متوسط حقوق کارگران معدن در کشور چقدر است؟
یک کارشناس استخراج معدن معتقد است که ایمنی معادن استان گلستان و کشور در ابتدایی‌ترین سطح قرار دارد؛ به گونه‌ای که از عمر تکنولوژی‌های آنها حدود ۵۰ سال گذشته و در این مدت بروزرسانی نشده است.
اهمیت موضوع معدن بر کسی پوشیده نیست چراکه یکی از مسیر‌ها برای رسیدن به درآمد پایدار کشور به حساب می‌آید؛ با وجود این، توجه به مسائل اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی معادن اهمیت زیادی دارد.
در سال‌های اخیر حوادث معدن در کشور جان بسیاری از کارگران را گرفت و می‌توان بخش معدن را یکی از حادثه‌خیز‌ترین بخش‌های فعال در حوزه اقتصاد دانست. برای مثال، ۱۳ اردیبهشت سال ۹۶ بود که وقوع انفجار در معدن زغال‌سنگ زمستان یورت آزادشهر موجب جان باختن ۴۳ کارگر و مصدومیت ۷۰ نفر شد.
در واقعه مرگبار دیگری، نشت گاز در شامگاه شنبه ۳۰ شهریور امسال موجب انفجار در یکی از کارگاه‌های شرکت زغال سنگ معدنجوی طبس شد و در این حادثه ۵۲ معدنچی جان باختند که هفت نفر از آنها اهل استان گلستان بودند.
میانگین حقوق سخت‌ترین کار دنیا ۱۴ میلیون تومان!
همه این چالش‌ها و خطرات در حالی است که کار در معدن را سخت‌ترین کار دنیا می‌دانند؛ در حالی که آنها در ایران حتی حقوق مناسبی نیز دریافت نمی‌کنند. یکی از کارگران معدن زغال سنگ معدنجوی طبس که اهل استان گلستان است و در در زمان واقعه مرگبار شهریور امسال در معدن حضور نداشت، در این مورد به تجارت‌نیوز گفت: «میانگین حقوق ما ۱۴ میلیون تومان است و دیگران باور نمی‌کنند که کارگران معدن این میزان حقوق دریافت کنند. با توجه به سختی کار، حداقل حقوقی که ما باید دریافت کنیم ۲۵ تا ۳۰ میلیون تومان است.»
او که علاقه‌ای به ذکر نامش در این گزارش نداشت، افزود: «علاوه بر گاز متان ممکن است به دلیل نشتی‌هایی که وجود دارد، آب هم به داخل کارگاه‌ها نفوذ کند. با وجود اینکه برخی از معادن نکات امنیتی را هم رعایت می‌کنند اما اتفاقات در معادن غیر قابل پیش‌بینی است.»
این کارگر معدن می‌گوید: «مواد شیمیایی بیش از حد، وجود گرد و غبار و گاز متان که نه بو دارد و نه رنگ، سبب بروز بیماری‌هایی مختلف برای کارگران می‌شود. کارگران معدن نمی‌توانند ۲۰ سال متوالی در این محیط کار کنند؛ چرا که دچار فرسودگی می‌شوند و بدن آنها کشش این حجم از کار طاقت‌فرسا را ندارد.»
به گفته او، کارگران معدن روزانه شش ساعت به صورت مداوم و به حالت نشسته کار می‌کنند و پا درد و کمر درد شدید امان آنها را بریده است؛ بر این اساس ناچارند که نیمی از ماه را در معدن کار کرده و نیمه دیگر را استراحت کنند.
این کارگر اهل گلستان گفت: «۲۴ سال سابقه کار در معدن را دارم و حدود یکسال دیگر بازنشسته می‌شوم که دلیل آن هم ایجاد وقفه بین سابقه بیمه است، اگر بیمه به صورت متوالی رد شود، کارگران معدن بعد از ۲۰ سال بازنشسته خواهند شد.»
چرا ایمنی معادن در ایران پایین است؟
کارشناسان، طراحی ناصحیح روش کار، محیط کار، وجود نقایص فنی دستگاه‌ها، شرایط نامناسب فیزیکی محیط کار و بروز مشکلات جسمانی، خستگی جسمی و روانی، فقدان روابط انسانی صحیح و مدیریت ناصحیح از جمله مواردی است که در بررسی امنیت معادن مورد توجه قرار می‌گیرد.
