مردم نگران افق زندگي فرزندان‌شان هستند
روند كاهش جمعيت در ايران و بي‌تمايلي به فرزندآوري كه يكي از دغدغه‌هاي دولت سيزدهم نيز محسوب مي‌شد، اكنون صداي مقام‌هاي دولت چهاردهم را نيز درآورده است. زهرا بهروز آذر، معاون رييس‌جمهور اخيرا در اين باره گفته است: «با روند فعلي، ايران در سال ۱۴۸۰، ۳۰ ميليون نفر جمعيت خواهد داشت.» اما چرا دولت‌هاي مختلف در اين خصوص موفق نيستند؟
روند كاهش جمعيت در ايران و بي‌تمايلي به فرزندآوري كه يكي از دغدغه‌هاي دولت سيزدهم نيز محسوب مي‌شد، اكنون صداي مقام‌هاي دولت چهاردهم را نيز درآورده است. زهرا بهروز آذر، معاون رييس‌جمهور اخيرا در اين باره گفته است: «با روند فعلي، ايران در سال ۱۴۸۰، ۳۰ ميليون نفر جمعيت خواهد داشت.» اما چرا دولت‌هاي مختلف در اين خصوص موفق نيستند؟
اخيرا نمايندگان مجلس، دولت را مكلف به پرداخت ۳۵۰ همت تسهيلات ازدواج، فرزندآوري و وديعه يا خريد يا ساخت مسكن كردند. فاطمه مهاجراني، سخنگوي دولت نيز گفته است: «در سال ۱۴۰۱، ۸۴.۳ درصد از وام‌هاي پرداخت شده به كسب و كار‌ها و ۱۵.۷ درصد به خانوار‌ها اختصاص يافته است.» با استناد به سخنان مهاجراني، با توجه به افزايش وام‌هاي تكليفي مانند وام ازدواج و وام فرزندآوري، در آبان ۱۴۰۳، سهم وام‌هاي پرداخت شده به خانوار به ۲۳ درصد و به كسب و كار‌ها به ۷۶ درصد رسيده. اين تغيير نشان‌دهنده افزايش سهم پرداخت وام به افراد است. با همه اين تلاش‌ها باز هم سخنان بهروزآذر زنگ خطر را براي عدم تمايل خانواده‌هاي ايراني به فرزندآوري به صدا در مي‌آورد. با توجه به اين شرايط پرسش‌هايي در خصوص علل عدم اثربخشي طرح‌هاي مالي و آينده كشور مطرح است.
نمي‌توان عدم تمايل به فرزندآوري
را به فرمول‌هاي اقتصادي تقليل داد
مرتضي افقه، اقتصاد دان در اين باره به فرارو گفت: تقليل دادن ترويج فرزندآوري و مسائل فوق‌العاده پيچيده اجتماعي و فرهنگي جامعه به مسائل اقتصادي، ناشي از سطحي نگري و نابخردي است. نابخردي از آن جهت است كه تصور مي‌شود با چند فرمول اقتصادي ساده مي‌توان نرخ جمعيت را افزايش داد. اين ايده‌ها و سخنان در شرايطي مطرح مي‌شود كه براي ازدواج، تامين سرپناه مناسب، يافتن شغل مناسب و ايجاد شرايط مالي كه بتواند هزينه‌هاي زندگي امروز در شهر‌هاي بزرگ را تامين كند، با يك وام جزیي، اصلا قابل تحقق نيست.
او افزود: براي فرزندآوري، در همان مرحله اول فرزندآوري كه ازدواج است، مشكل وجود دارد و وام‌هاي ازدواج نمي‌تواند از پس شرايط موجود بر بيايد. اما اين فقط اول راه است؛ درواقع حتي اگر از اين مرحله نيز عبور شود، اين وام‌هاي كوچك نمي‌تواند از پس بقيه مراحل زندگي مشترك بربيايد. مشكل ازدواج نكردن جوانان كه فقط به همين يك مرحله محدود نمي‌شود كه بگوييم وام بدهيم كه جوان‌ها ازدواج كنند. مشكل جوانان بسيار پيچيده است و شايد آن چه ساده است، اين باشد كه افراد سطحي نگر و ناپخته در حال برنامه‌ريزي براي هدر دادن منابع كشور هستند.
