هشدار درباره وضعيت كشور در AI
به گفته رييس هيات‌مديره انجمن هوش مصنوعي، ايران در شاخص هوش مصنوعي در دنيا رتبه ۱۳۳ را دارد كه يك هشدار است. او با اشاره به چالش‌هاي جدي در شاخص‌هاي حكمراني، زيرساخت و فناوري، هشدار داد كه بدون توجه به قوانين و حكمراني بر داده، ايران نمي‌تواند جايگاه مناسبي در رقابت جهاني داشته باشد.
به گفته رييس هيات‌مديره انجمن هوش مصنوعي، ايران در شاخص هوش مصنوعي در دنيا رتبه ۱۳۳ را دارد كه يك هشدار است. او با اشاره به چالش‌هاي جدي در شاخص‌هاي حكمراني، زيرساخت و فناوري، هشدار داد كه بدون توجه به قوانين و حكمراني بر داده، ايران نمي‌تواند جايگاه مناسبي در رقابت جهاني داشته باشد. اديب تأكيد كرد كه تنها با توسعه زيرساخت و استفاده از فناوري‌هايي مانند كلود كامپيوتينگ مي‌توان شرايط را بهبود بخشيد. داود اديب در پنجمين نشست تخصصي هوش مصنوعي و اقتصاد، گـفت: بر اساس آخرين رتبه‌بندي كشورها در حوزه هوش مصنوعي در آكسفورد اينسايد در ۲۰۲۳، ايران رتبه ۹۴ را در ميان ۱۹۳ كشور به دست آورده است و رتبه ما در اين حوزه تنزل يافته است. وي با بيان اينكه در حوزه دانشي جلو هستيم كه دليل آن تعداد انتشار مقالات است، اظهار كرد: سه شاخص عمده براي آمادگي هوش مصنوعي در دنيا تعيين شده كه شامل «دولت، حكمراني و تسهيل‌گري و قوانين»، «زيرساخت» و «تكنولوژي و فناوري» مي‌شود. بر اساس آخرين گزارشي كه از سازمان وايپو در حوزه نوآوري جهاني دريافت كرديم، در شاخص نهادي كه به آمادگي هوش مصنوعي مرتبط مي‌شود، متاسفانه رتبه خوبي نداريم و بين ۱۳۳ كشور در شاخص نهادي مربوط به حكمراني رتبه ۱۳۳ را كسب كرده‌ايم و به اين معنا است كه بعد از ما هيچ كشور ديگري وجود ندارد. اديب، اين آمار را هشداري براي كشور در حوزه حكمراني هوش مصنوعي دانست و يادآور شد: هر چه ما زيرساخت مناسبي داشته باشيم و بتوانيم فناوري‌هايي را جذب كنيم يا در كشور اين فناوري‌ها را توسعه دهيم، اگر به موضوع قوانين و حكمراني داده و حكمراني بر داده توجه نكنيم، شانس خوبي در دنيا نخواهيم داشت. رييس هيات‌مديره انجمن هوش مصنوعي و اقتصاد ديجيتال ايران به بيان وضعيت زيرساخت‌هاي اين حوزه پرداخت و با بيان اينكه اقبال و شانس خوبي در اين حوزه نداريم، گفت: ايران در شاخص محيط‌هاي سازماني رتبه ۱۲۷، در شاخص اثربخشي دولت رتبه ۱۲۰، در شاخص محيط نظارتي رتبه ۱۳۱، در شاخص كيفيت نظارتي رتبه ۱۳۳ و در شاخص احكام قانوني رتبه ۱۱۸ را كسب كرده است. به گفته وي، ايران همچنين در شاخص محيط تجارت رتبه ۱۲۸ و در شاخص سياست‌هاي انجام كسب و كار رتبه ۱۲۶ را از آن خود كرده و همه اين رتبه‌ها در ميان ۱۳۳ كشور جهان محاسبه شده است. اديب با اشاره به وضعيت كشور در حوزه زيرساخت‌هاي فناوري اطلاعات و ارتباطات، گفت: كشور در اين حوزه نسبت به سال گذشته (۲۰۲۲) كه رتبه ۹۷ را داشته، در سال ۲۰۲۳ تنزل رتبه داشته و به جايگاه ۱۰۲ جهاني رسيده است. وي تاكيد كرد: اين اعداد نشان مي‌دهد كه در حوزه زيرساختي بايد فعاليت بيشتري داشته باشيم. در زيرساخت تنها موضوع تجهيزات مطرح نيست. ما اگر تجهيزات سرورهاي قوي در اختيار داشته باشيم، مي‌توانيم در اين حوزه كار كنيم و حتي مي‌توانيم از روش‌هايي چون كلود كامپيوتينگ استفاده كنيم. ما در حوزه هوش مصنوعي مي‌توانيم از كارهاي كوچك آغاز كنيم و حتما لازم نيست كه گام‌هاي بزرگ‌برداريم.
