فيلتر اينترنت بين ماندن و رفتن
فيلترينگ در ايران همچنان يكي از موضوعات داغ و چالش‌برانگيز در فضاي عمومي و سياسي كشور است.
فيلترينگ در ايران همچنان يكي از موضوعات داغ و چالش‌برانگيز در فضاي عمومي و سياسي كشور است. اين سياست كه به عنوان ابزاري براي كنترل فضاي مجازي، مقابله با تهديدات امنيتي و حفظ هويت فرهنگي كشور معرفي مي‌شود، واكنش‌هاي زيادي را از سوي مردم، كارشناسان و كسب‌وكارها به همراه داشته است. در حالي كه دولت‌ها در دوره‌هاي مختلف بر ضرورت فيلترينگ تأكيد كرده‌اند، بسياري از فعالان اجتماعي و اقتصادي از آثار منفي اين سياست در زندگي روزمره و بازارهاي ديجيتال انتقاد مي‌كنند. در اين ميان، محمد امين آقاميري، دبير شوراي عالي فضاي مجازي، در واكنش به شايعاتي كه درباره موافقان و مخالفان رفع فيلترينگ در شوراي عالي فضاي مجازي منتشر شده، تأكيد كرد كه هنوز هيچ راي‌گيري در اين زمينه در شورا صورت نگرفته است.
فيلترينگ در ايران: سياست‌هاي امنيتي و فرهنگي
در ايران، فيلترينگ اينترنت به عنوان ابزاري براي مقابله با تهديدات امنيتي و محافظت از هويت فرهنگي كشور در برابر تهاجم‌هاي خارجي تعريف شده است. مقامات دولتي به ويژه در دولت‌هاي اخير، فيلترينگ را به عنوان راهي براي نظارت بر فضاي مجازي و حفظ امنيت ملي معرفي كرده‌اند. دولت ايران به‌طور رسمي اعلام كرده است كه اين سياست با هدف جلوگيري از گسترش محتواي مخالف نظام، ترويج ارزش‌هاي فرهنگي غربي و جلوگيري از تهديدات امنيتي اجرا مي‌شود. برخي از شبكه‌هاي اجتماعي و وب‌سايت‌ها كه به نظر مقامات دولتي با اصول فرهنگي و سياسي ايران مغايرت دارند، به‌طور مستمر مسدود مي‌شوند. شبكه‌هايي مانند توييتر، فيس‌بوك، اينستاگرام و تلگرام كه روزي جزو پركاربردترين ابزارهاي ارتباطي در ايران بودند، از جمله هدف‌هاي فيلترينگ بوده‌اند. دولت ايران به‌طور صريح بيان كرده است كه فيلترينگ ابزار موثري براي مقابله با تهديدات امنيتي است و اين اقدامات جزو سياست‌هاي كلان نظام براي مديريت فضاي مجازي است.
رويكرد جديد رييس‌جمهور ايران به فيلترينگ
مسعود پزشكيان كه به تازگي به رياست‌جمهوري ايران انتخاب شده است، همواره در موضوع فيلترينگ ديدگاه‌هاي خود را بيان كرده است. او به عنوان رييس‌جمهور جديد ايران، ضمن تأكيد بر ضرورت تأمين امنيت فضاي مجازي، بر لزوم حفظ حقوق شهروندان و آزادي اطلاعات نيز تأكيد داشته است. پزشكيان در مصاحبه‌هاي خود اعلام كرده كه فيلترينگ بايد به‌گونه‌اي اعمال شود كه به آزادي‌هاي عمومي آسيبي وارد نشود. او همچنين اشاره كرده است كه بايد به‌طور همزمان هم امنيت و هم آزادي در فضاي مجازي را حفظ كرد. در اين زمينه، وي از لزوم ايجاد توازن بين امنيت و آزادي در فضاي مجازي سخن گفته است. در دولت جديد، مسعود پزشكيان سعي كرده است كه رويكردي متعادل‌تر در قبال فيلترينگ اتخاذ كند و اين موضوع را به عنوان يكي از اولويت‌هاي اصلي خود قرار دهد. او معتقد است كه فيلترينگ نمي‌تواند به‌طور كامل از تهديدات جلوگيري كند، بلكه بايد تلاش شود تا با ابزارهاي ديگر همچون آموزش و اطلاع‌رساني، فضاي مجازي كنترل شود. در اين ميان، پزشكيان به ضرورت گفت‌وگو و تبادل نظر در خصوص فيلترينگ اشاره كرده و اين نكته را مطرح كرده است كه تصميمات نهايي بايد پس از بررسي تمامي جوانب، گرفته شود.
