مجازات «همسركشي» چيست؟

متاسفانه هر روز در جامعه شاهد تنش‌ها و درگيري‌هايي هستيم كه ريشه در مشكلات و سطح انتظارات افراد يك جامعه دارد و اين تنش‌ها امروزه در قالب جرم قتل، نمايان شده است كه اگر تمهيدي انديشيده نشود، قبح اين فعل نابخشودني از بين خواهد رفت. با رويكردي جرم‌شناسانه مي‌توان قائل بر آن بود زماني كه ميان آرمان‌هاي فرد و توقعات وي در يك جامعه شكاف ايجاد مي‌شود تحت فشار حاصل از اين موقعيت به ارتكاب جرم روي مي‌آورد و اين فشار مي‌تواند بر همه گروه‌هاي جامعه وارد شود و محدود به طبقه خاصي نيست و از طرفي فشار مي‌تواند موجب شكل‌گيري پنج وضعيت رواني شامل «خشم، سرخوردگي، يأس، افسردگي و ترس» گردد و ممكن است افراد در واكنش به احساسات ياد شده، به رفتارهاي مجرمانه متوسل شوند كه از بين حالات ياد شده، خشم بيشترين ارتباط را با شكل‌گيري جرم دارد؛ چون خشم معمولاً منجر به واكنش‌هاي آني و نسنجيده مي‌شود، كه غالباً جنبه مجرمانه دارد. پديده همسركشي مصداق بارز و اوج خشونت‌هاي خانوادگي است كه مجرمين اتفاقي مي‌توانند قابليت ارتكاب آن را داشته باشند. در نمونه اخير و هولناك همسركشي، صبح روز شنبه ۱۹ آبان ماه «منصوره قديري‌جاويد» خبرنگار ايرنا به دست همسرش به قتل رسيد. دليل اين قتل اختلافات خانوادگي عنوان شد و قاتل پس از ارتكاب جرم به قتل همسرش اقرار كرد. اين دسته از مجرمين در واكنش به خشم رفتار غيرقابل پيش‌بيني از خود بروز مي‌دهند و حالت خطرناك در اين دسته از مجرمين بدين نحو است كه آنها استعداد مجرمانه پايين و قابليت جامعه‌پذيري بالايي دارند اما تحت تاثير فشار، مرتكب جرم مي‌شوند اما با توسل به قوانين و مقررات كيفري كه تضمين‌كننده امنيت و همچنين اعاده‌كننده نظم در يك جامعه است. اما در باب اينكه جرم چه زماني عمدي تلقي مي‌شود، بايد گفت؛ مرتكب بايد عمد در فعل و قصد نتيجه را به صورت توأمان داشته باشد و با آنچه كه غالباً كشنده است فعل مجرمانه را به منصه ظهور برساند. همچنين مطابق بند الف ماده 290 قانون مجازات اسلامي، هرگاه مرتكب با انجام كاري قصد ايراد جنايت بر فرد يا افرادي معين را داشته باشد و در عمل نيز جنايت مقصود يا نظير آن واقع شود خواه كار ارتكابي نوعاً موجب وقوع آن  جنايت يا نظير آن بشود خواه نشود، جنايت عمدي محسوب مي‌گردد و نيز مطابق ماده 381 قانون مجازات اسلامي، مجازات قتل عمدي در صورت تقاضاي ولي دم قصاص است حال آنكه مطابق ماده 382 همان قانون اگر قتل زن توسط مرد صورت گيرد در صورت عمدي بودن، موجب قصاص خواهد شد؛ كه اين قصاص، با پرداخت فاضل ديه از جانب اولياي دم مقتوله به قاتل صورت خواهد گرفت.

شرايط عمدي بودن قتل

در كل براي قتل عمد سه حالت را مي‌توان متصور شد. نخستين حالت اين است كه شخص قصد كشتن فرد ديگري را دارد. روش انجام اين قتل مهم نيست كه به صورت عرفي كشنده محسوب شود يا خير. براي مثال فرض كنيد شخصي قصد كرده است كه ديگري را بكشد. ممكن است با چاقو به وي حمله كند، با اسلحه به او شليك مرگبار كند يا از عمد و با برنامه‌ريزي با ماشين وي را زير بگيرد كه مسلم است همه اين حالات به مرگ آن شخص منجر مي‌گردد. در حالت ديگر ممكن است با عملي كه عرفا كشنده نيست اين قتل را انجام دهد، مثلا با كتك‌كاري كه عموما كشنده نيست ولي از قضا اينجا به گرفتن جان فرد ختم شود. در اين وضعيت هم قتل عامدانه بوده است. در حالت دوم اما شخص قصد كشتن ديگري را ندارد اما با انجام عملي كه عموما كشنده است باعث مرگ شود. به‌طور نمونه، شخص الف قصد كشتن شخص ب را ندارد اما براي شوخي يا تهديد و نه به قصد كشت اسلحه دست بگيرد و به سمت شخص ب شليك كند. اگر به هر دليل اين شليك منجر به مرگ شود، قتل عمد است. حالت سوم آن است كه فرد قصد كشتن ديگري را ندارد يا حتي كاري كه انجام مي‌دهد هم كشنده محسوب نمي‌شود، اما به خاطر شرايطي خاص مثل بيماري، كودكي يا پيري، ضعف يا برخي شرايط محيطي منجر به مرگ شود. در هر سه حالتي كه براي قتل عمد توصيف شد، مجازات قصاص نفس در قانون آمده است. اين بدان معناست كه اولياي دم مقتول اعم از ورثه مقتول به جز زوج يا زوجه، حق درخواست قصاص و كشتن قاتل را دارند. البته اولياي دم مي‌توانند از قصاص گذشت كرده و به جاي آن ديه دريافت كنند.