركت است، الان دستگاه‌ها و شركت‌ها به سمتي سوق پيدا كرده‌اند كه زيرساخت‌هاي اوليه را در اين خصوص فراهم كنند. به گفته معاون ستاد اقتصاد دانش‌بنيان ديجيتال، حسين رفيعيان، ستاد توسعه اقتصاد ديجيتال با ايجاد زيرساخت‌هاي حمايتي از طريق ارايه تسهيلات ذيل آيين‌نامه‌هاي حمايتي و اولويت‌هاي هر ساله معاونت و مشاوره‌هاي فني و توسعه برنامه‌هاي ترويجي، نقش مهمي در كاربردي‌سازي هوش مصنوعي در اقتصاد ايفا كرده است. رفيعيان اشاره كرد: ستاد اقتصاد ديجيتال با حمايت از استارت‌آپ‌ها و شركت‌هاي دانش‌بنيان در حوزه هوش مصنوعي و همچنين رفع موانع براي فعاليت‌هايشان به تسريع توسعه و تجاري‌سازي فناوري‌هاي هوش مصنوعي در بخش‌هاي مختلف اقتصادي كمك كرده است. پروژه‌هايي در بخش‌هاي كشاورزي، تحول ديجيتال دولت، اقتصاد پلتفرمي، نظام مالياتي، صنايع و معادن و غيره در اين ستاد با هدف كاربردي‌سازي هوش مصنوعي تعريف شده است. معاون ستاد اقتصاد دانش‌بنيان ديجيتال با اشاره به سهم شركت‌هاي كوچك و متوسط در اين حوزه گفت: اين شركت‌ها سهم مهمي در رشد دانش‌بنيان‌ها دارند، زيرا اين شركت‌ها با نوآوري‌هاي خود، زمينه‌ساز توسعه فناوري‌هاي جديد از جمله هوش مصنوعي هستند. ستاد توسعه اقتصاد ديجيتال از طريق ارايه حمايت‌هاي مالي، تسهيلات و ايجاد شبكه‌هاي همكاري ميان شركت‌هاي بزرگ و كوچك و سازمان‌هاي مختلف به اين شركت‌ها كمك كرده است تا به بازارهاي بزرگ‌تري دسترسي پيدا كنند و به سمت رشد پايدار حركت كنند. ستاد اقتصاد ديجيتال ۳۰۰ ميليارد تومان در ۲ سال گذشته به شركت‌ها تسهيلات داده است. طبق گفته رفيعيان، عمده چالشهاي شركت‌هاي دانش‌بنيان‌هاي كوچك كمبود منابع مالي، ضعف در بازاريابي و نداشتن دسترسي به زيرساخت‌هاي مناسب است. البته يكي از چالشهاي مهم در حوزه هوش مصنوعي و اقتصاد ديجيتال، كمبود نيروي انساني متخصص است.
ارتباط سند ملي هوش‌مصنوعي
با قانون برنامه هفتم توسعه
به گفته معاون ستاد اقتصاد دانش‌بنيان ديجيتال، با توجه به اهميت هوش مصنوعي در ايجاد رشد اقتصادي و بهبود خدمات عمومي، سهم اين حوزه در برنامه‌هاي توسعه‌اي بيشتر خواهد شد. در برنامه هفتم اشاره شده است كه تعداد شركت‌هاي دانش‌بنيان در پايان برنامه بايد به ۳۰ هزار برسد. اين عدد بالايي است ولي با كاربردي‌سازي فناوري هوش مصنوعي امكان سرعت نمايي بخشيدن به رشد تعداد اين شركت‌ها وجود دارد. رفيعيان تاكيد كرد: بخش‌هايي كه مي‌توانند به رشد اقتصاد ديجيتال كمك كنند، شامل صنعت فناوري اطلاعات و ارتباطات، تجارت الكترونيكي، بانكداري ديجيتالي، سلامت ديجيتالي و كشاورزي هوشمند هستند. همچنين، توسعه زيرساخت‌هاي ديجيتالي مانند شبكه‌هاي اينترنتي پرسرعت، اينترنت اشيا و استفاده گسترده‌تر از هوش مصنوعي در اين بخش‌ها مي‌تواند به تسريع رشد اقتصاد ديجيتال منجر شود. احمدلو، قائم مقام ستاد اقتصاد دانش‌بنيان ديجيتال نيز با اشاره به نقش ستاد اقتصاد ديجيتال اضافه كرد: نقش ستاد، تسهيل‌گيري و تامين زيرساخت‌ها است. يكي از نيازمندي‌‌هاي هوش مصنوعي خدمات پردازشي است كه هزينه‌بري جدي در اين بخش