عبور از تحريم و اف‌اي‌تي‌اف؛ راهبرد مهم اقتصادي دولت
هرچند مسوولان دولت چهاردهم در ماه‌هاي گذشته بارها تاكيد كرده‌اند كه با وجود شرايط فعلي، تمام تلاش خود را به كار خواهند گرفت تا رشد و رونق اقتصادي همزمان با كاهش مشكلات اقتصادي به عنوان يك اولويت در دستور كار تمام نهادهاي دولتي قرار بگيرد اما به شكل همزمان در اين ترديدي وجود ندارد كه براي رسيدن به اهداف بزرگي چون رشد اقتصادي هشت درصدي نياز به فراهم آمدن برخي مقدمات است كه خارج شدن از فهرست سياه اف‌اي تي اف و كنار زدن تحريم‌ها، جزو جدايي ناپذير آن خواهد بود.
هرچند مسوولان دولت چهاردهم در ماه‌هاي گذشته بارها تاكيد كرده‌اند كه با وجود شرايط فعلي، تمام تلاش خود را به كار خواهند گرفت تا رشد و رونق اقتصادي همزمان با كاهش مشكلات اقتصادي به عنوان يك اولويت در دستور كار تمام نهادهاي دولتي قرار بگيرد اما به شكل همزمان در اين ترديدي وجود ندارد كه براي رسيدن به اهداف بزرگي چون رشد اقتصادي هشت درصدي نياز به فراهم آمدن برخي مقدمات است كه خارج شدن از فهرست سياه اف‌اي تي اف و كنار زدن تحريم‌ها، جزو جدايي ناپذير آن خواهد بود.
در چنين فضايي به نظر مي‌رسد كه براي بازگشت به مذاكرات و رسيدن به يك جمع‌بندي جديد براي رفع تحريم‌ها زمان‌بر خواهد بود و موضوع عضويت ايران در اف‌اي‌تي‌اف مساله‌اي است كه در داخل و با رسيدن به يك جمع‌بندي و وفاق قابل دستيابي خواهد بود. در سال‌هاي گذشته با وجود آنكه بارها اين موضوع در مجمع تشخيص مصلحت نظام مطرح شده اما هرگز تصميم نهايي در رابطه با آن اتخاذ نشده است. دولت چهاردهم اما بارها تاكيد كرده كه آمده است با همراهي ديگر قوا به رسيدن به جمع‌بندي تازه در اين حوزه كمك كند. وزير امور اقتصادي و دارايي دولت چهاردهم در جديدترين اظهارات خود بار ديگر به اين موضوع پرداخته و البته تاكيد كرده كه صرف نهايي كردن برخي لوايح در كشور كافي نيست و ايران بايد مرحله به مرحله براي خروج از ليست‌سياه اقدام كند تا اين خودتحريمي عليه اقتصاد ايران برداشته شود. همتي درباره حضور در اجلاس جهاني سرمايه‌گذاري در رياض كه در روزهاي گذشته انجام شد، گفت: اين جلسه از دو جهت فرصت خوبي براي كشور بود؛ اول اينكه ۲۵۰۰ نفر از كارشناسان و مديران اصلي در حوزه سرمايه‌گذاري از سراسر دنيا و حداقل بيست وزير شركت كرده بودند و مواضع كشورمان را در حضور اين افراد مطرح كرديم و دوم در ارتباط با جذب سرمايه به كشور رخداد مهمي بود و در كنار آن ملاقات‌هاي خوبي با وزراي اقتصاد و سرمايه‌گذاري دولت عربستان سعودي داشتم كه بحث‌هاي خوبي در مورد گسترش روابط اقتصادي و تحكيم روابط سياسي مطرح شد.
