مقایسه مصرف گاز ایران با کشورهای دیگر/ مردم ایران مصرف‌گرا نیستند
به‌رغم وجود ذخایر غنی گاز در ایران، کمبود گاز گریبان‌گیر صنایع و مردم شده است. مسئولان در مواجهه با بحران ناترازی گاز، عمدتا مردم را مقصر می‌دانند. اما این ادعا چقدر صحت دارد؟ آیا مردم ایران در زمینه گاز مصرف‌گرا هستند؟
ایران از لحاظ دارا بودن ذخایر گازی، در رتبه دوم جهان قرار دارد. با این حال، در چندین سال گذشته، با تشدید ناترازی گاز یعنی عقب ماندن تولید از مصرف، پرسش‌هایی در مورد چرایی بروز بحران به وجود آمده است.
سعید توکلی، مدیرعامل شرکت ملی گاز، در حاشیه همایش رویداد تکمیل چرخه تولید لوله در صنعت گاز در جمع خبرنگاران عنوان کرد که کشور روزانه با ناترازی 260 میلیون مترمکعبی گاز روبه‌روست.
مسئولان در مواجهه با ناترازی 260 میلیون مترمکعبی، عمدتا مردم را مقصر می‌دانند. این در حالی است که بخش بزرگی از گاز کشور، صرف نیروگاه‌ها می‌شود. نیروگاه‌های حرارتی، بخش قابل توجهی از گاز کشور را به برق تبدیل می‌کنند و تقریباً 90 درصد برق تولیدی کشور، از طریق نیروگاه‌های حرارتی تامین می‌شود.
روی آوردن به نیروگاه‌های تجدیدپذیر و کاهش سهم نیروگاه‌های حرارتی، می‌تواند سهم این نیروگاه‌ها از مصرف گاز در کشور را به بخش‌های دیگر اختصاص دهد. از جمله این بخش‌ها صنایع و به‌ویژه صنعت پتروشیمی است که با محدودیت عرضه گاز به این صنعت، تولید محصولات آن کاهش یافته است.
در این گزارش تلاش شده است تا ضمن بررسی میزان و چگونگی مصرف گاز در کشور، به نقش دولت‌ها در به‌وجود آوردن این وضعیت پرداخته شود.
میزان مصرف گاز در کشور و چرایی بالا رفتن مصرف
منبع دیتا: اداره اطلاعات انرژی آمریکا
میزان مصرف گاز در ایران، نسبت به بسیاری از کشورها بالاست. اما این اتفاق لزوماً به معنای مصرف‌گرایی ایرانیان نیست.
گاز مانند بسیاری از کالاهای اساسی دیگر نیست و تابع تقاضای متفاوت است. همچنین کشش تقاضای گاز پایین است. این بدان معناست که حساسیت مصرف‌کننده نسبت به افزایش قیمت پایین بوده و در صورت افزایش قیمت، مصرف‌کننده نمی‌تواند به مقدار زیادی تقاضای خود را تغییر بدهد.
گازکشی‌های انجام‌شده توسط دولت، این امکان را برای شهروندان فراهم کرده است تا از انرژی گاز استفاده کنند. در بسیاری از مواقع، هیچ انرژی جایگزینی وجود ندارد و مردم نمی‌توانند از لوازم خانگی گازی به سمت لوازم برقی حرکت کنند.
پیش‌تر، بارها نسبت به طرح تعویض بخاری‌های گازی، توسط کارشناسان متعددی هشدار داده شده بود، اما مسئولان توجه چندانی به این طرح نداشتند. اگر برنامه‌ریزی کلان برای متنوع‌سازی سبد انرژی صورت نگیرد، میزان مصرف گاز در کشور به عنوان مهم‌ترین سوخت مصرفی، همچنان بالا خواهد ماند.
یکی دیگر از دلایل مهم در مورد کاهش نیافتن مصرف گاز، کاهش قدرت خرید مردم است. بسیاری از لوازم خانگی در منازل قدیمی است و مصرف بالایی دارد. طرح تعویض بخاری‌های گازی نیز در جهت تعویض لوازم پرمصرف با لوازم کم‌مصرف‌تر بود. اما مسئولان به تورم افسارگسیخته و نقش خود در کمبود گاز، توجهی نشان ندادند و بدون در نظر گرفتن این موارد، دلیل افزایش مصرف گاز را پرمصرفی مردم دانستند.
