نيمي از سكونتگاه‌ها روي پهنه‌هاي فرونشستي
اگرچه پيش نويس قانون مقابله با فرونشست در اوايل سال جاري به ثبت رسيد و طي يكي- دو سال گذشته هم، اعضاي كميسيون كشاورزي مجلس شوراي اسلامي بارها از تدوين قانون فرونشست در ساختمان بهارستان گفته‌اند، اما همچنان خبري از تصويب اين قانون در مجلس نيست.
اگرچه پيش نويس قانون مقابله با فرونشست در اوايل سال جاري به ثبت رسيد و طي يكي- دو سال گذشته هم، اعضاي كميسيون كشاورزي مجلس شوراي اسلامي بارها از تدوين قانون فرونشست در ساختمان بهارستان گفته‌اند، اما همچنان خبري از تصويب اين قانون در مجلس نيست.
بي توجهي به تدوين و تصويب قانون فرونشست درحالي است كه براساس آمارهاي رسمي كشور، مساحت زون‌هاي فرونشستي در كشور نسبت به ۵ سال گذشته افزايش ٣ برابري داشته است و طي ماه‌هاي اخير بارها شاهد انتشار اخباري درباره پيشرفت پديده فرونشست در تهران، اصفهان و شيراز و شهرهاي ديگر بوديم. نكته جالب ماجرا اينجاست درحالي كه ميانگين فرونشست در ايران ۱۵برابر نرخ جهاني است، اما در قانون برنامه هفتم توسعه به عنوان يك قانون مهم بالادستي هيچ اشاره‌اي به مساله فرونشست يا اقدامات لازم براي كنترل آن نشده است. برطبق گزارش‌ها، ايران رتبه دوم جهان از نظر نرخ «فرونشست زمين» و رتبه سوم از نظر «وسعت مناطق تحت‌تأثير فرونشست» را دارد، البته برخي كارشناسان معتقدند كه اوضاع وخيم‌تر از اين است و تنها كشوري كه مقادير فرونشست آن فقط در يك پهنه از ايران بالاتر است، هندوستان است و غير از آن هيچ كشور ديگري وجود ندارد كه مانند ايران تمامي استان‌هاي آن درگير فرونشست باشد. درواقع از نظر تعداد و پراكندگي پهنه‌هاي فرونشستي كه در تمامي استان‌هاي كشور وجود دارد ايران رتبه نخست را در جهان به خود اختصاص داده كه تراكم جمعيت و مناطق مسكوني متعدد هم در همين مناطق شكل گرفته است.
نگاهي به اين آمار و ارقام به خوبي نشان‌دهنده درگيري تمام عيار جغرافياي ايران در پديده فرونشست زمين است. در همين راستا، عضو هيات علمي مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي مي‌گويد: حدود ۵۰ درصد سكونتگاه‌هاي جمعيتي ايران روي پهنه‌هاي فرونشست يا در مجاورت آن واقع شده‌اند. علي بيت‌الهي در گفت‌وگو با تسنيم، اظهار مي‌كند: به‌طور كلي بررسي‌ها در سطح جهاني نشان داده كه حدود سه تا پنج درصد پهنه‌هاي فرونشست زمين در كل دنيا نرخ فرونشست‌شان بالاي 10 سانتي‌متر دارند و بقيه پهنه‌ها معمولاً اعداد فرونشست پايين‌تري دارند. او مي‌افزايد: نكته مهم اين است كه در كشور ما ايران، در 11 استان اين عدد بالاي 10 سانتي‌متر است. فرونشست در اين 11 استان هم تنها در يك نقطه نيست و در چند نقطه از هر استان، فرونشست به بيش از 10 سانتي‌متر در سال مي‌رسد.
بيت‌الهي بيان مي‌كند: از نظر تعدد پهنه‌هاي فرونشست در استان‌هاي مختلف، ايران رتبه اول جهاني را دارد. از نظر عدد فرونشست، جزو سه كشور اول دنيا هستيم و از نظر وسعت درگيري سكونتگاه‌هاي شهري و روستايي نيز، اولين كشور دنيا از نظر خطر فرونشست زمين هستيم. رييس بخش زلزله‌شناسي مهندسي و خطرپذيري مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي با اشاره به اينكه بيشترين مقدار عدد فرونشست زمين در استان كرمان است، اضافه مي‌كند: در 7 كيلومتري جنوب غربي بهرمان، فرونشست به بالاي 40 سانتي‌متر در سال مي‌رسد. در رتبه‌هاي بعدي، از جنوب استان البرز، محدوده دشت هشتگرد و قشلاق به سمت اشتهارد و دشت قزوين با عدد حدود 37 سانتي‌متر در سال قرار دارند. به گفته بيت‌الهي، در شمال غربي خراسان رضوي، فرونشست حدود 22 سانتي‌متر و در استان گلستان حدود 17 سانتي‌متر است. در جنوب غربي تهران بزرگ، عدد فرونشست زمين به 20 سانتي‌متر در سال مي‌رسد. او يادآور مي‌شود كه در تمامي استان‌هاي كشور به جز استان گيلان، پهنه‌ها و لكه‌هاي فرو نشستي شناسايي شده و به نقشه در آمده است. بيشترين وسعت پهنه‌هاي فرو نشستي در استان خراسان است، بعد از آن، استان‌هاي فارس، كرمان، اصفهان و تهران به ترتيب در معرض فرونشست قرار دارند.