بر اساس آیین‌نامه ایمنی معادن، مسئول ایمنی هر معدن نظارت بر ایمنی عملیات آن را به عهده دارد و توسط دارنده پروانه عملیات به این سمت منصوب می‌شود. ضوابط و حدود صلاحیت مسئول ایمنی، منطبق با مفاد قانون کار و قانون نظام مهندسی معدن است و از طریق وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با هماهنگی وزارت صنعت، معدن و تجارت تعیین می‌شود. جانشین مسئول ایمنی نیز تابع همین شرایط است.
شکایت کارگران معدن زمستان یورت گلستان
آنگونه که اداره صمت استان گلستان اعلام کرده است، ۱۶ معدن زغال سنگ در شهرستان‌های علی آبادکتول، رامیان، آزادشهر و مینودشت فعالیت می‌کنند و حدود دو هزار کارگر در این معادن مشغول به کار هستند.
چندی پیش بود که جمعی از کارگران معدن زغال سنگ شمالشرق کشور معروف به زمستان یورت، با مراجعه به دادسرای شهرستان آزادشهر، خواستار اقدام دستگاه قضایی برای پرداخت معوقات خود و حل مشکلات ایمنی و بهداشت این معدن شدند.
پلمب تا زمان رفع نقائص
کارفرما، با دخالت دادستانی آزادشهر، بخشی از معوقات این کارگران را روز هفتم آبان به آنها پرداخت کرد اما پس از بررسی‌ها و اعلام نظر کارشناسان، معدن یورت تا زمان ایمن‌سازی و رعایت اصول بهداشتی، پلمب شد. دادستان همچنین از تشکیل پرونده برای مدیرعامل معدن زغال سنگ خبر داد.
به این ترتیب، دهم آبان بود که معدن زغال سنگ شرق کلات در استان گلستان تا زمان رفع نواقص ایمنی، بسته شد.
۱۷ آبان و ۱۰ روز پس از پلمب معدن زغال سنگ شمالشرق معروف به زمستان یورت، دادستان آزادشهر از بازگشایی این معدن خبر داد. سید‌امیر خشک دامن گفت: «بازگشایی موقت معدن پس از آن صورت گرفت که کمیته کارشناسی اعلام کرد، ایرادات اساسی ایمنی و بهداشتی معدن برطرف شده است و خطری کارگران را تهدید نمی‌کند.»
به گفته او، بر اساس نظر کمیته کارشناسی، رفع ایرادات جزئی باقی مانده، مستلزم بازگشایی و شروع به کار کارگران است تا با حضور در معدن برای رفع آن اقدام کنند.
مهلت ۲۰ روزه به «زمستان یورت» برای رفع نواقص
دادستان آزادشهر با تأکید بر این که، بازگشایی معدن یورت موقتی است، افزود: «هیات کارشناسی پس از اتمام مهلت ۲۰ روزه، دوباره از معدن بازدید می‌کنند و اگر اشکالات جزئی، برطرف نشده باشد، معدن بسته می‌شود.»
تا به امروز حدود ۱۰ روز از این مهلت گذشته است و باید دید با اتفاقاتی که اخیراً در معادن کشور رخ داده آیا سخت‌گیری‌های دادستانی بیشتر خواهد شد یا خیر.
کمیته کارشناسی که دادگستری برای تأیید بازگشایی معادن تعیین کرده، شامل نمایندگانی از اداره‌های کار، صمت، استاندارد و بهداشت و همچنین کارشناسان رسمی دادگستری، ایمنی و بهداشت است. طبق اعلام دادگستری، تا زمانی که این کمیته رفع نقایص معادن تعطیل شده را تایید نکند، آنها بازگشایی نمی‌شوند.
ورود دادستانی به مسئله قراردادهای موقت
همچنین دادگستری به موضوع قراردادهای کارگری در معادن زغال سنگ ورود کرده است.