نقد فيلترينگ از سوي كسب‌وكارها و كارشناسان
در كنار نظرات مقامات دولتي، نقدهايي نيز از سوي كارشناسان، فعالان رسانه‌اي و كسب‌وكارها مطرح شده است. يكي از بزرگ‌ترين اعتراضات به فيلترينگ، تأثيرات منفي آن بر اقتصاد ديجيتال و كسب‌وكارهاي آنلاين است. بسياري از استارتاپ‌ها و شركت‌هاي فناوري در ايران به‌شدت تحت تأثير سياست‌هاي فيلترينگ قرار گرفته‌اند و برخي از آنها حتي مجبور به تعطيلي يا كاهش فعاليت‌هاي خود شده‌اند. كسب‌وكارهاي آنلاين در ايران كه بخش قابل توجهي از اشتغال جوانان كشور را به خود اختصاص داده‌اند، از فيلترينگ به عنوان مانعي جدي براي رشد و توسعه ياد مي‌كنند. آنها معتقدند كه با مسدود شدن شبكه‌هاي اجتماعي و پلتفرم‌هاي مهم ارتباطي، ارتباط با مشتريان، تبليغات آنلاين و حتي فروش محصولات به‌شدت محدود مي‌شود. به ويژه در دوران پاندمي كرونا، كه كسب‌وكارهاي آنلاين در ايران به يكي از اصلي‌ترين روش‌هاي درآمدزايي تبديل شده بودند، فيلترينگ تأثيرات منفي عميقي بر اين كسب‌وكارها گذاشته است. كارشناسان همچنين به اين نكته اشاره كرده‌اند كه فيلترينگ به دليل محدود كردن دسترسي مردم به منابع اطلاعاتي و اجتماعي، باعث كاهش اعتماد به‌نظام و نهادهاي دولتي شده است. اين اقدام به‌ويژه در ميان جوانان كه بخش عمده‌اي از كاربران اينترنت و شبكه‌هاي اجتماعي را تشكيل مي‌دهند، نارضايتي‌هايي به دنبال داشته است. در بسياري از موارد، فيلترينگ تنها باعث مي‌شود كه كاربران به استفاده از ابزارهاي دور زدن مانند وي‌پي‌ان‌ها روي آورند كه خود تهديدات امنيتي ديگري به همراه دارد.
مخالفت مردم با فيلترينگ و پيامدهاي اجتماعي
مردم ايران نيز به‌طور گسترده‌اي از فيلترينگ انتقاد مي‌كنند. به‌ويژه در سال‌هاي اخير، وقتي كه فيلترينگ در سطح وسيعي به اجرا درآمد، واكنش‌هاي گسترده‌اي از سوي كاربران فضاي مجازي به دنبال داشت. بسياري از مردم به اين نكته اشاره مي‌كنند كه فيلترينگ هيچ‌گونه تأثير مثبتي در كاهش تهديدات امنيتي نداشته و در عوض موجب محدود شدن آزادي‌هاي فردي و اجتماعي شده است. اعتراضات عمومي به فيلترينگ از زماني كه مسدود شدن تلگرام به يكي از موضوعات داغ رسانه‌ها تبديل شد، شدت بيشتري يافت. در آن زمان، بسياري از مردم و فعالان اجتماعي از مسدود شدن يكي از محبوب‌ترين شبكه‌هاي اجتماعي در ايران ابراز نارضايتي كردند. در حالي كه برخي از مقامات دولتي تأكيد داشتند كه اين اقدام به‌منظور مقابله با تهديدات امنيتي انجام شده است، كاربران فضاي مجازي باور داشتند كه اين اقدامات بيشتر به‌منظور كنترل اطلاعات و سركوب اعتراضات انجام مي‌شود. در همين راستا، گروه‌هاي مختلف اجتماعي و سياسي از فيلترينگ به عنوان ابزاري براي محدود كردن آزادي بيان و حقوق بشر ياد كرده‌اند. در چند سال گذشته، فيلترينگ تلگرام، اينستاگرام و برخي از سايت‌هاي ديگر با واكنش‌هاي شديدتري از سوي مردم مواجه شد كه نشان‌دهنده نارضايتي عمومي از اين سياست است.
شفاف‌سازي شوراي عالي فضاي مجازي
در خصوص فيلترينگ
در ميان اين بحث‌ها، محمد امين آقاميري، دبير شوراي عالي فضاي مجازي، اخيراً به يكي از مسائل داغ رسانه‌اي درباره فيلترينگ پرداخته است. او در واكنش به انتشار اخبار در رسانه‌ها كه اعضاي شوراي عالي فضاي مجازي را به موافقت يا مخالفت با رفع فيلترينگ متهم كرده بودند، توضيح داد كه هنوز هيچ راي‌گيري در اين زمينه در شوراي عالي فضاي مجازي انجام نشده است. آقاميري تأكيد كرد كه شايعات منتشرشده در رسانه‌ها مبني بر اينكه برخي از اعضاي شورا موافق يا مخالف رفع فيلترينگ هستند، نادرست است. او همچنين افزود كه جلسات كارگروه فيلترينگ در حال برگزاري است و در اين جلسات، به نظرات مختلف توجه شده و پس از جمع‌بندي اين نظرات، تصميمات نهايي در اين خصوص گرفته خواهد شد. اين اظهارات آقاميري كه به وضوح به شايعات موجود در رسانه‌ها واكنش نشان مي‌دهد، بيانگر نبود شفافيت كافي در سياست‌گذاري‌هاي فضاي مجازي و تصميم‌گيري در اين زمينه است. اين امر باعث شده است كه مردم و رسانه‌ها به‌طور مداوم به دنبال شفاف‌سازي بيشتر از سوي مقامات دولتي در خصوص سياست‌هاي فيلترينگ باشند. فيلترينگ در ايران همچنان يك مساله پيچيده و مورد بحث است كه در آن نظرات متفاوتي وجود دارد. مقامات دولتي به دلايل امنيتي و فرهنگي بر اجراي فيلترينگ تأكيد دارند، اما كارشناسان، كسب‌وكارها و مردم به‌طور فزاينده‌اي از اين سياست انتقاد مي‌كنند. در حالي كه مقامات دولتي به‌ويژه در دولت چهاردهم، بر لزوم امنيت فضاي مجازي تأكيد دارند، مخالفان فيلترينگ آن را مانعي براي پيشرفت اقتصادي، كاهش آزادي‌هاي فردي و دسترسي به اطلاعات مي‌دانند. در نهايت، چالش اصلي در مديريت فضاي مجازي ايران، رسيدن به توازني ميان حفظ امنيت و احترام به آزادي‌هاي فردي است. براي رسيدن به اين هدف، نياز به گفت‌وگو و همكاري بيشتر ميان دولت، كارشناسان و مردم احساس مي‌شود.