بالا و پايين سهام عدالت

سهام عدالت يكي از بزرگ‌ترين پروژه‌هاي سياسي-اقتصادي كشور از دهه ۸۰ تا به امروز بوده كه هنوز پرونده آن بسته نشده است و هر روز شاهد يك معضل جديد در اين خصوص هستيم. براي بررسي سهام عدالت بايد گذشته را بررسي كرد. براي اولين‌بار دولت نهم يعني زمان رياست محمود احمدي‌نژاد تصميم به تخصيص سهام عدالت گرفته شد. آبان ماه سال ۱۳۸۵ در يك مراسم دولتي، واگذاري سهام عدالت با هدف «كاهش فقر» انجام شد. احمدي‌نژاد واگذاري سهام عدالت را «تحولي بزرگ» مي‌دانست و اين سهام را توزيع عادلانه ثروت دولت بين قشر‌ها مختلف جامعه ذكر مي‌كرد. آن زمان اختصاص سهام عدالت به قشر ضعيف جامعه آغاز شد، اما در بين مسير بقيه مردم نيز با پرداخت پول صاحب اين سهام شدند. اكنون سهام عدالت سه ارزش اسمي يك ميليون تومان، ۵۳۲ هزار توماني و ۴۹۲ هزار توماني دارد كه مالكان سهام عدالت بايد در گذشته مبلغ ۵۰۰ هزار تومان به حساب سازمان خصوصي واريز مي‌كردند. افرادي كه اين مبلغ را واريز كردند، دارنده يك ميليون تومان سهام هستند و افرادي كه واريز نكردند داراي سهام ۵۳۲ هزار توماني يا ۴۹۲ هزارتوماني هستند. البته افرادي كه مشمول كميته امداد امام‌خميني (ره) و سازمان بهزيستي هستند، سهام معروف به يك ميليون توماني را در اختيا ر دارند.

سهام عدالت وارد بورس شد

در ادامه طي سال ۹۹ با دستور رهبري و دولت دوازدهم سهام عدالت در بازار سرمايه آزادسازي شد. اين آزادسازي به دو روش مستقيم و غيرمستقيم صورت گرفت.

در ابتدا تنها ۴۰ درصد از سهام عدالت آزاد شد و قرار بود مابقي اين سهام نيز آزاد شود؛ اما با ريزش بازار ۶۰ درصد باقي مانده آزاد نشد و با توجه به شرايط بازار سرمايه به نظر مي‌رسد اين آزادسازي انجام نشود. چرا كه سهام عدالت حجم بزرگي از شركت‌ها را در اختيار دارد و فروش يك‌باره سهامداران مي‌تواند ريزش بسيار سنگيني را در پي داشته باشد. همان‌طور كه گفته شد سهام عدالت به دو روش مستقيم و غيرمستقيم آزاد شد. در روش مستقيم سهامداران اختيار خريد و فروش سهام خود را بر عهده دارند؛ اما در روش غيرمستقيم مديريت سهام به شركت‌هاي استاني سهام عدالت واگذار شد.

سهام عدالت شامل كدام شركت‌ها مي‌شود؟

سهام عدالت از شركت‌هاي مختلفي تشكيل شده و قرار است شركت‌هاي تازه‌ای نيز به آن اضافه شود تا جاماندگان نيز در ليست دارندگان اين سهام پرحاشيه قرار بگيرند. در حال حاضر شركت‌هاي سهام عدالت عبارتند از: بانك تجارت، شركت ملي صنايع مس ايران، صنايع پتروشيمي خيلج فارس، كشتيراني جمهوري اسلامي ايران، پالايش نفت تهران، فولاد آلياژي ايران، سيمان داراب، شركت آلومينيوم دشتستان، سرمايه‌گذاري رنا، پالايش نفت لاوان، شركت پالايش نفت بندرعباس، پتروشيمي شهيد تندگويان، شركت چادرملو، بانك ملت، پالايش نفت تبريز، پالايش نفت اصفهان، شركت گل گهر، شركت نيرو ترانس، شركت فولاد خوزستان، مخابرات ايران، بانك صادرات ايران و شركت پست.

