حركت جديد بانكداري به سوي ارزهاي ديجيتال

با وجود آنكه در سال‌هاي گذشته در حوزه‌هايي چون بانكداري الكترونيكي و استفاده از ابزارهاي نوين، گام‌هاي مهمي از سوي بانك‌هاي ايراني برداشته شده و مي‌توان بر اساس تجارب واقعي اين‌طور ادعا كرد كه نحوه خدمت‌رساني به مردم تحت تاثير ابزارهاي تازه به شكل قابل‌توجهي تغيير كرده است اما در اين ترديدي نيست كه براي رسيدن به استانداردهاي جديد جهاني هنوز راهي طولاني باقي مانده است.

هرچند نظام بانكي ايران در تمام سال‌هاي گذشته با تحريم‌هاي جهاني مواجه بوده و چه در تبادل ارز و چه در ثبت معاملات و انتقال پيام‌ها با چالش و دشواري سر كرده اما به شكل همزمان تلاش شده كه حضور ايران در عرصه جهاني كاملا متوقف نشود. از برنامه‌هاي دو‌جانبه و چندجانبه تا ارايه ايده‌هايي چون راه‌اندازي سوييفت در منطقه، در ميان كشورهاي اسلامي يا اعضاي بريكس تنها بخشي از طرح‌هاي بانك مركزي بوده است. از طرف ديگر با توجه به رشد و تاثيرگذاري هرچه بيشتر ارزهاي ديجيتال، بانك مركزي در سال‌هاي گذشته تلاش كرده تا مقدمات مدلي از پول ديجيتال در عرصه ارز رسمي ريال را نيز دنبال كند كه همچنان گام‌هاي مختلف براي فراهم كردن مقدمات لازم در اين حوزه در حال برداشته شدن است. روز گذشته رييس كل بانك مركزي از جديدترين اقدامات در اين حوزه گفت و البته تاكيد كرد كه با وجود تمام محدوديت‌ها كار براي رسيدن به اهداف در اين حوزه ادامه دارد. محمدرضا فرزين در افتتاحيه يازدهمين همايش سالانه بانكداري نوين و نظام‌هاي پرداخت كه با عنوان زيست بوم بانكداري هوشمند؛ حكمراني ديجيتال و نظارت فناورانه در حال برگزاري است، گفت: اين همايش فرصت مناسبي است تا سياست‌ها و نقاط قوت و ضعف خود را مرور كنيم و با آنها آشنا شويم.

وي افزود: نظام بانكي ايران در حال حاضر از مجموعه‌اي از نقاط قوت و ضعف برخوردار است كه خوشبختانه شبكه پرداخت ما يكي از نقاط قوت است و شبكه شتاب در كشور ما نيز با قدرت پردازش دو ثانيه امروز يكي از بهترين شبكه‌هاي پرداخت در منطقه است. رييس كل بانك مركزي ادامه داد: امروز با توجه به توسعه سريع فناوري در اين حوزه به ويژه هوش مصنوعي، بايد هم در اين حوزه ارزيابي لازم را داشته و هم براي آن برنامه‌ريزي كنيم. همچنين از آنجايي كه با تحريم روبه‌رو هستيم در تعاملات بين‌المللي بيشترين چالش‌ها را داريم. فرزين گفت: با اين حال اقداماتي در حوزه نظام‌هاي پرداخت، انجام داده‌ايم كه طراحي سامانه acu يكي از اين اقدامات است. اين پيام رسان يك جايگزين براي سوييفت است و از استانداردهاي سوييفت نيز برخوردار است كه از دهم مهر امسال كار خود را آغاز كرده است.

وي ادامه داد: يكي ديگر از اقدامات ما توسعه روابط بانكي در حوزه بريكس بوده است. اين بلوك سهم بزرگي در اقتصاد جهاني دارد و افزايش سهم ارزهاي محلي در معاملات ارزي اعضاي بريكس، تقويت همكاري كشورهاي عضو در حوزه نظام‌هاي پرداخت از استراتژي‌هاي آن است. رييس كل بانك مركزي خاطرنشان كرد: اتصال شبكه پرداخت ايران به شبكه مير روسيه يكي از اقدامات اخبار است كه شامل سه مرحله مي‌شود كه در حال حاضر سامانه در حال كار كردن است و چهار بانك ايراني به آن متصل شده و چهار بانك ديگر در حال اتصال به اين شبكه هستند. فاز دوم اين اتصال، امكان استفاده‌ گردشگران روسي از سيستم خودپرداز در ايران است و مرحله سوم شامل امكان بهره‌برداري شهروندان ايراني از سيستم‌هاي پوز در روسيه مي‌شود. فرزين افزود: در اين رابطه با بانك مركزي روسيه توافق شده كه مبناي تسويه نرخ ارز توافقي در مركز مبادله ايران باشد و درنهايت اكوسيستم نظام پرداخت با روسيه طراح‌ريزي شده است و آماده گسترش اين نوع همكاري با ديگر كشورهاي منطقه هستيم. وي در رابطه با موضع ريال ديجيتال خاطرنشان كرد: ريال ديجيتال يكي از اولويت‌هاي بانك مركزي است كه مي‌تواند كارايي و اثربخشي سيستم پرداختي كشور را گسترس دهد. در حال حاضر ۲۳ كشور در حال مطالعه روي ارز ديجيتال ملي خود هستند و ما نيز در حال مطالعه و كار روي اين موضوع هستيم و به صورت آزمايشي در جزيره كيش ريال ديجيتال فعال است و ما در تلاس هستيم ريال ديجيتال را تقويت كرده و در كشور گسترس دهيم.