همچنين آرش عباسي معاون توسعه فناوري و زير ساخت سازمان ملي هوش مصنوعي در خصوص اساسنامه سازمان هوش مصنوعي، گفت: سند راهبردي هوش مصنوعي در شوراي عالي انقلاب فرهنگي نهايي شد و بخشي از سند سازمان هوش مصنوعي اساسنامه است كه فرصتي داده شد تا اين اساسنامه در معاونت علمي رياست‌جمهوري تدوين شود. وي ادامه داد: ولي اخيرا در جلسه شوراي عالي انقلاب فرهنگي مصوب شد كه پيش‌نويس اين اساسنامه در معاونت علمي تدوين و در هيات دولت تصويب شود، ولي ما كار هوش مصنوعي را تا نهايي‌سازي اين اساسنامه متوقف نكرديم. وي افزود: هر لحظه‌اي از ماموريت‌هاي سازمان هوش مصنوعي در حوزه‌هاي توسعه سخت افزار يا ورود به توسعه فناوري‌هاي اين حوزه عقب بمانيم و موكول به نهايي شدن اسناد شود، خسارت بزرگي براي كشور در پي دارد؛ از اين رو فعاليت‌هاي ما منوط به نهايي شدن اساسنامه نشده است. عباسي با بيان اينكه سازمان ملي هوش مصنوعي از ابتداي سال جاري فعاليت خود را آغاز كرد، ادامه داد: هر زمان كه اساسنامه سازمان نهايي و تصويب شود، مطابق با آن اساسنامه پيش خواهيم رفت. وي ايجاد زير ساختهاي هوش مصنوعي را بسيار حياتي دانست و يادآور شد: توسعه زير ساختهاي حوزه هوش مصنوعي بسيار هزينه‌بر است و آنچه كه در حوزه هوش مصنوعي رخ داده، اين است كه در كشورهاي دنيا مانند امريكا توليد علم و مقاله بيشتر در شركتهاي بزرگ صورت مي‌گيرد؛ چرا كه تحقيقات در اين حوزه نياز به زير ساختهاي قوي دارد كه ايران در اين حوزه از دنيا عقب است. معاون توسعه فناوري و زير ساخت سازمان ملي هوش مصنوعي با تاكيد بر اينكه تقريبا زير ساخت در حوزه هوش مصنوعي نداريم، ادامه داد: اين حوزه نياز به سرمايه‌گذاري جدي دارد كه يك نمونه آن يكي از كشورهاي منطقه است كه در سال قبل، ۳ ميليارد دلار GPU در شركت اينويديا سفارش‌گذاري كرده است. عباسي اضافه كرد: از ابتداي تأسيس سازمان ملي هوش مصنوعي مساله دوم ما تامين زير ساخت است و در اين زمينه راهي نداريم، جز اينكه اقدام به واردات اين زير ساختها كنيم و اين در حالي است كه فناوري‌هاي اين حوزه انحصاري است و از سوي ديگر تحريم‌هايي عليه كشور اعمال مي‌شود. وي اظهار كرد: در اين شرايط براي تامين زير ساختها بايد هزينه‌هاي بيشتري پرداخت كنيم و در اين راستا مذاكراتي با رييس‌جمهور، معاون اول رييس‌جمهور، سازمان برنامه و بودجه و صندوق توسعه ملي انجام شد تا اقدام به خريداري برخي از زير ساختها كنيم، ولي به دليل اتفاقات اخير، اين خريد به تاخير افتاد.