جاماندگان سهام عدالت

به گفته مهدي حاجي‌وند، مشاور رييس سازمان بورس حدود ۵ ميليون نفر به عنوان جاماندگان سهام عدالت شناسايي شدند و قرار بود به هر فرد ۱۰ ميليون تومان سهام عدالت داده شود؛ اما با توجه به شرايط احتمالا بسيار زياد اين عدد تغيير كند و كمي كاهش يابد. طبق تصويبنامه هيات وزيران قرار شد دو درصد سهام بانك ملت، سه درصد از سهام بانك تجارت و ۲.۷ درصد سهام بانك صادرات مشمول اين واگذاري شوند. تازه‌ترين خبر در اين زمينه از سوي سيداحسان خاندوزي، وزير اقتصاد وقت اعلام شد كه اظهار داشت: مراحل تصويب و تخصيص سهام عدالت به جاماندگان بايد از طريق هيات دولت طي شود. اين درحالي است كه طي يك سال اخير كلاهبرداري‌هاي زيادي به واسطه ثبت نام سهام عدالت انجام شده است. با شرايط حال حاضر به نظر مي‌رسد واگذاري سهام جاماندگان به‌طور كامل تا پايان سال انجام شود.

صفر تا صد سهام عدالت

سهام عدالت مشكلات زيادي در خصوص پرداخت سود، جاماندگان، آزادسازي و... داشته و تا به امروز مشكلات آن به درستي حل نشده است. اما پرداخت به موقع سود يا حداقل زمان واگذاري سهام مي‌تواند بسياري از معضلات را حل كند. تقريبا يك سال مي‌شود كه به جاماندگان سهام عدالت وعده روزانه براي واگذاري سهام عدالت مي‌دهند؛ اما با توجه به كمبود منابع اين واگذاري محقق نشده است؛ بنابراين مسوولان اقتصادي كشور با بررسي وضعيت منابع مي‌توانند زمان واگذاري سهام به جاماندگان را مشخص كنند تا سهام عدالت كمي به شفافيت برسد.

چرا سهام عدالت واريز شد؟

واريز سود سهام عدالت سال ۱۴۰۲ در حالي هنوز انجام نشده كه سهامداران عدالت همچنان در انتظار مرحله سوم پرداخت سود سهام عدالت سال ۱۴۰۱ هستند! اما چرا سود سهام عدالت تاكنون پرداخت نشده و قرار است اين سود در چه زماني به حساب سهامداران عدالت واريز شود؟ اين روزها در حالي وارد نهمين ماه از سال ۱۴۰۳ مي‌شويم كه دارندگان سهام عدالت همچنان در انتظار سومين مرحله از واريز سود سهام عدالت سال ۱۴۰۱ هستند! در اين ميان، هنوز خبري از پرداخت سود سال ۱۴۰۲ هم نيست. بر همين اساس، اين سوال پيش مي‌آيد كه چرا سود سهام عدالت با اين تاخير پرداخت مي‌شود؟ اين سود چگونه محاسبه مي‌شود و آخرين مرحله واريز سود سهام عدالت سال ۱۴۰۱ چه زماني است؟ پرداخت سود سهام شركت‌ها به سهامداران آنها عموما به صورت نقدي يا در قالب اضافه شدن به ارزش سهام انجام مي‌شود. با اين حال، سود سهام عدالت عموما به صورت نقدي پرداخت مي‌شود. اين سود از طريق شركت‌هاي سرمايه‌گذاري استاني كه مديريت سهام عدالت را بر عهده دارند، به حساب‌هاي بانكي سهامداران غيرمستقيم و از طريق سپرده‌گذاري مركزي به حساب سجامي سهامداران مستقيم سبد عدالت واريز مي‌شود. شركت‌هايي كه سهام‌شان به‌ عنوان سهام عدالت توزيع شده، سود خود را در پايان هر سال مالي محاسبه و پس از كسر هزينه‌هاي مربوطه، به حساب سهامداران واريز مي‌كنند. اين سود بر اساس ميزان سهام عدالت هر خانوار و عملكرد مالي شركت‌ها، به حساب مشمولان واريز مي‌شود.

