پيام ترامپ به بازار انرژي

زهرا سليماني|شايد بسياري از تحليلگران تصور نمي‌كردند ترامپ در يكي از نخستين سخنراني‌ها خود پس از پيروزي در انتخابات 2024، پاي نفت و بازار انرژي را به ميان كشيده و از ظرفيت‌هاي خاص انرژي امريكا در بازار نفت و ساير حوزه‌هاي انرژي سخن بگويد. اما ترامپ به سبك سياستمداران كلاسيك امريكا، دومين تجربه رياست‌جمهوري‌اش را با اسم رمزهايي چون «نفت»و«جنگ»آغاز كرد تا نشان دهد كه آماده ايفاي همان نقشي است كه اسلاف او طي قرون متمادي اجرا كرده‌اند. در اين ميان پرسش كليدي براي بسياري از ايرانيان اثراتي است كه اين انتخاب در بازارهاي ايران به جاي مي‌گذارد.

يكي از ابهامات مهم امكان فروش نفت ايران در اين شرايط تازه است. ترامپ همواره بر ايجاد محدوديت براي فروش نفت ايران تاكيد كرده و آن را يكي از راهبردهاي اصلي خود عنوان كرده. در شرايطي كه در لايحه بودجه 1404، دورنماي فروش 1ميليون و 780 هزار بشكه‌اي نفت (براي دولت و نيروهاي مسلح) هدف‌گذاري شده آيا ايران مي‌تواند به اين ميزان صادرات نفتي در دوران ترامپ برسد يا نه؟ «تعادل» در گفت‌وگو با محمود خاقاني مديركل پيشين امور خزر و آسياي ميانه وزارت نفت تلاش كرده پاسخي براي مجموعه اين پرسش‌ها بيابد. خاقاني معتقد است دولت در بدو امر بايد تلاش كند، نيروهاي متخصص و شايسته را در وزارت خانه‌هاي نفت، نيرو وساير وزارتخانه‌هاي اقتصادي به كار گمارد و پس از آن با ايجاد لاين ارتباطي با امريكا، زمينه احياي برجام يا هر توافق جديدي را با ايالات متحده فراهم سازد. خاقاني در عين حال به تحركات تازه كاسبان تحريم پس از انتخاب ترامپ هم اشاره كرده و مي‌گويد، دولت نبايد اجازه دهد دوباره سكان هدايت صادرات نفتي كشور به دست كاسبان تحريم بيفتد.

ترامپ نهايتا به عنوان رييس جمهور امريكا انتخاب شد. در اغلب صحبت‌هاي ترامپ پس از پيروزي موضوعات مرتبط با انرژي و نفت جايگاه ويژه‌اي را به خود اختصاص دادند. آيا پس از انتخابات امريكا، جهان از منظر انرژي، وارد دوران تازه‌اي شده است؟

نفت‌محور نخستين سخنراني ترامپ پس از مشخص شدن شمايل فرد پيروز در انتخابات بود. سخنراني خاصي كه ترامپ ساعاتي پس از مشخص شدن نتيجه انتخابات و راي‌گيري انجام داد، در واقع تصويري از دورنماي آينده اين كشور ارايه مي‌كند. با توجه به حضور بي‌سابقه راي‌دهندگان و تغييرات عجيب و غريب فرهنگي در جامعه امريكايي، نهايتا ترامپ برنده انتخابات مهم 2024شد. در سخنراني كه او انجام داد ۲نكته را مورد توجه قرار داد؛ نخست اينكه تاكيد كرد كه امريكا بيشتر از عربستان، روسيه و ساير كشورهاي نفت‌خيز نفت دارد و متكي به نفت خود است. دومين موضوع هم اين بود كه گفت: «ما قرار است تمام جنگ‌ها را متوقف كنيم.»

اما آيا واقعا اينگونه است و امريكا ديگر به نفت ساير كشورها نياز ندارند؟

به نظرم ترامپ با بيان اين جمله كه ما به نفت ساير كشورها نياز نداريم، غلو مي‌كند. صنعت نفت امريكا به ويژه در حوزه توليد نفت غير متعارف كه به «شل اويل » يا «شل گس » شهرت دارد شرايط خوبي ندارد. از سوي ديگر، نفتي كه امريكا توليد مي‌كند براي پالايشگاه‌هاي داخلي امريكا مناسب نيست.بنابراين امريكا هنوز به نفت ساير كشورها به خصوص كشورهاي خاورميانه نياز جدي دارد. ضمن اينكه نبايد فراموش كرد در دور نخست رياست‌جمهوري ترامپ طي سال‌هاي ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ شعار «اولويت اول با امريكاست » توسط او مطرح شده بود. در همين راستا، در عربستان سعودي در ژوئن ۲۰۱۷ يك كودتا برنامه‌ريزي شد. دلايل اين كودتا اين بود كه در شرايطي كه نفت امريكا قرار بود وارد بازار شود بازار نفت بايد ثبات لازم را داشته باشد.در آن برهه هر شاهزاده، نوه و خاندان با نفوذي در عربستان، سهمي از صادرات نفت را داشت و اقدام به فروش نفت در بازارهاي بين‌المللي مي‌كرد. در واقع نفت عربستان با نفت عربستان رقابت مي‌كرد و ثباتي كه ترامپ در بازار نفت نياز داشت، وجود نداشت. ترامپ در اين موضوع با شي جين پينگ هم نظر بود، چين هم نياز داشت كه بازار با ثبات باشد و در قيمتي حول و حوش ۷۰دلاري و كمي بالاتر به فروش برسد. در اين برهه با كمك CIA كودتايي در عربستان به وقوع پيوست و همه شاهزاده‌هايي كه سهمي در قدرت و فروش نفت داشتند، بركنار شدند. بن‌سلمان و پدرش در اين شرايط قدرت را به دست گرفتند و شاهزاده‌ها را در يك هتل ۵ستاره زنداني كردند. نهايتا از آنها تعهد گرفته شد كه به بازار نفت و سياست كاري نداشته باشند. به همين دليل آرامكو طي ۳الي ۴سال اخير به سوددهي بالايي رسيد و تا سال ۲۰۲۳ تا حدود ۱۶۴ميليارد دلار سود خالص داد.

