فرزندآوري در بن‌بست مالي
زماني كه برنامه جواني جمعيت به تصويب رسيد يكي از نكات مهمي كه در آن به تاكيد موكد مسوولان رسيده بود پرداخت تسهيلات فرزندآوري به خانواده‌ها بود.
گلي ماندگار|
زماني كه برنامه جواني جمعيت به تصويب رسيد يكي از نكات مهمي كه در آن به تاكيد موكد مسوولان رسيده بود پرداخت تسهيلات فرزندآوري به خانواده‌ها بود. هر چند همان زمان هم بسياري از كارشناسان اقتصادي و جامعه‌شناسي بر اين باور بودند كه پرداخت چنين وام‌هايي نمي‌تواند مشكلات اقتصادي خانواده‌ها براي فرزند آوري را حل و فصل كند و از سوي ديگر پرداخت اقساط هم به نوعي بر مشكلات خانواده‌هاي كم درآمد مي‌افزايد اما در نهايت اين دولت بود كه بازي را برد و ميخ خود را بر زمين اقتصاد و جامعه كوبيد. اما مساله اينجاست كه حالا با گذشت 3 سال از تصويب قانون جواني جمعيت كه البته تسهيلات فرزندآوري هم يكي از بندهاي همين قانون بود روند دريافت اين وام با اما و اگرها و مشكلاتي مواجه شده است. از يك طرف هر روز بر تعداد افرادي كه در صف دريافت تسهيلات فرزند آوري هستند افزوده مي‌شود و از طرف ديگر تعداد پرداخت‌ها هر سال كمتر از سال قبل مي‌شود اين نشان مي‌دهد بانك‌ها براي پرداخت اين تسهيلات با مشكل مواجه شده‌اند.
روند كاهشي پرداخت وام فرزندآوري
بانك‌ها تا پايان مهرماه امسال 305 هزار و 944 فقره وام فرزندآوري پرداخت كردند كه اين رقم هزار و 103 هزار ميليارد تومان كمتر از تسهيلات فرزند پرداختي در دوره هفت‌ماهه 1402 بود.
بانك مركزي به‌تازگي با به‌روزرساني بخش آمارهاي بانكي در وب‌سايت رسمي خود، داده‌هاي مربوط به وضعيت پرداخت وام فرزندآوري تا پايان مهرماه 1403 را منتشر كرد. در اين گزارش كه ماهانه از سوي بانك مركزي منتشر مي‌شود، آمار تعداد و مبلغ وام فرزندآوري پرداختي و صف دريافت اين تسهيلات، به تفكيك عملكرد هر بانك بررسي مي‌شود.
آمارهاي بانك مركزي نشان مي‌دهند با وجود تاكيد بسيار بانك مركزي و دولت بر لزوم افزايش پرداخت وام فرزندآوري در سال 1403 ميزان پرداخت اين تسهيلات تا پايان مهرماه، چه از نظر تعداد و چه از نظر مبلغ، نسبت به دوره مشابه سال گذشته كاهش يافته و صف دريافت اين وام طولاني‌تر شده است.
بر اساس داده‌هايي كه بانك مركزي منتشر كرده، بانك‌هاي كشور از ابتداي سال 1403 تا پايان مهرماه، به 305 هزار و 944 نفر از متقاضيان، وام فرزندآوري پرداخت كردند. اين در حالي است كه در هفت‌ماهه سال گذشته، 424 هزار و 754 فقره وام فرزندآوري پرداخت شده بود. به اين ترتيب، تعداد متقاضياني كه موفق به دريافت اين وام شدند، در دوره هفت‌ماهه امسال نسبت به سال گذشته، با كاهشي 118 هزار و 810 نفري، معادل 28 درصد مواجه شده است.
كاهش 1103 ميليارد توماني آمار پرداخت تسهيلات فرزند
بررسي مبلغ كل تسهيلات فرزندآوري پرداخت‌شده نيز حاكي از آن است كه بانك‌ها تا پايان مهرماه امسال، 1103 ميليارد تومان كمتر از هفت ماهه سال 1402 وام فرزندآوري پرداخت كردند. طوري كه رقم پرداخت اين وام از 26 هزار و 207 ميليارد تومان در پايان مهرماه سال 1402 با كاهشي 4.2 درصدي به 25 هزار و 104 ميليارد تومان در پايان هفت‌ماهه سال جاري رسيد.