سبد سهام عدالت شامل مجموعه‌اي از شركت‌هاي دولتي بورسي و غيربورسي است كه بيشتر در بخش‌هاي مختلف اقتصادي مانند صنايع نفت و گاز، فولاد، پتروشيمي‌، بانك‌ها و... فعاليت مي‌كنند كه از ارزندگي بالايي برخوردار هستند و در شرايط مطلوب مي‌توانند سود خوب و درخور ملاحظه‌اي نصيب سهامداران عدالت كنند. با گذشت زمان، سبد سهام عدالت تغييراتي نيز پيدا كرده و برخي شركت‌ها به دلايل مختلفي مانند خصوصي‌سازي، ادغام يا تغييرات ديگر از اين سبد خارج شدند و شركت‌هاي جديد به آن اضافه شده‌اند. شركت‌هاي دولتي كه در سبد سهام عدالت حضور دارند، سود سالانه خود را محاسبه و به تناسب سهم‌هاي هر سهامدار، ميزان سود فرد را تعيين مي‌كنند. اگر سهامداران سهام عدالت تعداد سهام خود را در سود مصوب هر شركت ضرب كنند، دقيقا همان عددي مي‌شود كه برايشان واريز شده است. مبلغ سود سهام عدالت ممكن است هر سال بر اساس عملكرد مثبت يا منفي شركت‌هاي حاضر در سبد سهام عدالت، نسبت به سال‌هاي گذشته كاهش يا افزايش پيدا كند. گفتني است آخرين باري كه سود سهام عدالت براي دارندگان اين سبد واريز شده، اسفند ۱۴۰۲ بوده كه در آن مرحله دارندگان سبد سهام عدالت ۴۹۲ هزار توماني، بالغ بر ۴۴۶ هزار تومان، دارندگان سهام ۵۳۲ هزار توماني مبلغ ۴۸۲ هزار تومان و دارندگان سبد سهام يك ميليون توماني بالغ بر ۹۰۶ هزار تومان سود دريافت كردند. گفتني است اين ارقام ۳۰ درصد كمتر از مبالغي بود كه در آذر ۱۴۰۲ به حساب سهامداران واريز شد. با اين حال، سومين مرحله از پرداخت سود سهام عدالت سال ۱۴۰۱ هنوز پرداخت نشده است. پيش‌تر گفته مي‌شد 5 شركت سود سهام عدالت سالانه را واريز نكرده‌اند اما به‌تدريج اين شركت‌ها سود خود را پرداخت كردند و به يك عدد تقليل يافتند. در حال حاضر تنها شركت مپناست كه سود سالانه را پرداخت نكرده و به همين دليل سومين مرحله از پرداخت سود سهام عدالت سال ۱۴۰۱ به تاخير افتاده است. در صورت تجميع پول و رسيدن به مبلغ قانوني مورد نظر كه ۲۵ همت اعلام شده، سومين مرحله نيز پرداخت خواهد شد. مسوولان سازمان بورس مي‌گويند، تاكنون براي پرداخت مرحله سوم سود سهام عدالت به سهامداران و تسويه اين سود بالغ بر ۲۴ هزار و ۵۰۰ ميليارد تومان پول واريز شده است. در صورتي كه شركت مپنا نيز براي عملكرد سال ۱۴۰۱ حدود ۵۰۰ ميليارد تومان بدهي خود را كاملا بپردازد، مرحله سوم واريز سود به سهامداران آغاز مي‌شود. گفته مي‌شود مپنا پس از چند ماه تاخير سرانجام هفته گذشته ۱۰۰ ميليارد تومان از ۵۰۰ ميليارد تومان بدهي به سبد سهام عدالت را پرداخت كرده كه البته آن‌ هم از لحاظ قانوني با اما و اگرهايي روبروست.