شناسايي 147 تقاطع لوله‌ اصلي گاز بر روي گسل‌هاي‌ تهران

اگرچه براساس مصوبه دولت درباره كاهش خطر شريان‌هاي حياتي تهران، قرار بود كه با همكاري سازمان مديريت بحران و شركت گاز استان تهران، برج‌هاي اضطراري تخليه گاز در مناطق مختلف پايتخت ساخته شود، اما به تازگي و پس از گذشت 7 سال، سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر تهران از بررسي امكان‌سنجي احداث برج‌هاي تخليه اضطراري شبكه گاز خبر مي‌دهد.

براساس آخرين آمار منتشر شده از سوي يكي از اعضاي شوراي شهر تهران، ۲۳ نقطه در تهران شناسايي شده‌اند كه اداره گاز بايد در آنها برج‌هاي ۶۰ تا ۸۰ متري براي تخليه اضطراري گاز باقي مانده در لوله‌ها در زمان زلزله احتمالي بسازند اما همچنان اقدام اجرايي خاصي در اين زمينه انجام نشده است.

بي توجهي سازمان مديريت بحران و شركت گاز استان تهران براي ساخت برج‌هاي تخليه اضطراري گاز در شرايطي است كه محمدآقاميري، عضو شوراي شهر تهران در مصاحبه‌اي گفت كه ۳.۵ميليون مترمكعب گاز زير تهران وجود دارد كه كارشناسان ژاپني اعلام كردند كه درصورت وقوع زلزله 7 ريشتري در پايتخت، قبل از اينكه ريزش آوار جان مردم تهران را بگيرد، شاهد انفجار علمك‌هاي گاز خواهيم بود. به گفته اين عضو شوراي شهر در زمينه ساخت برج‌هاي تخليه اضطراري گاز با وجود تأكيد بسيار اعضاي شوراي شهر و مديريت شهري تاكنون دستاورد خاصي نداشتيم تنها ۲۳ نقطه براي اين موضوع شناسايي شده است اما چون براي ايجاد اين برج‌هاي ۶۰‌ تا ۸۰ متري به يك فضايي حدود ۴۰۰ متر احتياج است تا در زمان وقوع زلزله گازهاي باقي‌مانده در لوله‌ها را به سرعت تخليه كند، هماهنگي‌هاي لازم در اين زمينه انجام نشده است در اين ميان مسوولان شركت گاز همواره اعلام كرده‌اند كه با توجه به ضرورت ايمن‌سازي شبكه‌هاي گاز به‌ عنوان يكي از زيرساخت‌هاي حياتي در كلان‌شهرها، مقاوم‌سازي تأسيسات گازرساني با توجه به موقعيت جغرافيايي ايران و وقوع زلزله‌هاي متعدد در كشور را در دستور كار است، اما اقدام اجرايي خاصي براي ساخت برج‌هاي تخليه اضطراري گاز انجام نشده و اقدامات تنها به پروژه‌هاي مختلف مقاوم‌سازي در بخش‌هاي مختلف شبكه گازرساني شامل ايستگاه‌هاي تقليل فشار، خطوط تغذيه و توزيع گاز، علمك‌ها و انشعاب‌هاي مصرف‌كنندگان محدود شده است. مثلا در ارديبهشت ماه امسال شركت گاز اعلام كرد كه نصب سيستم‌هاي قطع اضطراري خودكار در ايستگاه‌هاي تقليل فشار مهم‌ترين اقدام در زمينه كاهش خطر شريان‌هاي حياتي تهران است، چون اين سيستم‌ها هنگام وقوع زلزله به‌طور خودكار جريان گاز را قطع كرده و از بروز نشت و انفجار جلوگيري مي‌كنند. البته نمي‌توان ضرورت به كارگيري سامانه قطع جريان گاز در كاهش خسارات زلزله احتمالي در تهران را ناديده گرفت اما بحث ساخت برج‌هاي تخليه اضطراري گاز بايد هر چه سريعتر پيگيري شود. بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه اولين سامانه قطع جريان گاز در هنگام وقوع زلزله در سال 98 با موفقيت در ايستگاه فجر شركت گاز استان تهران راه‌اندازي شد تا زلزله را ۱۰ تا ۲۰ ثانيه قبل از لرزش شناسايي و اقداماتي نظير قطع گاز شهر، هشدار به ايستگاه‌هاي آتش‌نشاني، مديريت حركت قطارهاي مترو و…، را به صورت خودكار انجام دهد. اين سامانه توسط پژوهشگاه بين‌المللي زلزله‌شناسي و مهندسي زلزله و با همفكري كارشناسان مقاوم‌سازي و پژوهش گاز استان تهران در قالب يك قرداد پژوهشي مابين پژوهشگاه زلزله و شركت گاز استان تهران طراحي و اجرا شد.