سود امريكا از اين فضاي خاص چه بود؟جدا از اينكه بازار نفت به ثبات رسيد، پيشرفت ديگري مشاهده شد؟

امريكا از اين فرصت استفاده كرد و سرمايه‌هاي عربستان را در توليد و اكتشاف نفت مورد نظر امريكا سرمايه‌گذاري كرد. اين سرمايه‌گذاري‌ها به خصوص در سواحل شرقي درياي مديترانه كه امروز نسل‌كشي و كشتار غزه در حال وقوع است، صورت گرفت. در واقع بخشي از تنش‌هاي امروز در راستاي ايجاد ثبات در مناطق نفتي و انرژيك است. معتقدم اين كشتارها بيشتر توسط شركت‌هاي بين‌المللي نفتي با حضور سرمايه‌هاي عربستان، شيوخ كويتي، امارات و... صورت مي‌گيرند. نمونه ديگر اين فعاليت‌هاي نفتي را در ميدان آرش يا ساير ميادين مشترك ايران مي‌توان ديد، اتفاقي كه رخ داد اين بود كه ناگهان عربستان سعودي و كويت اعلام كردند كه ايران در اين ميدان سهمي ندارد!

يعني مي‌فرماييد شركت‌هاي بزرگ قصد سرمايه‌گذاري در ميدان آرش را دارند؟ دليل اهميت ميدان انرژي آرش براي شركت‌هاي بزرگ نفتي چيست؟

شركت نفتي شل متوجه شد كه اين ميدان از نظر گاز و ميعانات گازي بسيار غني است. صداي اين موضوع را در نياورد تا اينكه ايران در زمان دولت سيزدهم ناگهان اعلام كرد قصد دارد در اين ميدان حفاري كند.‌وقتي ايران اعلام كرد قصد حفاري در ميدان نفتي آرش را دارد شركت شل نگران شد با توجه به قديمي بودن تكنولوژي حفاري ايران بلايي بر سر ميدان آرش بيايد كه قبلا بر سر برخي ميادين مهم ايران آورده شده بود. در اين مرحله آنها عقب‌نشيني كرده و اعلام كردند آماده مذاكره بر سر محدوده مرزها يا سرمايه‌گذاري مشترك در ميدان آرش هستند‌! در ايران به دليل نبود فناوري‌هاي نوين و متاسفانه ناكارآمدي برخي مديران مياني و عملياتي در صنعت نفت، حدود ۳۰۰چاه نفتي ايران به دليل قديمي بودن تجهيزات ايران كور شده‌اند. اساسا يكي از دلايل كاهش توليد، اُفت فشار و ناترازي انرژي همين موضوع است.

با اين داده‌هاي اطلاعاتي پرسش اين است كه راهبردهاي ترامپ در حوزه سياست خارجي و انرژي در دوران جديد چه شكل و شمايلي خواهد داشت؟

ترامپ جدا از اينكه در اواخر ژوئن ۲۰۱۷ اعلام كرد امريكا رهبر دنياست، به اين نكته هم اشاره كرد مديريت بازار انرژي جهاني دست امريكاست. مخاطب اين صحبت‌هاي امريكا در آن برهه، چين بود. چين هم واكنش نشان داد. چين وقتي ديد امريكا يك چنين راهبردي را براي بازار نفت خام و گاز غير متعارف در نظر دارد و مي‌تواند قيمت‌ها را بالا ببرد، از ظرفيت افزايش پالايشگاه‌هاي خود استفاده كرد. چين دولت امريكا را تهديد كرد كه اگر اقدام به افزايش قيمت نفت خام و گاز كند، چين هم به اندازه‌اي فرآورده نفتي در بازار عرضه مي‌كند كه راهبردهاي قيمتي امريكا خنثي شود. در دولت بايدن همان سياست‌هاي ترامپ در مواجهه با چين با تغييرات جزيي ادامه يافت. در 4سال آينده هم اين تنازع و رويارويي‌هاي زير پوستي ميان چين و امريكاي مدل ترامپ ادامه خواهد داشت.

