نبود عدالت آموزشي، افزايش فقر و ناديده گرفتن پرورش در كنار آموزش
طي روزهاي گذشته يكي از اعضاي كميسيون آموزش و پرورش مجلس در مورد دلايل افت تحصيلي دانش‌آموزان به مساله آسيب‌هاي اجتماعي و رواني اشاره كرد. به گفته او مهم‌ترين آسيب‌هايي كه امروزه ميان دانش‌آموزان در مقاطع مختلف شايع است، شامل اضطراب و استرس ناشي از فشارهاي تحصيلي و رقابت با ديگر دانش‌آموزان است. اين اضطراب و استرس موجب مشكلات جدي جسمي و رواني در دراز مدت براي دانش‌آموزان مي‌شود.
گلي ماندگار|
طي روزهاي گذشته يكي از اعضاي كميسيون آموزش و پرورش مجلس در مورد دلايل افت تحصيلي دانش‌آموزان به مساله آسيب‌هاي اجتماعي و رواني اشاره كرد. به گفته او مهم‌ترين آسيب‌هايي كه امروزه ميان دانش‌آموزان در مقاطع مختلف شايع است، شامل اضطراب و استرس ناشي از فشارهاي تحصيلي و رقابت با ديگر دانش‌آموزان است. اين اضطراب و استرس موجب مشكلات جدي جسمي و رواني در دراز مدت براي دانش‌آموزان مي‌شود. احساس ناكامي، اعتماد به نفس پايين و مشكلات خانوادگي از ديگر دلايل افسردگي در ميان دانش‌آموزان است. وقتي دانش‌آموز در محيط‌هاي پرتنش با رقابت‌هاي سنگين زندگي مي‌كند، درگير مسائلي همچون كمبود عزت نفس و خودكم بيني مي‌شود كه دانش‌آموزان را از دستيابي به توانايي واقعي باز مي‌دارد. اما‌اي كاش مساله به همين جا ختم مي‌شد چون وقتي براي بررسي دلايل ركورد شكني افت تحصيلي در كشور و همچنين بازماندن از تحصيل به سراغ كارشناسان اين حوزه مي‌رويم مسائل ديگري را بر استرس و افسردگي و رقابت‌هاي سنگين ارجح مي‌دانند. بر اساس آمارهاي رسمي و غير رسمي روند افت تحصيلي در كشور از 10 سال گذشته آغاز شده و شدت گرفته است اما اين روند با ورود ويروس كرونا به كشور شتاب بيشتري گرفت و البته حتي بعد از تمام شدن پاندمي و برخلاف ادعاهاي مسوولان آموزش و پرورش اين روند نه تنها كندتر نشد كه ركوردهاي تازه‌اي از خود به جاي گذاشت. زماني كه رضا مراد صحرايي در يك سخنراني از رسيدن نظام آموزشي كشور به قله و الگوي جهاني شدن آن حرف زد اكثر كارشناسان حوزه آموزش و پرورش اين سوال براي‌شان مطرح شد كه آيا واقعا منظور همين نظام آموزشي است كه حالا هم ركورد افت تحصيلي را شكسته و هم ركورد افزايش آمار ترك تحصيل دانش‌آموزان را. مراد صحرايي زماني اين ادعا را مطرح كرد كه بر اساس آمار مركز پژوهش‌هاي مجلس افت تحصيلي در سال‌هاي 1402- 1401 در كشور طي 25 سال گذشته بي‌سابقه بوده است. اين روند اما كنترل نشد و حتي درسال 1403 هم با اعلام معدل 10 ونيم دانش‌آموزان پايه‌هاي دهم و يازدهم و دوازدهم اين واقعيت تلخ يك بار ديگر خود را نشان داد. اما مساله اينجاست كه چه عواملي باعث بروز چنين اتفاقاتي در حوزه آموزش و پرورش كشور شده است. شايد پاندمي كرونا و ناآشنايي نظام آموزشي ما با آموزش مجازي و عدم دسترسي تمام دانش‌آموزان به وسايل مانند گوشي تلفن همراه و تبلت يكي از دلايل باشد اما اين روند خيلي قبل از پاندمي كرونا آغاز شده و درست دو سال بعد از پاندمي ركورد شكسته است.