رييس كل بانك مركزي گفت: موضوع ديگر، به رمز پول‌ها باز مي‌گردد. امروز رمز پول‌ها در جهان توسعه سريعي داشته و استفاده بسياري از اين ابزار مي‌شود با اين حال قاعده‌گذاري در حوزه رمز پول‌ها كار بسيار سختي است. در طرف ديگر، در حوزه مقررات‌گذاري، موضوع رمز پول‌ها و مساله تحريم باعث مي‌شود بتوانيم در حوزه تجارت استفاده مطلوبي داشته باشيم. فرزين ادامه داد: در قانون جديد بانكداري بانك مركزي نحوه مقررات‌گذاري مربوط به رمز پول‌ها پيش‌بيني شده است. براي مثال نظارت بر كارگزاران رمز پول‌ها چگونه باشد، بنابراين بايد با احتياط سياست‌گذاري كرد، چراكه مسائل پيچيده زيادي در اين زمينه وجود دارد. وي ادامه داد: طبق آخرين آمار امروز ۲۱۸ كارگزار در اين حوزه داريم كه تراكنش ماهانه آن ۳۵ همت است و روزانه ده ميليون تراكنش دارند. بنابراين در رابطه با معاملات، ما به عنوان مقام پولي نگران اين موضوع هستيم كه مبادلاتي صورت نگيرد كه مقرراتي بر آن ناظر نباشد و امروز به دنبال آن هستيم كه بانك‌ها چارچوب مشخصي در حوزه فينك‌ها داشته باشند.

رييس كل بانك مركزي تاكيد كرد: ما در بانك مركزي در حوزه نظارت دچار مشكل هستيم، بانك مركزي بايد يك مدل مشخص در حوزه نظارت و اشراف داشته باشد و امروز استانداردهاي ناهمگون بين بانك‌ها يكي از مشكلات ما است. همچنين نظارت ما امروز با هوشمندي فاصله دارد و اين يك نقد مناسب در اين رابطه است. فرزين افزود: در سال‌هاي اخير حجم حملات سايبري به نظام بانكي و مالي بسيار شدت يافته و ما بايد تلاش كنيم پايداري شبكه و امنيت داده‌هاي خود را توسعه داده و تقويت كنيم. وي در پايان با اشاره به موضوع صدور گواهي امضاي الكترونيك گفت: اخيرا در تاريخ ۳۰ آبان ماه مجوز صدور گواهي امضاي الكترونيك اخذ شده كه در حوزه بانكداري الكترونيكي و فناوري مي‌تواند نقش مطلوبي داشته باشد. همچنين در حوزه هوش مصنوعي، يكي از ابزارهاي پيشرفت براي ما هوش مصنوعي است كه بايد نظارت خود در حوزه پول شويي را از طريق هوش مصنوعي تقويت كنيم و اميدواريم بتوانيم اين فعاليت را ارتقا ببخشيم.

كار در اين حوزه بسيار پيچيده بوده و احتمالا در كنار پيگيري دولت به همراهي مجلس نيز احتياج دارد، موضوعي كه آن‌طور كه از سوي رييس كميسيون اقتصادي مجلس مطرح شده مي‌تواند به يك همگرايي جديد ميان دو قوه منجر شود. شمس‌الدين حسيني در يازدهمين همايش سالانه بانكداري نوين و نظام‌هاي پرداخت با عنوان زيست بوم بانكداري هوشمند اظهار كرد: ما در اوج كارهاي تلفيق بودجه ۱۴۰۴ هستيم. در برنامه هفتم توسعه گفته شد كه دال مركزي رشد اقتصادي است اما در جلسات من به اين نتيجه رسيده‌ام كه مهم‌ترين نگراني ما ناترازي‌هاست. ناترازي در كشور ما از چند بخش عبور كرده و ناترازي مركب شده و الان زمان نهيب زدن حكمراني به خودش است، چراكه اگر حكمراني تراز باشد، ناترازي رقم نمي‌خورد.