وي ادامه داد: همچنين ديدارهاي خيلي خوبي با رييس بانك توسعه اسلامي و رييس صندوق اوپك داشتيم و بحث‌هاي خوبي مطرح شد؛ صندوق اوپك مقرر كرد كه در سرمايه‌گذاري‌هاي كشورهاي درحال‌توسعه از مشاورين و پيمانكاران ايراني هم استفاده كنند. همتي ابراز اميدواري كرد كه اين مباحث به مرحله اجرايي برسد و كشور از آن بهره‌مند شود. وزير اقتصاد وضعيت سرمايه‌گذاري در كشور را به دليل شرايط تحريم و قرارداشتن در ليست سياه FATF خوب ارزيابي نكرد و گفت: در اجلاس رياض مذاكراتي با رييس اجرايي مجمع تشويق سرمايه‌گذاري داشتيم قرار شد كارشناسان آنها براي انتقال تكنولوژي و روش‌هاي جديد با كارشناسان ما همكاري داشته باشند؛ اميدواريم بتوانيم با همكاري آنها و همچنين روابطي كه با كشورهاي منطقه داريم، در اين زمينه شاهد اقدامات مثبتي باشيم.
اين عضو كابينه دولت چهاردهم، پيوستن ايران به بريكس را رخداد مهمي دانست و افزود: دولت سيزدهم براي عضويت ايران در بريكس و ارتباط با همسايگان تلاش‌هاي خوبي كرد كه اين روند را باقدرت ادامه مي‌دهيم؛ در همين راستا امسال و در اجلاس يكي دو هفته آينده عضو ناظر اتحاديه اقتصادي اوراسيا مي‌شويم و تعميق روابط با همسايگان در جنوب خليج‌فارس، روابط با عراق و تركيه و ساير همسايگان را با جديت دنبال مي‌كنيم. وي، رقم سرمايه‌گذاري خارجي در يك سال گذشته را حدود ۷۰۰ ميليون دلار عنوان كرد كه نسبت به ظرفيت كشور بسيار كم است و گفت: كشورهايي مثل تركيه و عربستان سال گذشته ۱۰ تا ۱۲ ميليارد دلار جذب سرمايه خارجي داشتند؛ اما اميدواريم با تجهيز امكانات و پيگيري‌ها در اين حوزه اقدامات مثبتي انجام شود. وزير اقتصاد همچنين اظهار كرد: طي دو سال و هشت ماه گذشته كل جذب سرمايه خارجي جذب شده در كشور ما ۲.۱ ميليارد دلار بوده است؛ بنابراين در جذب سرمايه موفق نبوديم البته به اين معنا نيست كه الان مي‌توانيم خيلي موفق شويم؛ چون به‌هرحال محدوديت تحريم و FATF را داريم اما تلاشمان را مي‌كنيم و برنامه‌هايي داريم تا به يك رقم بهتري برسيم.
همتي درباره تفاوت تحريم و FATF يادآور شد: تحريم‌هاي امريكا روي برخي شركت‌ها، اشخاص و بعضي صادرات ما تمركز كرده است اما تحريم ناشي از FATF شامل همه مردم ايران مي‌شود؛ يعني مثلا دانشجوياني كه در خارج از كشور حساب باز مي‌كنند را هم شامل مي‌شود. وي ادامه داد: ما نبايد اجازه دهيم به ما اتهام پولشويي بزنند درحالي كه اين كار را نمي‌كنيم، دوم اينكه تداوم ماندن در ليست سياه FATF به امريكا توجيهي براي تداوم تحريم‌ها مي‌دهد و سوم اينكه دانشجويان، فعالان اقتصادي ايراني و همه كساني كه هويت ايراني دارند در دنيا دچار مشكل مي‌شوند. همتي در پاسخ به اينكه گفته مي‌شود پيوستن به FATF راه‌هاي مبادلات مالي ايران را مسدود مي‌كند، گفت: اين گزاره اشتباه است؛ چراكه تمام آن كشورهايي كه در دور زدن تحريم‌ها به ما كمك مي‌كنند همه در ليست سفيد FATF هستند، پس چطور مي‌توانند مبادلات را انجام دهند و مشكلي براي آنها ايجاد نمي‌شود؟ البته ناگفته نماند كه حتي اگر ما همين‌الان دو لايحه پالرمو و سي‌اف‌تي را هم به‌پذيريم معلوم نيست كه يك ماه ديگر ما از ليست سياه بياييم بيرون بياييم و تمام تلاش ما اين است كه با مذاكرات، همكاري و كارهاي فني تمام بهانه‌ها براي ماندن در ليست سياه را از آنها بگيريم.