نگاهي به آمارهاي رسمي ترك تحصيل از 1393 تا 1403
بر اساس آمارهايي كه از سوي مركز پژوهش‌هاي مجلس منتشر شده است. تعداد دانش‌آموزاني كه ترك تحصيل كرده‌اند در سال‌هاي 1394-1393 عددي بالغ بر 347 هزار و 203 نفر بوده است. همين آمار در سال‌هاي 1399-1398 كاهشي 22 درصدي داشته و به 270 هزار و 555 نفر رسيده است. اما همين آمار در سال تحصيلي 1401-1400 با رشد 3 درصدي مواجه شده و به 279 هزار و 19 نفر رسيده است. اما در بخش ديگري از همين گزارش مركز پژوهش‌هاي مجلس آمار افرادي كه در سال تحصيلي 1395-1394 ترك تحصيل كرده‌اند در تمامي مقاطع تحصيلي به 862 هزار و 777 نفر رسيده كه البته در سال تحصيلي 1401-1400 اين عدد با رشد 26 درصدي به 911 هزار و 272 نفر رسيده است. اما آمارهاي روي كاغذ در سال تحصيلي 1404-1403 از بازماندن 790 هزار دانش‌آموز از تحصيل خبر مي‌دهند. آماري كه به عقيده كارشناسان نمي‌تواند دقيق باشد و البته همين آمار هم در بين جمعيت 16 ميليون نفري دانش‌آموزي كشور رقمي نگران‌كننده و فاجعه بار است.
سيستان و بلوچستان بالاترين آمار ترك تحصيل را دارد
نگاهي به آمارهاي منتشر شده از سوي مسوولان اين استان و از زبان نماينده استان سيستان و بلوچستان در مجلس نشان مي‌دهد كه بيشترين آمار ترك تحصيل در كشور مربوط به اين استان است. البته اگر بخواهيم به آمار كمبود معلم و كلاس درس هم اشاره كنيم باز سيستان و بلوچستان در صدر قرار مي‌گيرد. نماينده سيستان و بلوچستان در اين باره طي مصاحبه‌اي عنوان كرد: هم‌اكنون ما در استان 11 هزار معلم كم داريم و حدود 150 هزار دانش‌آموز بازمانده از تحصيل. وزارت آموزش و پرورش و سازمان امور استخدامي مي‌توانند با ارايه مجوز استخدام بومي‌گرايي به استان، بخشي از اين مشكل را برطرف كنند. با وضعيت و روشي كه آموزش و پرورش و سازمان امور استخدامي در پيش گرفته‌اند، ساليان زياد زمان مي‌برد كه تعداد ترك تحصيل‌كنندگان در اين استان كاهش يابد و به آمار نرمال برسد. از طرفي حدود 6 هزار نيروي حق‌التدريسي در استان داريم كه سال‌ها مشغول كار هستند، به اميد روزي كه تعيين تكليف شوند و به استخدام آموزش و پرورش درآيند.
افت تحصيلي و ترك تحصيل به عوامل متعددي بستگي دارد
هما رستگار، كارشناس آموزش و پژوهشگر اجتماعي در اين باره به «تعادل» مي‌گويد: نمي‌توانيم يك عامل را به تنهايي باعث بروز چنين آمارهاي تلخي بدانيم. وقتي از افت تحصيلي و ترك تحصيل دانش‌آموزان حرف مي‌زنيم مسائل زيادي مي‌توانند در اين زمينه دخيل باشند. اگر بخواهيم مساله را به دوران كرونا محدود كنيم بايد بگوييم بي‌تجربه بودن سيستم آموزشي ما در مواجهه با آموزش مجازي يكي از دلايل عمده افت تحصيلي در دوران پاندمي بوده است. از طرف ديگر عدم دسترسي تمام دانش‌آموزان به وسايل الكترونيك باعث افزايش ترك تحصيل در سال‌هاي پاندمي بوده است.
او مي‌افزايد: متاسفانه ما هم در زمينه آموزش نيروي معلم مسلط به تدريس در فضاي مجازي دچار مشكلات عديده بوده و هستيم و همين امر باعث شد تا روند افت تحصيلي در زمان پاندمي كرونا و مجازي شدن كلاس‌هاي درس سرعت بيشتري بگيرد. هم عدم آشنايي به نحوه تدريس در كلاس‌هاي مجازي اين كلاس‌ها را به محلي براي توليد محتواي طنز در فضاي مجازي تبديل كرده بود. از يك طرف هم دانش‌آموزاني بودند كه به دليل محروميت حتي توان حضور در همين كلاس‌هاي مجازي را هم نداشتند.