قطع سيستم گاز با وقوع زلزله 5 ريشتري

اجراي پروژه‌هاي مقاوم‌سازي تأسيسات گازرساني براي افزايش تاب‌آوري شهر تهران در برابر زلزله مهم است و اين موضوع زماني پررنگ‌تر مي‌شود كه شاهد وقوع زلزله در شهرهاي اطراف پايتخت هستيم، مثلا در هفته‌هاي گذشته، زلزله‌هايي در گرمسار رخ داد كه دوباره وقوع زلزله در تهران را دوباره سرزبان‌ها انداخت، در اين ميان يكي از موضوعات مهم براي آمادگي در برابر زلزله مربوط به قطع سريع گاز و برق در تهران است تا از حوادث احتمالي بعد از زلزله جلوگيري شود. حالا رييس بخش خطرپذيري مركز تحقيقات راه‌ و شهرسازي در اين زمينه اطلاعات تازه‌اي را اعلام مي‌كند، به گفته علي بيت‌الهي، در مناطقي كه بافت فرسوده تراكم بالايي دارد با وقوع زلزله 5 ريشتري، سيستم قطع اتوماتيك گاز به كار مي‌افتد. بيت‌اللهي ادامه مي‌دهد: اما در مناطقي كه كيفيت ساخت و ساز در آن بالاتر است سيستم قطع گاز با وقوع زلزله با بزرگي 6.5 ريشتر به بالا سيستم فعال خواهد شد. او در گفت‌وگو با ايلنا درباره خطر نزديكي نقاط تقاطعي لوله‌هاي اصلي گاز با گسل‌هاي تهران اظهار مي‌كند: حدود 147 نقطه تقاطعي با لوله‌هاي اصلي گاز در شهر تهران وجود دارد، از غرب تا شرق تهران چندين منطقه گازي وجود دارد، همچنين در شمال به جنوب لوله‌هاي اصلي گاز كشيده شده كه اين لوله‌هاي اصلي تنها در منطقه يك شهر به‌طور متناوب سه گسل لويزان، نياوران و شمال تهران قطع مي‌كنند و چند لوله اصلي گاز در اين تقاطع وجود دارد. بيت‌اللهي ادامه مي‌دهد: علت تاكيد درباره تقاطع لوله‌هاي گاز اين است كه در جابه‌جايي گسل‌ها در جنبش نيرومند زمين و وقتي حركت زمين اتفاق مي‌افتد احتمال گسيختگي اين لوله‌هاي گاز وجود دارد و ريسك بسيار بالايي را ايجاد مي‌كنند. رييس بخش خطرپذيري مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي مي‌گويد: شركت گاز تهران با همكاري مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي اقداماتي درباره خطوط قطع انتقال گاز به صورت اتوماتيك بعد از وقوع زلزله طراحي كرده است كه خوشبختانه از نظر شهرسازي و بهره مندي از امكانات گاز، اين اقدام يك مزيني محسوب مي‌شود. به گفته بيت‌اللهي، اين اقدامات استانداردهاي فني بالايي دارند اما نگراني در جابه‌جايي گسل است كه اين خطوط تقاطعي باعث قطع شدگي ناگهاني لوله شوند و خروج گاز خطرآفرين شود. او مي‌افزايد: براي اين منظور سيستم قطع اتوماتيك با نصب شتاب نگار در ايستگاه‌ها نصب و به اجرا درآمده كه بلافاصله چند ثانيه بعد از وقوع زلزله بزرگ قطع گاز انجام مي‌شود.

تاثير كيفيت ساختمان‌ها در خسارت زلزله

رييس بخش خطرپذيري مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي در پاسخ به اين سوال كه اين سيستم براي زلزله‌هاي چند ريشتري فعال مي‌شود، اظهار مي‌كند: در تهران زلزله تاثيرگذار در مناطق متفاوت است، ضمن اينكه بزرگي خود زلزله مهم است، كيفيت ساختمان‌ها و آسيب‌‌پذير علمك‌هاي گاز هم بسيار اثرگذار هستند.

بيت‌اللهي ادامه مي‌دهد: ممكن است در منطقه‌اي لوله گاز آسيب‌ نبيند اما ريزش ساختمان باعث شكستگي لوله يا آسيب به آن شود. بايد توجه داشت كه قسمت عمده خسارت شبكه گاز، آسيب ديدن عملك گاز است بنابراين مقوله كيفيت ساختمان‌ها بسيار مهم است.

او اضافه مي‌كند: اما بحث قطع اتوماتيك گاز در برابر زلزله چند ريشتري از قبل محاسبه شده و منطقه‌بندي كرده‌ايم كه كدام منطقه آستانه تحريك و پاسخ دهي آن براي قطعي گاز در برابر زلزله چقدر باشد.

بيت‌الهي تاكيد مي‌كند: اين سسيتم فقط براي تهران فعال است چراكه تراكم لوله‌هاي گاز در شهر تهران بيشتر و آسيب‌پذيري آن بسيار بالا است و اين سيستم در استان‌هاي ديگر به اجرا نرسيده‌ است.

رييس بخش خطرپذيري مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي تصريح مي‌كند: ضروري است كه حداقل كلان‌شهرهايي مانند اصفهان، مشهد، اهوازو ... اين سيستم انجام شود كه اجراي اين سيستم هم هزينه بالايي ندارد و البته شركت گاز هم شركت درآمدزا بوده و مي‌تواند اين پروژه را در اولويت خود قراردهد. به نظر مي‌رسد كه نبايد اهميت به كارگيري سامانه قطع جريان گاز در كاهش خسارات زلزله احتمالي در تهران را ناديده گرفت اما سازمان مديريت بحران و شركت گاز استان تهران بايد ساخت برج‌هاي تخليه اضطراري گاز را سريع‌تر پيگيري كرده و ساخت اين برج‌ها را در اولويت خود قرار دهند.