وي ادامه داد: طبيعتا امريكايي‌ها دوست ندارند ما از ليست‌سياه FATF بيرون بياييم اما ما بايد تلاش كنيم تا متهم به پولشويي و حمايت از تروريست نشويم؛ الان اسراييل كه بچه‌ها را مي‌كشد جزو ليست سياه نيست ولي ما كه از حقوق بشر دفاع مي‌كنيم و در مقابل تروريست‌ها قرار گرفته‌ايم به پولشويي متهم مي‌شويم. وزير اقتصاد گفت: ۲۰۰ كشور و نهاد دنيا عضو FATF هستند و طبيعتا پيوستن به آن به نفع سيستم بانكي و مبادلات پولي ماست و البته آقاي رييس‌جمهور هم تاكيد دارند كه در اين مسير با تفاهم ملي گام برداشته شود. همتي در پاسخ به سوالي درباره الزامات تحقق رشد اقتصادي 8درصد براساس قانون برنامه هفتم تصريح كرد: طبق قانون برنامه ۲/۸درصد از اين رشد اقتصادي بايد از بهره‌وري و حدود ۵درصد آن بايد سرمايه‌گذاري به دست بيايد اما ساختار اقتصادي ما به‌گونه‌اي بوده كه ميانگين رشد اقتصادي بين ۳.۲ تا ۴.۲ بوده و نوسان آن به دليل شوك‌هاي مربوط به نفت بوده است، بنابراين باوجودآنكه در برنامه‌هاي توسعه همواره رشد اقتصادي ۸درصد پيش‌بيني‌شده و محقق نشده است؛ بنابراين بايد براي تحقق رشد اقتصادي بهره‌وري را بالا ببريم كه اكنون نزديك به صفر است.
وزير اقتصاد ادامه داد: سرمايه‌گذاري نيز در دو بخش سرمايه‌گذاري خارجي و بازار سرمايه است كه اكنون زير ۰.۳درصد از كل تامين مالي ما از سرمايه‌گذاري خارجي و حدود ۱۰درصد از طريق بازار سرمايه انجام مي‌شود؛ درحالي كه بالاي ۹۰در صد تامين مالي از شبكه بانكي انجام مي‌شود. وي افزود: بخش ديگري از رشد اقتصادي مربوط به سرمايه‌گذاري است كه سهم سرمايه‌گذاري خارجي كمتر از ۰.۳درصد است؛ بخش عمده تامين مالي يعني بيش از ۹۰درصد متكي به منابع بانكي است و در واقع ۱۳۰ ميليارد دلار يا ۸ هزار همت سرمايه براي تحقق رشد ۸درصد نيازمنديم درحالي كه ظرفيت بانك‌ها و بازار سرمايه حدود ۳ هزار همت است. همتي درباره تمهيدات دولت براي تامين مالي لازم براي تحقق رشد اقتصادي يادآور شد: قانون تامين مالي توليد و زيرساخت اختياراتي به وزارت اقتصاد داده است و اميدواريم بتوانيم با استفاده از ابزارهايي كه در اين قانون تعريف شده ازجمله شركت پروژه‌ها، بتوانيم تحولي در تامين مالي توليد ايجاد شود.
