نفس‌هايي كه به شماره افتاده است
روز نوزدهم آذر ماه وزير بهداشت و درمان در مصاحبه‌اي اعلام كرد كه ايران سالانه حدود ۵۰ هزار نفر را به دليل آلودگي هوا از دست مي‌دهد و اين هزينه انساني آلودگي هوا است.
گلي ماندگار|
روز نوزدهم آذر ماه وزير بهداشت و درمان در مصاحبه‌اي اعلام كرد كه ايران سالانه حدود ۵۰ هزار نفر را به دليل آلودگي هوا از دست مي‌دهد و اين هزينه انساني آلودگي هوا است. اين آمار شايد تنها يك عدد باشد اما وقتي هر كدام آنها با جان يك انسان پيوند خورده ديگر نمي‌توان به راحتي از كنارش گذشت. اين تعداد مرگ و مير به دليل آلودگي هوا در كشور حتي از مرگ و مير به دليل تصادفات هم بيشتر است. اين مرگ خاموش كه احتمالا در بسياري از مواد علت مرگ به نوع ديگري ثبت مي‌شود باعث شده تا مساله ناديده گرفتن وظيفه دستگاه‌ها و سازمان‌هايي كه در اجراي قانون هواي پاك نقش دارند چندان مورد توجه نباشد. وگرنه چه دليل ديگري براي ناديده گرفتن اين حجم از مرگ و مير در كشور مي‌تواند وجود داشته باشد. از طرف ديگر خسارت مالي كه آلودگي هوا به كشور وارد مي‌كند خيلي بيشتراز بودجه‌اي است كه براي اجراي قانون هواي پاك به آن نياز داريم.
حالا ديگر تداوم آلودگي هوا در بیشتر شهرهاي كشور به معضلي لاينحل تبديل شده است. تعداد روزهاي پاك در سال جاري شايد از تعداد انگشتان دو دست هم فراتر نرود. حالا ديگر فرقي ندارد فصل تابستان باشد يا پاييز و زمستان، در تمام فصل‌ها بايد منتظر وزش باد و بارش‌ها باشيم تا شايد هوا كمي قابل تنفس باشد. اين روند نمي‌تواند در طولاني‌مدت ادامه پيدا كند و آمار خسارات جاني و مالي آلودگي هوا هر روز بيشتر مي‌شود و اين در حالي است كه مساله استفاده از سوخت‌هاي غيراستاندارد در صنايع و نيروگاه‌ها نيز مزيد بر علت شده است. همان‌طور كه استفاده از بنزين غيراستاندارد براي سوخت ماشين‌ها هم دليل ديگري است بر افزايش آلودگي هوا. هر بار صحبت از اجراي قانون هواي پاك مي‌شود، تمام سازمان‌ها و ارگان‌هايي كه در اين زمينه مسووليت دارند توپ را به زمين ديگري مي‌اندازند و اصلا معلوم نيست بودجه‌هايي كه تاكنون به اجراي اين قانون اختصاص يافته كجا مصرف شده‌اند كه اين نه‌تنها هيچ نشانه‌اي از اجراي اين قانون در كشور ندارد كه وضعيت هر روز بغرنج‌تر هم مي‌شود.
در روزهاي گذشته عليرضا رييسي، معاون بهداشت وزير بهداشت و درمان در نشست خبري خود با اشاره به اين مساله كه تعطيلي مدارس و ادارات نمي‌تواند تاثيري در كاهش آلودگي هوا داشته باشد و قطعا كمكي به رفع اين مشكل نمي‌كند توضيح داد: «خسارت جاني و مالي آلودگي هوا در كشور ما نشان مي‌دهد هيچ اراده‌اي براي اجراي قانون هواي پاك در كشور وجود ندارد؛ قانوني كه از سال 96 به تصويب رسيده و در خوش‌بينانه‌ترين حالت تنها مي‌توان گفت 12 درصد آن اجرايي شده است.»
بي‌توجهي به آلودگي هوا
بازي با جان مردم است
خسرو يزدان‌پرست، كارشناس محيط زيست و پژوهشگر، در اين باره به تجارت‌نيوز مي‌گويد: مساله آلودگي هوا آنقدر مورد بي‌توجهي قرار گرفت كه اكنون تبديل به بحران شده است. هزينه‌اي كه افزايش آلودگي روي دست دولت مي‌گذارد خيلي بيشتر از بودجه‌اي است كه براي اجراي قانون هواي پاك به آن احتياج است.