اسماعيل ثنايي نایب‌رييس هيات‌مديره انجمن شركتهاي فناوري هوش مصنوعي و اقتصاد ديجيتال ايران نيز با بيان اينكه ايران در حوزه توليد مقالات علمي در دنيا در جايگاه خوبي قرار دارد، اظهار كرد: بر اساس آخرين رتبه‌بندي‌ها ايران در حوزه هوش مصنوعي در رتبه چهاردهم در شاخص انتشار مقاله قرار گرفته است. ولي در حوزه كاربرد در چه جايگاهي ايستاده‌ايم؟ ثنايي ادامه داد: آمارهاي متفاوتي در زمينه هوش مصنوعي از جايگاه ۸۰ تا بالاي رتبه ۱۰۰ را شنيده‌ايم كه اين اعداد نشان‌دهنده آن است كه ما در به‌كارگيري هوش مصنوعي عقب مانده‌ايم. نائب رييس هيات‌مديره انجمن شركتهاي فناوري هوش مصنوعي و اقتصاد ديجيتال ايران با اشاره به تاكيدات مقام معظم رهبري خاطرنشان كرد: ايشان در سخنراني‌هاي خود تاكيد كرده‌اند كه ايران بايد تا پنج سال آينده به جايگاه اول در حوزه هوش مصنوعي برسد و اين در حالي است كه ما در حوزه كاربرد هوش مصنوعي عقب‌ماندگي‌هايي داريم. وي با اشاره به ميزان سرمايه‌گذاري‌هاي كشور براي توسعه زيرساخت‌هاي هوش مصنوعي يادآور شد: در دنيا و در كشورهاي منطقه سرمايه‌گذاري‌هاي عظيمي در حوزه هوش مصنوعي انجام شده، ضمن آنكه برنامه‌هاي راهبردي را نيز تدبير كرده‌اند و اگر نخواهيم سرمايه‌گذاري‌هاي لازم را در اين زمينه داشته باشيم، فاصله‌مان با دنيا بيشتر خواهد شد. نایب رييس هيات‌مديره انجمن شركتهاي فناوري هوش مصنوعي و اقتصاد ديجيتال ايران نيروي انساني را يكي از چالش‌هاي كشور در حوزه هوش مصنوعي نام برد و گفت: در حال حاضر شركت‌هايي كه در اين حوزه فعال هستند، با فقر نيروي انساني مواجه‌اند. وي اضافه كرد: آمارهايي كه ارايه شده نشان مي‌دهد كه جاذبه هوش مصنوعي در خارج از ايران بسيار زياد است، به‌گونه‌اي كه در كشور امريكا ۷۰ تا ۸۰ درصد بودجه‌هاي استارتاپ‌ها در سرفصل‌هاي هوش مصنوعي هزينه مي‌شود چراكه اين حوزه زودبازده و كم هزينه است. وي با تاكيد بر اينكه كشور بايد سرمايه‌گذاري‌هاي عظيمي در حوزه تامين زيرساخت‌هاي هوش مصنوعي داشته باشد، عمده اين زيرساخت‌ها را وارداتي دانست و ادامه داد: در كنار آن نياز به توسعه نرم‌افزارها و همچنين آموزش نيروي انساني داريم.