صف وام فرزندآوري 66 هزار و 726 نفر طولاني‌تر شد
كاهش پرداخت وام فرزندآوري در سال 1403 و افزايش تقاضا براي دريافت اين تسهيلات باعث افزايش چشمگير تعداد افراد در صف انتظار دريافت اين وام شده است. بررسي‌ها نشان مي‌دهند صف وام فرزندآوري در پايان مهرماه سال گذشته 348 هزار و 768 نفري بود اما اين رقم در پايان مهرماه امسال به 415 هزار و 494 نفر رسيد.
اين در حالي است كه در جريان بررسي لايحه بودجه 1403 بانك مركزي و مركز پژوهش‌هاي مجلس شوراي اسلامي هشدار داده بودند كه افزايش بيش از اندازه مبلغ تسهيلات فرزندآوري در اين لايحه، افزايش صف دريافت اين تسهيلات را در پي خواهد داشت. با وجود اين، بي‌توجهي دولت و مجلس به اين هشدارها سبب شد حالا بيش از 415 هزار نفر چشم‌انتظار دريافت وام فرزندآوري باشند.
بخش ديگري از گزارش اخير بانك مركزي به عملكرد هر يك از بانك‌هاي عامل در پرداخت وام فرزندآوري اختصاص دارد. بررسي اين بخش نشان مي‌دهد بانك ملت با اعطاي پنج هزار و 112 ميليارد تومان وام فرزندآوري در قالب 61 هزار و 566 فقره تسهيلات، بيشترين سهم از پرداخت اين وام را به خود اختصاص داده است.
بانك تجارت با پرداخت 47 هزار و 940 فقره وام به ارزش سه هزار و 944 ميليارد تومان و بانك صادرات با پرداخت سه هزار و 506 ميليارد تومان در قالب 42 هزار و 955 هزار وام نيز در رده‌هاي بعدي قرار گرفته‌اند. از سوي ديگر بانك‌هاي ايران و ونزوئلا، توسعه صادرات و خاورميانه با پرداخت به‌ترتيب 98 فقره، 400 فقره و 415 فقره وام فرزندآوري، كمترين آمار پرداخت اين تسهيلات را به خود اختصاص داده‌اند.
مشكل جهاني عدم تمايل افراد
به فرزند آوري
تلاش‌هاي دولت‌ها، از وام گرفته تا سخنراني درباره ارزش‌هاي سنتي، عموما تاثير چنداني بر فرزندآوري مردم نداشته است. «آليسيون گميل» استاد جمعيت و خانواده در دانشگاه جان هاپكينز مي‌گويد كه اين تلاش‌ها ممكن است زمان زاد و ولد را تغيير دهد اما در نهايت تاثير چنداني بر تعداد فرزنداني كه افراد ممكن است به دنيا بياورند، ندارد.
يكي از دلايل ممكن است اين باشد كه تصميم‌هاي مربوط به فرزندآوري تحت تاثير عوامل اجتماعي بزرگ‌تري قرار مي‌گيرند كه خارج از محدوده سياست‌هاي دولت هستند؛ به‌طور مثال افزايش انتخاب‌هاي مردم در مورد شيوه گذراندن زندگي‌شان. به گفته «كوهن» استاد جامعه‌شناسي، با افزايش بهره‌وري تحصيلي و اقتصادي در طول زمان، «هزينه فرصتِ» داشتن فرزند نيز افزايش يافته است.
همچنين نگراني از آينده ممكن است يكي ديگر از عوامل كاهش نرخ زاد و ولد در دنيا باشد. «جسيكا نيسن» پژوهشگر خانواده در دانشگاه «توركو» فنلاند معتقد است: جوانان در جهاني زندگي مي‌كنند كه بحران‌هاي مختلف از شاخصه‌هاي آن است؛ از جنگ گرفته تا تغييرات آب‌وهوايي و زوال هنجارهاي دموكراتيك در امريكا و ساير كشورها.