او مي‌افزايد: بي‌توجهي به آلودگي هوا و استفاده از راهكارهاي مقطعي راه‌حل رفع مشكل آلودگي هوا نيست. چقدر مي‌توانيم مدارس را مجازي كنيم يا كارمندان را دوركار؟ تا وقتي براي توليد برق مجبور به استفاده از سوخت مازوت هستيم و تا زماني كه شهرهاي صنعتي قرباني استفاده از سوخت غيراستاندارد صنايع براي گردش چرخ‌هاي توليد هستند اين وضعيت ادامه خواهد يافت.
اين پژوهشگر ادامه مي‌دهد: وقتي آمارها اعلام مي‌شوند جان انسان‌ها به عدد تبديل مي‌شود. بي‌توجهي به اين وضعيت بازي با جان انسان‌هاست. شايد در كلام گفتن اين موضوع كه سالانه 40 هزار نفر بر اثر آلودگي هوا جان خود را از دست مي‌دهند يا خسارت مالي اين آلودگي بيش از 12 ميليارد دلار در سال برآورد شده است خيلي راحت باشد، اما آيا واقعا نمي‌توان اين ميزان خسارت مالي را صرف اجراي قانون هواي پاك كرد؟
انتشار آلودگي بايد كاهش يابد
از سوي ديگر يوسف رشيدي، عضو هيات‌علمي دانشگاه شهيد بهشتي، درباره چگونگي برخورد با مساله آلودگي هوا به تجارت‌نيوز گفت: بايد مديريت مبتني بر كاهش انتشار صورت گيرد. آلودگي از منابع مختلف منتشر مي‌شود از جمله صنايع، خودروها و ديگر وسايل نقليه. اگر با شيوه‌هاي مناسب توليد آلودگي از اين منابع كاهش يابد، موفقيت حاصل مي‌شود. در غير اين صورت در تابستان با مشكل ازن و زمستان با مشكل ذرات معلق مواجه‌ايم و مسائلي از اين قبيل. نيازي به جداسازي فصول گرم و سرد براي تبيين راه‌حل مشكل نيست، بايد كاهش انتشار رخ بدهد. تجربه كشورهاي دنيا نيز نشان مي‌دهد ما بايد مقدار توليد آلودگي از منابع را كاهش بدهيم. متاسفانه در ايران تاكنون اقدامات چندان موثري انجام نشده است.
راهكار مديريت و كنترل آلودگي هوا براي هر منطقه متفاوت است
او اضافه كرد: منبع عمده انتشار آلاينده‌ها منطقه به منطقه متفاوت است. اين موضوع كه كدام دسته از منابع آلودگي بيشتري منتشر مي‌كنند به منطقه بستگي دارد. هر ناحيه وضعيت خاصي دارد؛ براي مثال در اراك نيروگاه و پالايشگاه پتروشيمي آلاينده زيادي توليد مي‌كنند، در شهر تهران خودروها و منابع متحرك.
آلودگي هوا، ذرات معلق و مشكلات تنفسي
عليرضا پرداختي، استاد محيط زيست دانشگاه تهران، نيز درباره ذرات معلق در هوا به تجارت‌نيوز مي‌گويد: يكي از دسته‌بندي‌هاي آلاينده‌هاي هوا تقسيم به دو گروه آلاينده‌هاي گازي و ذرات معلق است. ذرات معلق را بر مبناي اندازه‌شان دسته‌بندي مي‌كنيم. ذرات كوچك‌تر از ۱۰ ميكرون وارد سيستم تنفسي مي‌شوند و مشكلات تنفسي نظير آسم و... را ايجاد مي‌كنند. در دهه 90 ميلادي مشخص شد ذرات كوچك‌تر از دو و نيم ميكرون مي‌توانند به عمق سيستم تنفسي نفوذ و كيسه‌هاي هوايي ريه را تخريب كنند. علاوه بر اين، آلاينده‌هاي فرار و نيمه‌فرار و فلزهاي سنگين متصل به ذرات معلق وارد بدن مي‌شوند و تندرستي را تهديد مي‌كنند.
اثر آلاينده‌هاي هوا
بر بيماري‌هاي سرطاني و غيرسرطاني
عليرضا پرداختي ادامه مي‌دهد: ذرات معلق همراه با خودشان آلاينده‌هاي متفاوتي را وارد بدن انسان مي‌كنند. علاوه بر رسوب در رگ‌ها، بسياري از اين آلاينده‌هاي آلي نظير بنزن و نفتالين و بنزواي‌پيرين ضريب شيب سرطاني دارند يعني به عنوان عوامل سرطان‌زا شناسايي شده‌اند. گروهي از آلاينده‌هاي آلي در بروز بيماري‌هايي به‌جز سرطان نيز نقش دارند.