يكي از مهم‌ترين معادلات پيش روي ترامپ، موضع جنگ غزه و جنگ اوكراين است. در اين زمينه آيا ترامپ برنامه‌اي خواهد داشت؟

ترامپ روز چهارشنبه و پس از انتشار خبر پيروزي خود نكته تازه‌اي را مورد توجه قرار داد. ترامپ گفت: «مي‌گويند ترامپ براي جنگ‌افروزي آمده، درحالي كه من آمده‌ام جنگ‌ها را پايان دهم.» مردم امريكا در انتخابات ۲۰۲۴ به سياست‌هاي خارجي امريكا راي ندادند بلكه به مشكلات داخلي امريكا، تورم، گراني مسكن، گراني افزايش اجاره‌بها، افزايش شهريه دانشگاه‌ها و افزايش فقر راي دادند. سياست‌هاي ترامپ در راستاي ثبات در قيمت انرژي بود. ترامپ زماني كه اعلام كرد قيمت بنزين و ساير حامل‌هاي انرژي را كاهش خواهد داد، توانست توجه مردم را جلب كند. بعد برخي در ايران به دنبال افزايش قيمت بنزين و ساير حامل‌هاي انرژي هستند. ترامپ به خوبي مي‌داند، قيمت بنزين سوخت افزايش تورم خواهد بود و دست به آن نمي‌زند. امريكاي مدل ترامپ قصد دارد هزينه‌هاي نظامي امريكا را كاهش دهد. هزينه‌هاي جنگ اوكراين، جنگ خاورميانه و... كاهش مي‌يابد.

در مورد ايران آيا امكان تحقق فروش نفت مطابق اعداد و ارقام بودجه كه ۱ميليون و ۷۸۰ميليون بشكه نفت است، فراهم است؟

دولت پزشكيان بايد مراقب باشد كه در درون كشور يك صداي واحد مديريتي به گوش برسد. معناي وفاق نبايد سهم دهي به گروه‌هاي مختلف باشد. متاسفانه هنوز مديران حرفه‌اي و با تجربه در وزارت نفت و برخي حوزه‌هاي ديگر حضور پيدا نكرده‌اند.

براي تحقق اهداف از پيش تعيين شده براي فروش نفت، بايد مديران متخصص روي كار باشند. از سوي ديگر دولت بايد يك لاين ارتباطي با امريكا باز كند. اين دالان ارتباطي در دولت سيزدهم وجود داشت، علي باقري معاون وزارت امور خارجه دولت قبل رسما اعلام كرد اين لاين وجود دارد، اما سيد عباس عراقچي مدتي قبل خبر داد كه در حال حاضر يك چنين مسير ارتباطي ميان دو كشور وجود ندارد‌. به نظر مي‌رسد كه برخي افراد و جريانات در ايران مايل به ايجاد ارتباط ميان ايران و امريكا و تحقق منافع ملي نيستند. پيروزي ترامپ و ايجاد محدوديت براي ايران به كاسبان تحريم و دور‌زنندگان تحريم در ايران كمك مي‌كند تا جيب‌هاي خود را انباشته‌تر از قبل كنند. بايد ببينيم كه دولت اگر بتواند با اين كارتل‌هاي مافيايي و كاسبان تحريم مقابله كند و سكان مذاكرات را به دست بگيرد، مي‌تواند حتي ميزان صادرات نفتي ايران را افزايش دهد اما در غير اين صورت بايد منتظر روزهاي سخت در فروش نفت باشيم. در كل مي‌توانم بگويم كه انتخاب ترامپ باعث شده كاسبان تحريم در ايران هورا بكشند.

برخي روايت‌ها وجود دارد كه مي‌گويد، چين در ازاي تخفيف قابل توجه نفتي ايران، وعده خريد نفت براي 25سال آينده را به ايران داده است. آيا مي‌توان روي اين وعده‌ها حساب كرد؟

چين و هر كشوري در دنيا به دنبال منافع ملي خود است. اگر ترامپ فشارهاي جدي روي چين بياورد كه بين ايران و امريكا بايد يكي را انتخاب كني! مشخص است كه چين كدام طرف را انتخاب مي‌كند. البته چين در ازاي خريد نفت به ايران پول نقد نمي‌دهد و مي‌گويد من نفت ايران را با چند ده درصد تخفيف مي‌خرم و در ازاي آن امكان خريد اقلام چيني را فراهم مي‌كنم. به صورت كلي اما تلاش دولت بايد در راستاي ايجاد دالان ارتباطي؛ حركت روي شكاف‌هاي بازيگران جهاني و تحقق منافع ملي خود باشد. اگر مذاكره ايران و امريكا باعث شود منافع ملي ايران محقق شود، صلح به خاورميانه و غزه و لبنان باز گردد و شرايط زندگي و معيشتي مردم ايران بهبود يابد، هر عقل سليمي مذاكره و گفت‌وگو و رابطه را توصيه مي‌كند.