مشكلات اقتصادي مهم‌ترين عامل در ايران است
فرشته اوليايي، جامعه شناس نيز با تاييد اين مطلب كه مشكل كاهش نرخ جمعيت فقط مخصوص به ايران نيست و تقريبا تمام كشورهاي دنيا به نوعي به آن دست به گريبان هستند به« تعادل» مي‌گويد: هر فرد مي‌تواند دلايل خودش را براي بي‌ميلي به فرزند آوري داشته باشد اما در نهايت آن عاملي كه در كشور ما بيش از همه مورد توجه قرار گرفته وضعيت اقتصادي است.
او در پاسخ به اين سوال كه وام فرزندآوري چقدر مي‌تواند در تصميم افراد موثر باشد اظهار مي‌دارد: قطعا براي خانواده‌هايي كه رفع مقطعي مشكلات بيش از هر چيز ديگري اهميت دارد شايد اين تشويق‌ها موثر واقع شود اما قطعا با پرداخت وام فرزندآوري نمي‌توانيم مانع از پيري جمعيت كشور شويم. چرا كه با اين تشويق‌هاي مقطعي مشكل بزرگي كه طي اين سال‌ها به وجود آمده و ادامه پيدا كرده حل و فصل نمي‌شود.
اين جامعه شناس مي‌افزايد: مساله اينجاست كه وام فرزندآوري چقدر از هزينه‌ها را پوشش مي‌دهد. افراد تا كجا مي‌توانند با وام و قرض و ... هزينه‌هاي نگهداري از فرزندشان را پوشش دهند در حالي كه متاسفانه هر روز فاصله بين حقوق و هزينه معيشت بيشتر و بيشتر مي‌شود. در حالي كه بسياري از افراد نه تنها مشكلات معيشتي دارند كه حتي امنيت شغلي هم ندارند و نمي‌دانند چه روزي و چه زماني ممكن است كارفرما بدون هيچ دليلي عذر آنها را بخواهد.
فرزندآوري نيازمند دورنماي يك زندگي روشن است
اوليايي در بخش ديگري از سخنان خود مي‌گويد: فرزندآوري نيازمند يك دورنماي روشن از زندگي است. زوجي كه مي‌خواهند فرزند را به دنيا بياورند حداقل بايد بتوانند تا چند سال آينده خود را متصور باشند. از نظر تامين مالي و مسكن و درمان آرامش نسبي را به دست بياورند. وقتي فرد دورنماي روشني از زندگي خود ندارد و در دنياي امروز كه جنگ هم به يكي از چالش‌هاي اصلي تبديل شده نمي‌توان انتظار داشت كه افراد تنها با تشويق‌هايي از نوع وام و ... به بچه‌دار شدن فكر كنند.
40 ميليون وام فرزندآوري يعني سبد معيشت يك ماه و نيم
كوروش بهرامي، كارشناس اقتصادي نيز در اين باره به تعادل مي‌گويد: اگر نگاهي به مبالغ وام فرزند آوري براي فرزند اول تا چهارم بيندازيم مي‌بينيم كه اين مبالغ هم با تورم امروز جامعه ما ديگر نمي‌تواند تشويق‌كننده خوبي براي زوج‌هاي جوان و ترغيب آنها به فرزند آوري باشد.
او مي‌افزايد: وقتي براي فرزند اول 40 ميليون تومان در نظر گرفته مي‌شود كه سبد معيشت در حال حاضر با توجه به تورم موجود در جامعه مبلغي نزديك به 30 ميليون تومان است يعني اين وام مي‌تواند در خوشبينانه‌ترين حالت هزينه‌هاي 2 تا سه ماه يك نوزاد را پرداخت كند و بعد از آن قرار است چه اتفاقي رخ بدهد.
اين كارشناس اقتصادي در بخش ديگري از سخنان خود مي‌گويد: شما يك خانواده 4 نفره را در نظر بگيريد كه فرزند سوم آنها به دنيا مي‌آيد و مبلغ 120 ميليون تومان به اين خانواده وام فرزند آوري تعلق مي‌گيرد. اين پول حتي نمي‌تواند در هزينه پيش پرداخت رهن و اجاره يك خانه نقش مهمي ايفا كند پس در نهايت به اين نتيجه مي‌رسيم تا زماني كه وضعيت رفاه نسبي از نظر اقتصادي در جامعه حاكم نشود هيچ كدام از اين برنامه‌ها نمي‌تواند به نتيجه مد نظر كه جلوگيري از پيري جمعيت كشور است برسد.