حیدر آسیابی، رئیس کل دادگستری گلستان گفت: «بررسی‌ها نشان می‌دهد در برخی موارد با کارگرانی که بعضی از آنها تا ۱۵ سال هم سابقه کار در معدن دارند، قراردادهای سه ماهه منعقد می‌شود؛ در حالی که بر اساس قانون، قرارداد سه ماهه برای بررسی صلاحیت و توان نیروی کار بسته می‌شود و کارگری که ماه‌ها و سال‌ها است قرارداد وی تمدید می‌شود و در معدن کار می‌کند، به این معناست که صلاحیت کار دارد و باید با آنها قراردادهای بلندمدت منعقد شود.»
او ادامه داد: «ایراد مهم دیگری که در بررسی‌ها به دست آمده، این است که در مواردی با همه کارگران شاغل در معدن قرارداد یکسان منعقد و حق بیمه آنها به عنوان کارگر ساده رد می‌شود در صورتی که کارگری که در عمق معدن کار می‌کند باید حقوق و حق بیمه وی متفاوت باشد. در این مورد در شهرستان آزادشهر از اداره کار و تأمین اجتماعی خواسته شده تا به صورت ویژه موضوع را پیگیری و نتیجه آن را به دادستانی ارائه کنند.»
رئیس کل دادگستری گلستان تأکید کرد: «اگر در بررسی‌ها قصور و بی‌توجهی نسبت به حقوق کارگران و ایمنی معدن محرز شود، برخورد قانونی و قضایی لازم صورت می‌گیرد.»
وقوع حادثه در معدن کلات شرق در زمان تعمیرات
یورت تنها معدنی در استان نیست که ایمنی لازم را ندارد. پنجشنبه ۲۴ آبان بود که حادثه‌ای در معدن شرق کلات که به دلیل مسائل ایمنی بسته شده بود، رخ داد. کارگران که در یکی از تونل‌های این معدن مشغول ایمن‌سازی برای فعال شدن دوباره معدن بودند، هنگام تعمیرات در فاصله حدود ۱۰۰ متری از تونل در اثر ریزش سقف، دچار حادثه شدند. در این حادثه دو نفر مصدوم شده و متأسفانه یک نفر جان خود را از دست داد.
رئیس کل دادگستری گلستان در خصوص این معدن نیز گفت: «بر اساس اعلام مدیر عامل معدن کلات، از زمان پلمب این معدن به دستور دادستانی، عملیات استخراج در تونل‌ها متوقف و اقدامات ایمن‌سازی در حال انجام بود.»
معادن استان در ابتدایی‌ترین سطح ایمنی قرار دارند
محمد رفعتی، کارشناس استخراج معدن و شاغل در معدن زمستان یورت در گفتگو با تجارت‌نیوز گفت: «معادن استان و کشور در ابتدایی‌ترین سطح ایمنی قرار دارند.به گونه‌ای که از عمر تکنولوژی‌های آنها حدود ۵۰ سال گذشته و در این مدت، بروزرسانی نشده است. فناوری‌ها مستهلک شده‌اند و از این نظر شرایط معادن در ایران با کشور‌های آسیایی هم قابل مقایسه نیست.»
او تاکید کرد: «مهمترین دلیل نبود امنیت در معادن، موضوعات مدیریتی است و اهمال کاری، بی‌توجهی و ایرادات قانونی باعث بروز این شرایط شده است. در معادن باید شخصی به عنوان مسئول فنی تعریف شود که حقوق خود را از سازمان نظام مهندسی معدن دریافت می‌کند تا وابستگی مالی به معدن نداشته باشد و بتواند گزارش دقیق و صادقانه‌ای که حاصل نظارت دقیق است را به سازمان ارائه دهد.»
این کارشناس افزود: «مسئول فنی در بسیاری از معادن ایران، چنین استقلالی ندارد. بنابراین گزارش‌ها آنگونه که باید و بر اساس واقیعت به سازمان نظام مهندسی معدن ارائه نمی‌شوند.»
نظارت بر ایمنی معادن تقریبا صفر است
رفعتی افزود: «سازمان صمت به صورت ماهیانه ایمنی معادن را مورد بازرسی قرار می‌دهد و کارشناس مربوطه باید حدود ۸ تونل را بازدید کند. علاوه بر آن این ناظر همان فردی است که برای مثال بر قیمت تره‌بار هم نظارت می‌کند. در واقع حجم کار به قدری بالاست که در چنین وضعیتی می‌توان گفت نظارت بر ایمنی معادن صفر است؛ چرا که مشغله کارشناس، جوابگوی شرایط و حجم کاری نیست.»