همچنين علي‌اصغر انصاري معاون برنامه‌ريزي وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات با اشاره به رتبه‌بندي كشورها در شاخص پذيرش هوش مصنوعي گفت: يكي از شاخص‌هاي اين رتبه‌بندي داراي چند زير شاخص است كه يكي از اين شاخص‌ها شامل برنامه‌هاي راهبردي و ساختاري اين حوزه است. وي افزود: چند سالي درگير ايجاد ساختار هوش مصنوعي بوديم و در دولت سيزدهم از سوي شوراي عالي انقلاب فرهنگي سند راهبردي هوش مصنوعي نهايي و به دنبال آن سازمان ملي هوش مصنوعي ذيل نهاد رياست‌جمهوري راه‌اندازي شد. انصاري يكي از چالش‌هاي اين حوزه را نيروي انساني عنوان كرد و يادآور شد: كشور در زمينه توليد دانش و علم در رتبه‌هاي خوبي قرار دارد ولي در زمينه كاربرد و استفاده و بهره‌برداري از اين علم و دانش در صنعت جايگاه مناسبي نداريم به گونه‌اي كه در سال‌هاي اخير تنزل رتبه نيز داشته‌ايم. معاون برنامه‌ريزي وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات با ابراز تأسف از اينكه در حوزه نيروي انساني و استفاده از دانش هوش مصنوعي وضعيت مناسبي نداريم، خاطرنشان كرد: علم سنجي‌‌‌‌‌هاي انجام شده نشان مي‌دهد كه تحقيقات دانشگاهي انجام شده نياز صنايع را مرتفع نمي‌كند و در اين زمينه تامين زير ساختها مساله مهمي است. همچنين در بخش پردازشي اين حوزه نيازمندي‌هاي زيادي داريم كه نياز به تامين مالي داريم. وي با بيان اينكه براي پذيرش هوش مصنوعي در صنايع نياز به بهسازي صنايع داريم تاكيد كرد كه در اين زمينه بايد كار جدي صورت گيرد. انصاري با اشاره به تصويب سند راهبردي هوش مصنوعي در شوراي عالي انقلاب فرهنگي، افزود: در برنامه بند ب ماده ۶۵ قانون برنامه هفتم توسعه دولت مكلف شده است كه برنامه اجرايي و برنامه ملي اكتساب هوش مصنوعي را تهيه كند و به اجرا بگذارد. در اين سند قرار است تقسيم كار ملي در اين حوزه ايجاد شود و نهادهايي كه مكلف در اجراي اين برنامه هستند، برنامه كاري آنها مشخص خواهد شد. وي يكي از محورهاي راهبردي اين سند را موضوع حكمراني نظام داده عنوان كرد و يادآور شد: از چالش‌هاي موجود در دنيا در اين حوزه مي‌توان به ابعاد حقوقي دسترسي به داده‌ها، حريم خصوصي، امنيت داده‌هاي جمع‌آوري شده و پردازش شده اشاره كرد و اينها نكاتي است كه دنيا در حوزه حكمراني داده‌ها با آنها مواجه است. وي با بيان اينكه ما در كشور در اين حوزه اقداماتي را اجرايي كرده‌ايم، گفت: در اين زمينه يك سري لوايح وجود دارد كه بايد در مجلس و دولت مصوب شود تا بتوانيم اين چالش‌ها را از پيش رو‌برداريم.
محمدهادي بكايي رييس مركز نوآوري و توسعه هوش مصنوعي پژوهشگاه ارتباطات و فناوري اطلاعات نيز با تاكيد بر اينكه بحث بهره‌وري اقتصادي و تاثير هوش مصنوعي در آن در صنايع مختلف مورد بررسي قرار گيرد، گفت: براي مثال در صنايع توليدي و جايي كه براي ساخت محصول فعال است، جايگاه هوش مصنوعي در بهينه‌سازي فرايند توليد مشخص شده و در دنيا سنسورهايي در خطوط توليد مورد استفاده قرار مي‌گيرند تا اطلاعات را جمع‌آوري كنند و با تحليل آنها، در راستاي بهبود فرآيندها از داده‌هاي اين سنسورها استفاده مي‌شود. وي يادآور شد: در حوزه‌هايي چون خدمات لجستيك استفاده از هوش مصنوعي را مي‌توانيم در دستور كار قرار دهيم، چرا كه در حوزه لجستيك سالانه سوبسيد در حوزه‌هاي بنزين و گازوئيل مي‌دهيم كه با يك برنامه درست، مي‌توان خدمات لجستيكي را با بهره‌وري بيشتري ارايه داد.