در كنار توجه جدي به بهبود روابط بين‌المللي، دولت به شكل همزمان اقتصاد داخلي را نيز در دستور كار داشته و آن را پيگيري مي‌كند. يكي از اصلي‌ترين موضوعات در اين حوزه به بحث اصلاح نظام بانكي كشور باز مي‌گردد و وزير اقتصاد مانند صحبت‌هاي اخير خود بار ديگر تاكيد كرده كه بنگاه داري بانك‌ها بايد در كوتاه‌ترين زمان ممكن به اتمام برسد. وزير امور اقتصادي و دارايي با بيان اينكه امسال آخرين سالي است كه بانك‌ها بنگاه‌داري مي‌كنند، گفت: سال آينده موعد واگذاري بنگاه‌هاي بانك‌ها است چراكه بخش زيادي از ناترازي بانك‌ها از همين‌جا ناشي مي‌شود و راه اصلي اين است كه كل بنگاه‌ها را در قالب هلدينگي خارج از بانك‌ها در بازار سرمايه واگذار كنيم؛ بحث‌هاي كارشناسي در اين زمينه آغاز شده است. وي ادامه داد: يك بحث ديگر هم من گفتم و برداشت اشتباهي در رسانه‌ها شد و گفتند كه ما مي‌خواهيم بنگاه‌داري را از بانك‌ها بگيريم و منابعش را براي بنگاه‌سازي به كار بگيريم و برخي تصور مي‌كردند من مي‌گويم دوباره بانك‌ها بروند سرمايه‌گذاري كنند؛ درحالي كه قانون تامين مالي اجازه مي‌دهد كه بانك‌ها از طريق شركت پروژه، سرمايه‌گذاري كنند؛ بنگاه‌سازي به اين معنا است نه ايجاد بنگاه جديد توسط بانك‌ها بخش مهمي از رشد توليد با همين ابزارهاي تامين مالي ممكن خواهد بود. همتي گفت: از شروع به كار دولت چهاردهم به‌طور منظم جلسات شوراي ملي تامين مالي برگزار شده و آيين‌نامه‌ها و دستورالعمل‌هاي اجراي قانون تامين مالي توليد در حال تدوين و تصويب است و به‌تدريج فعالان اقتصادي و سرمايه‌گذاران از شيوه‌هاي نوين تامين مالي بهره‌مند مي‌شوند.
وي يكي از اقدامات مهم را تصويب آيين‌نامه استفاده از اعتبارات اسنادي براي تامين مالي زنجيره توليد در بورس كالا دانست و گفت: الان سازمان بورس هم آمادگي و هم زيرساخت لازم را دارد و اسنادي مثل گام، برات الكترونيك، ال سي داخلي در بورس كالا استفاده خواهد شد تا زنجيره توليد را تامين كنند. همتي با بيان اينكه ناترازي نهفته‌اي در بودجه داريم، ادامه داد: براي جبران كسري عملياتي بودجه درآمدهايي مانند مولدسازي و درنظر گرفته شده كه عملا تحقق‌نيافته است و البته امسال خيلي بدتر هم بوده است، چراكه در هدفمندي به دليل واردات بنزين عملا بخشي از درآمدهاي هدفمندي تحقق پيدا نكرده اما هزينه براي هدفمندي ايجاد كرده و موجب كسري بودجه شده است. البته براي تامين بودجه عمراني با اجازه‌اي كه از مقام معظم رهبري گرفته‌ايم، ۲۰درصد از منابع صندوق توسعه ملي را استقراض كرديم تا اين بخش لطمه نخورد؛ البته در لايحه بودجه ۱۴۰۴ تمهيداتي براي كاهش كسري بودجه و واقعي شدن درآمدها درنظر گرفته شده است.
همتي يادآور شد: درآمدهاي نفتي ما نزديك ۳۵ ميليارددلاري است كه هر ساله داريم كه خود باعث ايجاد كسري مي‌شود، در سال ۹۰ حدود ۱۰۰ ميليارد دلار بود، رقم فعلي عملا درآمد چنداني براي دولت ايجاد نمي‌كند و البته كاهش درآمدهاي نفتي بر ساير منابع درآمدي از جمله ماليات، گمرك، خصوصي‌سازي، اوراق و مولدسازي فشار وارد مي‌كند كه در حوزه مسووليت وزارت اقتصاد است و براي آنها در بودجه تمهيداتي در نظر گرفته شده است. وزير اقتصاد گفت: كسري بودجه و ناترازي بانكي موجب تشديد تورم مي‌شود و تا زماني كه براي كسري بودجه تمهيدي در نظر نگيريم، ناترازي بانكي و تورم تداوم دارد.
اين صحبت‌ها نشان مي‌دهد كه برخلاف برخي گمانه‌زني‌ها، دولت نه تنها ميراث مطلوبي را تحويل نگرفته كه حتي نياز به اقداماتي جدي و فوري براي بازگرداندن اقتصاد كشور به ريل اصلي خود دارد، تصميماتي كه نهايي شدن آنها، نياز به همراهي تمام قوا خواهد داشت.