او گفت: «متأسفانه جامعه کارگری برای فراهم کردن ایمنی خود مطالبه‌گری نمی‌کند، کارگران معدن شاید برای ناهار، حقوق و سایر مسائل اعتصاب کنند اما برای ایمنی مطالبه جدی ندارند. البته در برخی از معادن طبس و کرمان، زمانی که کارگران ایرانی به دلیل عدم امنیت اعتصاب کرده بودند، کارفرما، اتباع را جایگزین کارگران ایرانی کرده بود.»
این کارشناس استخراج معدن معتقد است مادامی که این روند ادامه یابد و مشاغل نظارتی فرمالیته باشند، وقایعی مانند آنچه در معادن زمستان یورت و طبس رخ داد، تکرار می‌شود.
امکان مکانیزاسیون معادن در گلستان وجود ندارد
رضا حسنی نسب، معاون امور معادن سازمان صمت گلستان نیز در گفتگو با تجارت‌نیوز گفت: «مسائل فنی مربوط به معادن بر عهده اداره کل صنعت، معدن و تجارت است و مسائل مربوط به ایمنی معادن بر عهده اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی است. همچنین اداره کل استاندارد و دانشگاه علوم پزشکی هم در خصوص استاندارد و بهداشت معادن وظایفی دارند.»
او افزود: «امکان مکانیزاسیون معادن استان به خصوص معادن زیر زمینی به دلیل ابعاد کوچک تونل‌ها و ضخامت لایه‌ها، وجود ندارد اما آنها به طور نیمه مکانیزه در حال فعالیت هستند.»
تشدید نظارت بر معادن استان
حسینعلی خواجه مظفری، مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی گلستان هم در گفتگو با تجارت‌نیوز مدعی شد: «با توجه به اتفاقاتی که در حوزه ایمنی معادن رخ داده بازرسی و نظارت‌ها چندین برابر شده است. اتفاقاتی که در سالیان گذشته در حوزه معادن رخ داده، به دلیل بی‌احتیاطی و عدم رعایت نکات ایمنی بوده است.»
او افزود: «وظیفه اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی بازرسی از معادن است که همواره انجام می‌شود اما پس از حادثه طبس، با تأکید وزیر کار، این نظارت‌ها تشدید شد. در حال حاضر تقریباً بازرسی از همه معادن استان انجام و تذکرات لازم در رابطه با ایمنی معادن داده شده است. همچنین با پیگیری‌های وزارت کار و دستگاه قضایی تقریباً ایمن‌سازی‌ها پیگیری می‌شود.»
کارفرمای زمستان یورت توجیه شده و بازرسی‌ها ادامه دارد
خواجه مظفری گفت: «معدن زمستان یورت نیز یکی از معادنی بود که اخطار گرفته و برحسب اخطار‌های دریافتی ایمن‌سازی انجام شده که دستور بازگشایی آن صادر شد و برای انجام سایر جزئیات مرتبط با ایمنی هم تذکرات لازم به آنها داده شده که باید رعایت شود. حادثه در معدن کلات شرق آزادشهر نیز در زمان تعمیرات رخ داد که استخراج معدن تعطیل شده بود.»
او ادامه داد: «در حال حاضر دو هزار نفر در معادن گلستان مشغول فعالیت هستند و معیشت خود را از این راه بدست می‌آورند. امنیت معادن گلستان در شرایط کنونی نسبت به ۱۰ سال گذشته و در زمان حادثه زمستان یورت بسیار بهبود یافته است.»
این مقام مسئول افزود: «کارفرمای زمستان یورت توجیه شده و بازرسی‌ها ادامه دارد، با اتفاقاتی که رخ داده حساسیت‌ها در این موضوع افزایش یافته است و به هیچ عنوان از حق کارگر کوتاه نخواهیم آمد.»
به گزارش تجارت‌نیوز، با توجه به اینکه گلستان استانی معدنی محسوب می‌شود و حوادث مختلفی را در این حوزه پشت سر گذاشته است، انتظار می‌رود دستگاه‌های مرتبط با تأمین بهداشت . ایمنی معادن و همچنین دادگستری گلستان ورود جدی‌تری به این حوزه داشته باشند.