وي افزود: از ويژگي ناترازي سرايت‌پذيري است. به عنوان مثال ما تصور مي‌كنيم كه شيوه مديريت ما در بخش انرژي به ناترازي در اين بخش محدود مي‌شود اما وقتي مي‌بينيم كه بعد از كمتر پنج سال از صادركننده خالص سوخت به وارد‌كننده خالص سوخت تبديل شده‌ايم يعني ناترازي در بخش پرداخت‌ها. امروز كه با شما صحبت مي‌كنم ۱۳۰ هزار ميليارد تومان براي تهاتر سوخت در‌نظر گرفته شده يعني كمك گرفته شدن از بودجه عمومي كشور فقط در بخش سوخت. رييس كميسيون اقتصادي مجلس شوراي اسلامي با تاكيد بر تعاريف بودجه گفت: بودجه يك سند حسابداري نيست بلكه بودجه ابزار حكمراني است كه بايد به حكمراني كمك كند كه ناترازي را برطرف كند. براي همين ما بودجه را تحت عنوان سياست‌هاي كلان در دانشگاه‌ها آموختيم. با اين حال گاهي مي‌بينيم كه به يك سند حسابداري تقليل پيدا مي‌كند.

حسيني در ادامه با بيان غفلت‌هاي انجام شده در بخش حكمراني توضيح داد: ما چون دچار غافلگيري حكمراني در فضاي ديجيتال و فضاي مجازي شديم، آنها را سركوب كرديم. سلطان سنجر دريا را شلاق مي‌زد كه دريا آرام بگيرد، آيا دريا آرام گرفت؟ ويژگي تكنولوژي پيش‌رو بودن است و مزاياي آن توسط مردم درك مي‌شود و شتابان حركت مي‌كند. نمي‌توان عتابان با آن برخورد كرد. در برنامه هفتم دو هدف گذاشته شده است. در فصل توسعه شبكه ملي اطلاعات و در بخش اقتصاد ديجيتال كه سهم اقتصاد ديجيتال در GDP ده درصد باشد. اگر قرار باشد سهم GDP باشد منجر به عددسازي مي‌شود. ما در اين زمينه‌ در قوانين و مقررات عقب هستيم. مباحث اقتصاد ديجيتال يك بخش فني دارد و يك بخش قانون‌گذاري است. رييس كميسيون اقتصادي مجلس با مطرح كرد اين پرسش كه رفتار ما و شيوه حكمراني چگونه بوده است؟ بيان كرد: اولين قانون‌گذاري ما در بخش پول و بانكداري الكترونيكي مربوط به مصوبه شوراي عالي مبارزه با پولشويي بود كه مي‌گفت نهادهاي تحت نظارت بانك مركزي از استفاده از ارز ديجيتال خودداري كنند، آيا اين داستان سلطان سنجر نيست؟ مردم خودداري كردند؟ نمي‌توان جلوي شتاب تكنولوژي را گرفت. پس ما چه راهكاري براي نظم‌دهي به آن داريم؟ مباحث فني سريع و شتابان حركت مي‌كنند، ما حكمرانان بسته به ذائقه‌مان آن را فرصت يا تهديد مي‌بينيم.

حسيني ادامه داد: بعدها در شوراي عالي فضاي مجازي گفته شد كه همه مردم از ارزهاي ديجيتال استفاده مي‌كنند اما ما ممنوعش كرديم كه بحث ماينينگ ازسوي هيات وزيران به همراه داشت كه قرار شد برق با قيمت صادراتي داده شود. سومين سند كه غيررسمي بود و به دوران آقاي فرزين مربوط نمي‌شود. بيانيه‌اي بود ازسوي بانك مركزي تحت عنوان رمز ارز ملي كه براي ما سوال شد اين يعني چه؟ حرف من اين است كه بانك مركزي سريعا بايد به جنبه‌هاي نهادي بپردازد. خوشحالم كه بانك مركزي نوشتن سند پيش‌نويس راهبردي اين موضوع را آغاز كرده است. مباحث فني بسيار مهم است اما ما نبايد از نظر قانون‌گذاري عقب بيفتيم. وي در پايان گفت: ۱۵ سال پيش بانك جهاني پول مقاله‌اي راجع به اين مباحث منتشر كرد اما ما هنوز به آن مرحله هم نرسيده‌ايم. به نظرم همان‌طور كه آقاي فرزين گفتند، بايد مباحث مربوط به كريپتو كارنسي طبقه‌بندي شود. هر دارايي‌اي پول نيست و اين مباحث روي مفهوم پول تاثير نمي‌گذارد، چراكه تعريف شده است. ما امروز در عصر world currency به‌سر مي‌بريم و بيت‌كوين يا امثالهم مربوط به هيچ كشوري نيست. ما بايد پول را به درستي تعريف نكنيم، نقدينگي ما درست نمي‌شود. بايد مشخص شود كه كريپتو كارنسي‌ها جزو پايه پولي است يا خير. سياست پولي نبايد بي‌تفاوت از اين موضوعات عبور كند. من اعلام آمادگي مي‌كنم كه حاضرم در قانون‌گذاري همكاري كنم.

هرچند ورود به اين عرصه جديد براي تمامي دولت‌ها با اما و اگرهاي زيادي مواجه است اما مي‌توان اميدوار بود كه همراهي به وجود آمده ميان دو قوه و البته برنامه‌هاي بلندمدت بانك مركزي، حضور اقتصاد ايران در عرصه‌هاي نوين گسترش پيدا كند.