اين اقتصاددان ابراز داشت: متاسفانه در حوزه مسائل حساس كشور مثل همين بي‌رغبتي جوانان به فرزندآوري، هيچ كار علمي و مبتني بر حقايق جامعه انجام نمي‌شود. نكته ديگر اين است كه ماهيت كاهش جمعيت در كشور‌هاي اروپايي و ماهيت كاهش جمعيت در كشور ما دقيقا در نقطه مقابل يكديگر قرار دارد. در كشور‌هاي پيشرفته، بهبود بسيار بالاي رفاه باعث شده به اين مرحله برسند كه تمايلي به فرزندآوري نداشته باشند. كشوري مثل ايران، درست نقطه مقابل اين مساله است. در كنار مسائل فرهنگي و اجتماعي كه مانع از علاقه افراد به فرزندآوري مي‌شود، بخش قابل توجهي از مشكل، ناشي از فقر و بيكاري و تورم است.
او خاطرنشان كرد: اين مشكلات با فرمول‌هاي اقتصادي سطحي و كليشه‌اي جبران نمي‌شود، بنابراين، ضمن اينكه هشدار هميشگي اين است كه جمعيت جوانان كاهش و جمعيت ميانسالان و كهنسالان افزايش پيدا مي‌كند، اما، بايد به اين نكته توجه كرد كه نه همه‌چيز در اقتصاد خلاصه مي‌شود و نه اين نوع نسخه‌ها و راهكار‌ها پاسخگوي شرايط كشور خواهد بود.»
شرايط امروز
مثل زمان احمدي‌نژاد نيست
اين استاد اقتصاد در ادامه گفت: بايد پذيرفت كه مردم امروز، مردم سال‌ها پيش نيستند. مسائل فرهنگي و اجتماعي متحول شده است، شبكه‌هاي اجتماعي به عنوان بستري براي تغيير شناخته مي‌شوند ولي ظاهرا آقايان تصميم‌گير، بيشتر مايلند به دنبال ساده‌ترين روش‌ها باشند كه معمولا به جاي تاثيرگذاري، منابع باارزش كشور را هدر مي‌دهند. بايد به اين موضوع هم توجه كنيم كه اكنون با دوران رياست‌جمهوري احمدي‌نژاد كه مردم را با وعده‌هاي اقتصادي ترغيب به فرزندآوري مي‌كرد نيز بسيار متفاوت است. دوره احمدي‌نژاد، يك دوره وفور درآمد‌هاي نفتي بود كه تجربه آن در كل تاريخ كشور تكرار نشد، چرا كه بيشترين درآمد نفتي را در دوره احمدي‌نژاد داشتيم.
افقه گفت: ضمن اينكه مشكلات و تنش‌ها و اضطراب‌هاي اجتماعي ناشي از آينده نيز در شرايط فعلي چند برابر شده است. حتي اگر يك خانواده از تمكن مالي كافي برخوردار باشد، مدام نگران اين است كه افق زندگي آينده او و فرزندانش با توجه به تحريم‌ها، تنش‌هاي منطقه‌اي و ... چگونه خواهد بود. مجموعه اين عوامل، بسياري از افراد را نسبت به آينده نگران مي‌كند.
وي افزود: شرايط اقتصادي به حدي وخيم است كه تاثيرگذاري مشوق‌هاي دولت فعلي، نسبت به مشوق‌هاي دوران احمدي‌نژاد، تقريبا هيچ اثري ندارد يا اثر حداقلي دارد. تورم دوران فعلي نيز نسبت به تورم دوران احمدي‌نژاد چندين برابر شده است. افراد شاغل نمي‌دانند كه حتي حقوقي كه اكنون مي‌گيرند براي ماه آينده هم كفاف مي‌دهد يا خير، چون نرخ تورم روند افزايشي دارد. همه اينها باعث شده است كه عموم مردم در برنامه‌ريزي براي فرزندآوري مستأصل باشند يا فرزندآوري را در ذهن خود منتفي كنند. بسياري از جوانان امروز ترجيح مي‌دهند، ازدواج نكنند و اين موضوع ديگر مردانه نيست، بلكه زنان جامعه نيز از تعلق و وابستگي خانواده فراري شده‌اند. خيلي چيز‌ها در جامعه عوض شده، اما ظاهرا تصميم‌گيرندگان نمي‌خواهند از تغييرات مطلع شوند.