اين پژوهشگر اجتماعي اظهار مي‌دارد: اما مساله اينجاست كه افت تحصيلي در كشور ما قبل از پاندمي كرونا و در اواخر دهه 80 و اوايل دهه90 آغاز شد. در آن زمان تغيير در روند آموزشي كشور و جابه‌جايي‌هايي كه انجام مي‌شد يكي از دلايل بروز اين افت تحصيلي بود. از سوي ديگر در همان سال‌ها بود كه اولين اعتراضات فرهنگيان به معيشت آغاز شد.
ميرزايي مي‌گويد: از طرف ديگر تبعيضي كه بين دانش‌آموزان مدارس دولتي و غير انتفاعي روز به روز بيشتر و عيان‌تر مي‌شد يكي ديگر از دلايل دلزدگي و افت تحصيلي دانش‌آموزان به خصوص در مدارس دولتي بود. ضمن اينكه خدمات آموزشي هم به دليل همان نارضايتي‌هاي معيشتي به شكل چشمگيري با افت كيفيت همراه شد.
سايه فقر بر تمامي ابعاد زندگي
اين كارشناس آموزش در بخش ديگري از سخنان خود به مساله فقر و تاثير آن بر افزايش ميزان ترك تحصيل و همچنين افت تحصيلي دانش‌آموزان اشاره كرده و مي‌افزايد: ما نمي‌توانيم در هيچ مورد از مسائل و مشكلات اجتماعي مساله فقر را ناديده بگيريم. ترك تحصيل و افت تحصيلي هم به نوعي آسيب و مشكل اجتماعي هستند.
او ادامه مي‌دهد: ركورد شكني ترك تحصيل در كشور ما طي دو سال گذشته به‌طور واضح نشان از عدم توانايي مردم در تامين هزينه‌هاي آموزشي فرزندان‌شان را دارد. مساله فقط طلب پول كردن مدارس از اولياي دانش‌آموزان نيست مساله تهيه ملزومات مدرسه مانند كيف و لباس فرم و البته كتاب و دفتر است كه تورم افسارگسيخته باعث شده بسياري از خانواده‌ها توان تامين اين هزينه‌ها را نداشته باشند .
استفاده از نيروي غير متخصص در مدارس عامل ديگر افت تحصيلي
هما رستگار در بخش ديگري از سخنان خود به مساله افت تحصيلي به‌طور اخص اشاره كرده و مي‌گويد: متاسفانه آخرين آماري كه از ميانگين معدل دانش‌آموزان ارايه شده است فاجعه بار است. اما اين مساله هم دلايل خاص خودش را دارد. طي سال‌هاي گذشته به خصوص از سال 1400 تا 1403 ما با اخراج معلمان با تجربه و رد صلاحيت معلمان با سابقه در آموزش و پرورش مواجه بوديم. اين اتفاق در حالي رخ داد كه معلمان بي‌تجربه و بعضا فارغ‌التحصيلاني كه هيچ آموزشي براي اداره كلاس درس و نحوه انتقال مفاهيم به دانش‌آموزان نديده بودند جاي اين معلمان را گرفتند.
او مي‌افزايد: بيشترين آسيب را هم در اين ميان مدارس دولتي شاهد بودند چون مدارس غير انتفاعي مي‌توانند از معلمان خارج از چارچوب آموزش و پرورش هم استفاده كرده و با عناوين حق التدريسي و ... از آنها دعوت به كار كنند. اما در مدارس دولتي چنين امكاني وجود ندارد. طي اين بازه زماني مدارس دولتي با معلماني مواجه شدند كه حتي نحوه صحيح برخورد با دانش‌آموز را هم نمي‌دانستند چه برسد به اينكه بخواهند در تدريس موفق عمل كنند.
اين كارشناس آموزش مي‌گويد: در مجموع اگر بخواهيم به دلايل افت تحصيلي و ترك تحصيل دانش‌آموزان نگاه كنيم و به يك جمع‌بندي كلي برسيم بايد بگوييم كه نبود عدالت آموزشي، ناديده گرفتن پرورش در كنار آموزش، برخوردهاي سليقه‌اي و ايدئولوژيك در انتخاب معلم در كنار عاملي مانند فقر عمده‌ترين دلايل بروز اين آمارهاي فاجعه بار در نظام آموزشي ما هستند.