او اضافه مي‌كند: گروهي ديگر از آلاينده‌هاي موجود در اتمسفر فلزات سنگين هستند؛ ذراتي نظير سرب، كادميوم، كروم، نيكل و آرسنيك. اينها مي‌توانند از منابع مختلفي در اتمسفر منتشر شوند. براي مثال در شهر تهران اين آلاينده‌ها بيشتر از وسايل حمل‌و‌نقل انتشار مي‌يابد. موتور وسايل نقليه از آلياژهاي مختلف فلزي ساخته شده‌اند و بر اثر فرسايش و ساييدگي ناشي از حركت پيستون درون سيلندر، همراه با آلاينده‌هاي گازي از اگزوز خارج مي‌شوند. به خاطر حذف سرب از بنزين‌ها غلظت اين آلاينده كاهش يافته است اما به دليل استفاده از اين فلز در بدنه موتور كماكان مقداري سرب وارد اتمسفر مي‌شود. سرب مي‌تواند در مغز استخوان تجمع يابد و در اتصالات بين سلول‌هاي عصبي اختلال ايجاد كند.
آمارهاي تكان‌دهنده آلودگي هوا
در تهران و ديگر شهرها
بنا بر اعلام وزارت بهداشت و درمان، در شهر تهران سالانه 7 هزار مرگ منتسب به آلودگي هوا داريم. در كشور ما ۱۴ درصد مرگ‌ها ناشي از سكته قلبي، ۱۴ درصد سرطان ريه، ۱۵ درصد مرگ مغزي و ۱۱ درصد به دليل بيماري‌هاي مزمن انسدادي ريه ناشي از آلودگي هواست.
غلظت آلودگي سالانه در استان اصفهان ۳۵ بوده و دو هزار و ۲۹ مورد مرگ ناشي از آلودگي داشته است، همچنين حدود دو ميليون ۵۶۴ هزار نفر در معرض آلودگي قرار داشتند و حدود ۷۹۶ ميليون دلار صرف هزينه‌هاي ناشي از آلودگي در اين استان شده است.
بايد سالانه ۳۰ درصد افزايش تقاضاي برق كشور از انرژي‌هاي تجديدپذير تأمين شود، ولي فقط ۲ درصد آن در كشور تأمين مي‌شود. اما فقط ۱۰۰ روز هواي ابري داريم در حالي كه در دنيا از انرژي خورشيدي استفاده مي‌كنند و در تحقق هواي پاك تاثيرگذار است.
سازمان ملي استاندارد، وزارت كشور، بهداشت، نيرو، نفت، اقتصاد و دارايي، جهاد كشاورزي، صمت، سازمان برنامه و بودجه و سازمان محيط زيست در اجراي قانون هواي پاك نقش اساسي دارند و بايد تكاليف اصلي را در اين زمينه اجرا كنند. بنا بر آمارهاي رسمي اين دستگاه‌ها ۴۰ درصد وظايف را در اجراي قانون هواي پاك اجرا نكرده‌اند.
همچنين در آمار منتشر شده از وزارت بهداشت و درمان در كشور ۴ هزار و ۲۰۰ جايگاه توزيع بنزين داريم كه از اين تعداد ۲۴۸ جايگاه مغاير با حدود مجاز شغلي بوده و بخار بنزين از عوامل اصلي ايجاد سرطان‌ها است. در سال گذشته ۲ هزار و ۱۶۰ جايگاه بنزين اخطار دريافت كردند و ۲۷۴ پرونده قضايي ايجاد شده كه از اين تعداد ۳۰ جايگاه پلمب شده است.
بنا به گفته معاون وزارت بهداشت ۶۰ درصد آلودگي هوا ناشي از سيستم حمل و نقل است، حدود ۱۳ ميليون موتور سيكلت وجود دارد از اين تعداد بيش از ۱۱ ميليون فرسوده است در حالي كه بايد طبق قانون از رده خارج مي‌شدند. ما در كشور پول اضافي براي خريد يك خودروي بي‌كيفيت داخلي مي‌دهيم كه هم به سلامتي خود آسيب مي‌زنيم و هم هزينه زياد پرداخت مي‌كنيم. ۱۰ سال پيش 8 هزار اتوبوس در كشور داشتيم الان اين تعداد ۲ هزار دستگاه شده و متأسفانه وسايل حمل و نقل عمومي كاهش يافته و از خودروهاي شخصي زياد استفاده كه منجر به كاهش هواي پاك مي‌شود.