سرانه مصرف گاز
منبع دیتا: اداره اطلاعات انرژی آمریکا
در این نمودار، میزان مصرف انرژی کشور بر اساس جمعیت بررسی شده است. ایران با این که رتبه چهارم در جهان در مصرف گاز را داراست اما رتبه دهم در سرانه مصرف گاز را دارد. دلیل کسب این جایگاه نیز با توجه به جمعیت و متنوع نبودن سبد انرژی در ایران و وابستگی به گاز طبیعی، منطقی به نظر می‌رسد.
سهم گاز از کل انرژی مصرفی
منبع دیتا: سایت Our World In Data
میزان سهم گاز از کل انرژی مصرفی، نشان از متنوع نبودن سبد انرژی دارد. ایران به دنبال وابستگی به گاز طبیعی، بخش عمده صنایع و شبکه خانگی را به گاز وابسته کرده و انرژی جایگزین در کشور به اندازه کافی توسعه داده نشده است.
برای کاهش وابستگی به گاز، باید به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر حرکت کرد. چرا که اگر قرار است در برخی موارد انرژی برق جایگزین گاز شود، از طریق نیروگاه‌های حرارتی که خود منجر به افزایش وابستگی به گاز می‌شوند، این اتفاق نخواهد افتاد.
وابستگی ایران به گاز طبیعی از همین جدول مشخص است و سهم 70 درصدی گاز طبیعی در تامین انرژی بسیار بالاست.
مقایسه شدت مصرف گاز ایران و جهان
منبع دیتا: سایت Our World In Data
شدت مصرف انرژی، معیاری است که برای اندازه‌گیری مقدار انرژی مصرفی در تولید هر واحد کالا یا خدمات استفاده می‌شود.
این شاخص نشان می‌دهد برای تولید هر واحد تولید ناخالص داخلی، چه میزان انرژی مصرف می‌شود. این شاخص به طور کلی میزان مصرف کل انرژی شامل نفت، گاز، زغال‌سنگ، برق و... را نسبت به تولید ناخالص داخلی نشان می‌دهد. اما شاخص شدت مصرف گاز، تنها به مصرف انرژی گاز نسبت به تولید ناخالص داخلی اختصاص دارد.
بین کشورهای مقایسه‌شده، شدت مصرف گاز ایران با توجه به میزان تولید ناخالص داخلی بالاست. رقم 65.7 هزارمترمکعب بدان معناست که برای تولید هر واحد تولید ناخالص داخلی، 65.7 هزار مترمکعب استفاده می‌شود. به دلیل پایین بودن تولید ناخالص داخلی، به نسبت بسیاری از کشورهای بررسی‌شده، 65.7 هزار مترمکعب رقم بالایی به حساب می‌آید.
به دنبال وابستگی ایران به گاز طبیعی و وابسته بودن برخی صنایعی مانند پتروشیمی به خوراک گاز، شدت مصرف گاز در ایران هم بالاست. از این شاخص، برداشت‌های متفاوتی می‌توان انجام داد. اما به نظر می‌رسد که هم پایین بودن تولید ناخالص داخلی و هم وابستگی صنایع به گاز، هر دو به بالابودن این شاخص دامن زده‌اند.
در همین زمینه باید گفت که اگر مسئولان قصد کاهش مصرف گاز را دارند، با مقصر دانستن مردم و اصرار به صرفه‌جویی، نمی‌توانند مصرف گاز را کاهش دهند. چرا که شبکه خانگی و صنایع، مستقیما به دلیل سیاست‌گذاری کلان انرژی، به گاز وابسته هستند. با متنوع‌سازی سبد انرژی و توجه به طرح‌های کلان در این مورد، می‌توان تاحدی نسبت به کاهش ناترازی گاز امیدوار بود.
از سوی دیگر، زیرساخت‌های انرژی و به خصوص میادین گازی، وضعیت ناپایداری دارند. این وضعیت ناپایدار، عمدتا به دلیل نبود سرمایه‌گذاری موردنیاز برای توسعه این میادین، رخ داده است. امری که مستقیما متوجه مسئولان بوده و مشخصا با مقصر شمردن مردم، کاری از پیش نخواهد رفت. ادامه این وضعیت، ناترازی یا همان عقب ماندن تولید از مصرف را تشدید خواهد شد.
