ضرورت شناساندن تفكر انتقادي به نسل آلفا
نسل آلفا، نخستين نسل بشر در قرن ۲۱ است كه همه زمان زندگي خود را به‌طور كامل تحت تسلط فناوري سپري مي‌كند و قابليت‌ها و توانمندي‌هاي بسياري دارد كه بايد آنها را بشناسيم تا به دركي درستي از شخصيت و ويژگي‌هاي رفتاري و اجتماعي آن برسيم.
نسل آلفا، نخستين نسل بشر در قرن ۲۱ است كه همه زمان زندگي خود را به‌طور كامل تحت تسلط فناوري سپري مي‌كند و قابليت‌ها و توانمندي‌هاي بسياري دارد كه بايد آنها را بشناسيم تا به دركي درستي از شخصيت و ويژگي‌هاي رفتاري و اجتماعي آن برسيم. به گزارش ايرنا، هنوز انسان قرن ۲۱ از كشاكش و درگيري با نسل Z خارج نشده كه نسلي در دنياي ديجيتال و عصر هوش مصنوعي پا به دنيا گذاشته است كه از آنها به عنوان ميني هزاره‌ها يا فرزندان هزاره‌ها نام مي‌برند. نسلي كه به دنبال اظهارنظر، استقلال و آزادي عمل است و با دسترسي به حجم عظيمي از اطلاعات، از سطح آگاهي و كنجكاوي بالايي برخوردار است. آنان به دنبال يادگيري مداوم و عميق در مورد موضوعات مختلف هستند و از اين طريق، نقش كليدي در شكل دهي آينده ايفا خواهند كرد. آنچه اين نسل را متمايز كرده اين است كه از همان ابتداي تولد در معرض انواع فناوري‌هاي جديد قرار گرفته‌اند و همين غوطه ور شدن در ميان ابزارهاي مختلف ارتباطات و اطلاعات موجب شده آنها را متفاوت از ديگر نسل بشر ببينيم، افرادي كه اكنون دوران كودكي خود را سپري مي‌كنند و در آينده با بهره‌گيري از سطح آگاهي و كنجكاوي خود به دنبال يادگيري مداوم و عميق در موضوعات مختلف هستند و زندگي آنها به گونه ديگري اداره خواهد شد. نسل آلفا به دنبال ساختن دنيايي بهتر براي خود و نسل‌هاي آينده است و قصد دارد با تغييرات اساسي در شيوه‌هاي آموزشي، فرهنگي، اجتماعي، كارآفريني، فناوري و مهارت‌هاي زندگي و شغلي از تمامي ظرفيت و توانمندي خود و فناوري‌هاي ديجيتال براي تعاملات بيشتر بهره ببرد. اما در اين ميان آنچه حائز اهميت است اينكه در رسيدن به همه اين اهداف و ايده‌ها بايد سواد رسانه‌اي آنها بالا رود تا با علم و آگاهي قدم در اين دنياي پيچيده بگذارند و راه و روش تفكر انتقادي را به خوبي بياموزند.
آموزش سواد رسانه‌اي به كودكان يك ضرورت غيرقابل انكار است
محمدمهدي سيدناصري، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بين‌الملل كودكان در اين رابطه اظهار داشت: با آموزش سواد رسانه‌اي به كودكان، آنها هر چيزي را كه مي‌خوانند و مي‌بينند ارزيابي خواهند كرد و ياد خواهند گرفت كه هنگام دريافت هر پيامي اول كمي مكث كرده و به محتواي آن فكر كنند. همچنين ياد مي‌گيرند كه چطور تشخيص بدهند كدام مطلب درست است و كدام يك احتياج به بررسي بيشتري دارد. سيدناصري با اشاره به اينكه آنها در نهايت، مي‌آموزند كه با تفكر انتقادي از روي ظاهر چيزها قضاوت نكنند، اظهار داشت: با ورود هوش مصنوعي به زندگي روزمره، آموزش سواد رسانه‌اي به كودكان و والدين به يك ضرورت غيرقابل انكار تبديل شده است. نسل‌هاي جديد، به‌ويژه نسل آلفا و آلفا پلاس، در دنيايي پر از اطلاعات و محتواهاي ديجيتالي رشد مي‌كنند كه نيازمند راهنمايي و آموزش‌هاي ويژه‌اي است. وي با طرح اين سوال كه به راستي كودكان نسل الفا چه كساني هستند؟ توضيح داد: نسل آلفا اولين نسلي است كه به‌طور كامل در قرن بيست و يكم متولد شده و با وجود ابر چالش‌هاي مهمي كه با آنها مواجه هستند نشانه‌هاي خوبي از تاب‌آوري را نشان مي‌دهند. كودكان نسل آلفا، كه پس از سال ۲۰۱۰ ميلادي متولد شده‌اند، با ويژگي‌هاي منحصر به فردي به دنياي امروز وارد شده‌اند. به عقيده وي، نسل آلفا در دنيايي ديجيتالي و متصل به هم به دنيا آمده و رشد مي‌كند و اغلب آنها را «ميني هزاره‌ها» مي‌نامند زيرا فرزندان هزاره‌ها هستند. نسل آلفا به دنبال استقلال و آزادي عمل است و تمايل دارد به آنها اجازه داده شود تا نظرات خود را بيان كنند. مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بين‌الملل كودكان با اشاره به اينكه نسل آلفا به دليل دسترسي به حجم عظيمي از اطلاعات، از سطح آگاهي و كنجكاوي بالايي برخوردار است، گفت: آنها به دنبال يادگيري مداوم و عميق در مورد موضوعات مختلف هستند و به يقين انتظارات و توقعات آموزشي آنها نظام تعليم و تربيت جهان را مجبور به بازبيني خواهد كرد! نسل آلفا به دنبال اطلاعات جديد و به‌روز است و از اين طريق، آگاهي خود را افزايش مي‌دهد.
ميني‌هزاره‌ها را چگونه با سواد رسانه‌اي و تفكر انتقادي آشنا كنيم؟
سيدناصري ادامه داد: همچنين نسل آلفا از نظر قومي، مذهبي، فرهنگي و اجتماعي از تنوع گرا است و اين تنوع، نسل آلفا را به نسلي پذيرا و مداراگر تبديل كرده است. اين نسل مهم نسبت به مسائل اجتماعي و زيست محيطي حساسيت بالايي دارد و به دنبال ايجاد دنيايي بهتر براي خود و نسل‌هاي آينده است و با ويژگي‌هاي منحصر به فرد خود، نقشي كليدي در شكل‌دهي آينده ايفا خواهد كرد. وي يادآورشد: پيش‌بيني مي‌شود اين نسل در صورتي كه شرايط تحقق ظرفيت‌هاي آنها فراهم شود در زمينه‌هاي مختلف از جمله فناوري، كارآفريني، آموزش، سياست و فرهنگ تغييرات بزرگي ايجاد كند. اين مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بين‌الملل كودكان اضافه كرد: اكنون سوال اين است كه پس از بررسي كوتاه اين نسل جديد از كودكان بايد از خودمان بپرسيم كه باتوجه به تأثيرات عميق هوش مصنوعي و رسانه‌هاي ديجيتال بر زندگي كودكان اين نسل كه معروف به بوميان ديجيتال هستند، والدين و مربيان چگونه مي‌توانند به اين نسل در درك و مديريت اطلاعات كمك كنند و چه ابزارهايي براي اين منظور وجود دارد؟ سيد ناصري بيان داشت: كودكان نسل آلفا در مواجهه با دنياي ديجيتال با چالش‌هايي همچون اطلاعات نادرست، خطرات آنلاين و مشكلات سلامت روان مواجه‌اند. با اين حال، هوش مصنوعي مي‌تواند ابزاري قوي براي ارتقاي سواد رسانه‌اي و يادگيري باشد. حال چه راهكارهاي علمي را مي‌توان متصور بود؟ به عنوان مهم‌ترين راهكار مي‌توان به نقش والدين در آموزش سواد رسانه‌اي اشاره نكرد. وي ادامه داد: والدين و نهاد خانواده بايد به عنوان مربيان اوليه كودكان خود عمل كرده و اقداماتي مانند ۱ - گفت‌وگو در مورد محتواي آنلاين: والدين بايد به‌طور منظم با فرزندان خود درباره محتواي آنلاين صحبت كنند و آنها را به تفكر انتقادي تشويق كنند و ۲ - استفاده از پلتفرم‌هاي آموزشي: والدين مي‌توانند از پلتفرم‌هاي هوش مصنوعي و منابع آموزشي آنلاين بهره‌مند شوند. به عنوان مثال، پلتفرم‌هايي همانند Khan Academy و Coursera دوره‌هاي سواد رسانه‌اي را ارائه مي‌دهند، مي‌تواند در اين زمينه موثر باشد. اين مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بين‌الملل كودكان تصريح كرد: كشورهايي مانند سوئد و استراليا برنامه‌هاي جامعي براي آموزش سواد رسانه‌اي در مدارس دارند. در سوئد، مدارس به‌طور خاص به آموزش تفكر انتقادي و تحليل محتواهاي ديجيتال مي‌پردازند. اين برنامه‌ها شامل شبيه‌سازي‌هاي آنلاين و فعاليت‌هاي تعاملي براي تجزيه و تحليل محتواي رسانه‌اي است. پلتفرم‌هايي همچون ChatGPT و Google AI Tools مي‌توانند به كودكان در يادگيري سواد رسانه‌اي كمك كنند. اين ابزارها با ارائه محتواي شخصي‌سازي شده و تعامل با كاربران، مي‌توانند به يادگيري موثرتر و جذاب‌تر كمك كنند. سيدناصري با بيان اينكه تربيت كودكان بايد بر تقويت هوش عاطفي و اجتماعي آنها نيز متمركز شود، گفت: اين نوع هوش به كودكان كمك مي‌كند تا در روابط اجتماعي خود موفق باشند و در تعاملات آنلاين با ديگران همدلي و همفكري را پرورش بدهند. زندگي كودكان در آينده به‌شدت تحت تأثير هوش مصنوعي قرار خواهد گرفت! آنها بايد توانايي تحليل و ارزيابي محتواي موجود را داشته باشند تا از مزاياي اين فناوري‌ها بهره‌برداري كنند. اگر اين نسل به درستي تربيت شود، در آينده مي‌توانند به شهرونداني آگاه و مسوول تبديل شوند. به گفته وي، آموزش سواد رسانه‌اي به كودكان ياد مي‌دهد كه به چه چيزهايي اعتماد كنند و پيام‌هاي تبليغاتي را شناسايي و ارزيابي كنند. سپس مي‌توانند هر چيزي را كه مي‌بينند يا مي‌شنوند بررسي كرده و درباره آن درست تصميم بگيرند.
ضرورت آموزش سواد رسانه‌اي به كودكان در عصر هوش مصنوعي
اين مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بين‌الملل كودكان با تاكيد بر اينكه آموزش سواد رسانه‌اي به كودكان و والدين در عصر هوش‌مصنوعي يك ضرورت اجتناب‌ناپذير است، اضافه كرد: با اتخاذ رويكردهاي علمي و عملي، مي‌توان نسل آلفا و آلفا پلاس را براي مواجهه با چالش‌هاي آينده آماده كرد. همكاري‌هاي ميان والدين، مدارس و جامعه جهت تقويت سواد رسانه‌اي و هوش اجتماعي اين نسل ضروري است. سيدناصري در پايان چند توصيه به والدين داشت و بيان كرد: اين را بايد به خاطر بسپاريم كه آموزش سواد رسانه‌اي به كودكان يك‌باره و يك شبه اتفاق نمي‌افتد بلكه بايد با فرزندتان از ابتداي دوران كودكي در اين باره صحبت كنيد. خيلي وقت‌ها مي‌توانيد صحبت درباره رسانه‌ها را با سوالاتي شروع كنيد كه باعث مي‌شود فرزندتان درباره رسانه‌ها بيشتر فكر كند. وي يادآورشد: به عنوان مثال مي‌توانيد سوال كنيد كه به‌نظر او هدف سازنده برنامه تلويزيوني كه مي‌بيند چيست؟ يا بپرسيد كه فكر مي‌كند از ساخت اين برنامه چه كسي سود مي‌برد؟ حتي مي‌توانيد از او بپرسيد كه مطلبي مطرح‌شده در اينستاگرام و ديگر اپليكيشن‌هاي محبوب او درست است يا نه؟ و چطور درباره‌اش تحقيق كنيم. چنين پرسش‌هايي باعث مي‌شود كودكان كمي درنگ كرده و به مطالب رسانه‌ها فكر كنند. اين مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بين‌الملل كودكان اضافه كرد: كودكان نسل الفا هر روز به اشكال مختلف با رسانه‌ها سروكار دارند و تشخيص اينكه كدام مطلب واقعي است و كدام غيرواقعي برايشان سخت است. به همين دليل آموزش سواد رسانه‌اي به آنها اهميت بيشتري دارد. آگاهي به سواد رسانه‌اي يكي از مهارت‌هاي ضروري زندگي و حق كودك است.