10 درصد جغرافياي كشور درگير فرونشست
آمارها حكايت از آن دارد كه حدود ۵ درصد از خاك ايران (تقريبا ۸۰ هزار كيلومترمربع) با ۳۶۰ منطقه درگير فرونشست زمين هستند، درحالي كه بيت‌الهي معتقد است كه مساحت فرونشست زمين در كشور نزديك به ده درصد كل كشور است. رييس بخش زلزله‌شناسي مهندسي و خطرپذيري مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي مي‌گويد: اين ده درصد، همان مناطق مرغوب و اراضي هموار است كه بيشتر شهرها در مجاورت يا روي آن واقع شده‌اند. به همين دليل، جمعيت بيشتري در معرض خطر قرار گرفته‌اند. او مي‌گويد: زيرساخت‌هاي اصلي كشور شامل خطوط انتقال نفت، پتروشيمي، گاز، خطوط انتقال آب و فاضلاب، دكل‌هاي انتقال نيرو، جاده‌ها، راه‌آهن‌ها و فرودگاه‌ها، به‌طور گسترده‌اي در تلاقي با پهنه‌هاي فرونشست زمين واقع شده‌اند. بيت‌اللهي اظهار مي‌كند: بررسي ريسك فرونشست در شهرهاي مختلف نشان مي‌دهد كه شهر اصفهان، به دليل قرارگيري كامل محدوده شهري آن در پهنه فرونشست، بالاترين ريسك شهري فرونشست زمين را دارد. براساس اعلام اتحاديه اروپا، چهارميلي‌متر فرونشست زمين در سال طبيعي است، كه اين رقم در برخي مناطق كشور مثل استان كرمان و البرز حتي به ۴۰سانتي‌متر در سال هم مي‌رسد.
ضرورت توجه به گسترش فرونشست در كشور
حالا اين سوال مطرح مي‌شود كه چرا پديده فرونشست بايد جدي گرفته شود؟ جايگاه‌هاي نخست ايران در تعداد و همچنين پراكندگي پهنه‌هاي فرونشست چه خطراتي براي كشور به همراه دارد؟ به گفته كارشناسان خصلت فرونشست زمين اين است كه هر روز ادامه دارد بنابراين اگر همين روال ادامه پيدا كند اين زون‌هاي مجاورت فرونشست هم جزو پهنه‌هاي فرونشست خواهند شد و به اين پهنه مي‌پيوندند و وسعت فرونشست افزايش پيدا مي‌كند. اين درحالي است كه حجم بالايي از جمعيت، ساخت و ساز، ساختمان‌ها و زيرساخت‌ها و شريان‌هاي حياتي كشور در پهنه‌هاي فرونشستي قرار دارند. در اين ميان گسترش فرونشست پيامدها و عواقب سنگين اقتصادي و اجتماعي سنگيني به همراه دارد، فرونشست زمين مي‌تواند منجر به تخريب ساختمان‌ها، جاده‌ها و سازه‌هاي ديگر شود، همچنين فرونشست دشت‌ها ممكن است موجب تغييرات در آب‌وهوا و الگوي بارش شود، كه در نهايت مي‌تواند منجر به سيلاب و سيلاب‌زدايي ناگهاني شود يا حتي خطر زمين‌لغزش را افزايش دهد و زندگي و اموال مردم را تهديد كند. از سوي ديگر فرونشست دشت‌ها ممكن است منجر به نفوذ آب‌هاي آلوده از سطح زمين به آب‌هاي زيرزميني شود و باعث كاهش كيفيت آب زيرزميني شود. درواقع حجم عواقب و پيامدهاي فرونشست براي كشور به حدي است كه بايد هر چه سريعتر اقدامات گسترده و جدي براي كاهش ريسك گسترش اين پديده انجام شود.