وجود دارد كه دولت‌ها بايد كمك كنند و تسهيلات بدهند. يكي از كارهاي ما در اين حوزه ارايه سرويس يارانه براي ظرفيت پردازشي به شركت‌هاي دانش‌بنيان است. همچنين تعريف يك سري پروژه مشخص در اين حوزه. در مواردي كه يك شركت فناوري وجود دارد و يك تقاضايي هم شكل گرفته است، ستاد ضلع سوم اين موضوع مي‌شود. به گفته او، تمركز روي ديتاست‌ها و الگوريتم‌ها نيز از وظايف ستاد است. او درباره اقتصاد ديجيتال گفت: اقتصاد ديجيتال در سه لايه هسته، نزديك هسته و خدمات ديجيتالي درحال فعاليت است. ما در حوزه هسته، خدمات ارتباطي و اپراتوري مي‌دهيم، اگر آنجا بتوانيم سرويس‌هايي مثل خدمات 5G را توسعه دهيم، حتما مي‌توانيم رشد قابل توجهي داشته باشيم. او ادامه داد: لايه دوم لايه كاربردها است؛ يعني سكوها و پلتفرم‌هايي كه در اين حوزه وجود دارند، اگر تكليفي كه در برنامه هفتم ذكر شده را پيش ببرند و بتوانند به بازار سرمايه برسند، آنجا هم رشد قابل توجهي وجود دارد. اين موتور مي‌تواند باعث دستيابي به رشد ۱۱ درصد برنامه هفتم باشد.د.
هوش مصنوعي در حد نمايش است
بخش خصوصي هم معتقد است هوش مصنوعي با وجود ظرفيت‌هاي زيادي كه دارد، اما بعد از حدود ۶ سال همچنان در حد نمايش است. در همين خصوص حميدرضا قدمنان اشاره كرد: وضعيت هوش مصنوعي در كشور بيشتر در حد ادعا و نمايش است. بخش دولتي، خصوصي و كسبوكارها نسبت به اهميت راهبردي هوش مصنوعي پي برده‌اند اما وقتي بحث اجرا به ميان مي‌آيد همه دوست دارند خودشان پرچمدار اين حوزه شوند. قدمنان معتقد است كه كمبود داده در حوزه هوش مصنوعي اصلي‌ترين چالش اين حوزه نيست؛ به گفته او، فارغ از اهميت داده، زير ساخت پردازشي گرافيكي و منابع انساني توانمند، مهم‌ترين موضوع در حوزه هوش مصنوعي است. همچنين كم كردن ريسك سرمايه‌گذاري بخش خصوصي در زمينه محصولات فراگير دستيارهاي هوش مصنوعي در جامعه است. معمولا محصولات فراگير مجازي بر بستر اينترنت كه بر پايه يك كسب‌وكار خصوصي شكل گرفته‌اند، تاثيرات عميق اجتماعي، سياسي، فرهنگي، اقتصادي و فناوري در جامعه گذاشته‌اند و دستيارهاي هوش مصنوعي و عامل‌هاي هوش مصنوعي فراگير در جامعه نيز از اين نوع محصولات هستند. او درباره عملكرد ستاد اقتصاد دانش‌بنيان ديجيتال به پيوست گفت: در طي پنج سال گذاشته، معاونت علمي و فناوري رياست‌جمهوري، علي الخصوص ستاد اقتصاد دانش‌بنيان ديجيتال حامي كسبوكارهاي فناوري‌هاي نوظهور بوده است. برخي از سياست‌ها و رويكردها خوب بوده و در برخي خير. يكي از چالشهاي اصلي كسبوكارها با سازمان‌هاي حاكميتي چابك نبودن و همگام نبودن با سرعت رشد تكنولوژي و فناوري است. حوزه هوش مصنوعي بسيار چابك و سريع بوده و عملا شاهد هستيم هر ماه نسبت به ماه قبل محصولات جديدي رونمايي مي‌شوند، لذا لازم است حاكميت تغيير روندي حداقل در زمينه هوش مصنوعي داشته باشد. طبق گفته او، در كشور نيروهاي مستعد خوبي وجود دارد، شركت‌هاي بسيار توانمند با بنيانگذاري نيروهاي نخبه متعهد علاقه‌مند به ايران در اين حوزه شكل گرفته‌اند، داده‌هاي بسيار خوبي در كسبوكارهاي خصوصي جمع شده است.