بازيگران اصلي تحولات ژئوپليتيك سوريه

1- ريشه رخدادهاي اخير سوريه، به شرايط داخلي اين كشور، گوناگوني‌هاي بسيار زياد قومي و مذهبي از يكسو و مداخله‌ها و نفوذهاي خارجي از سوي ديگر مربوط مي‌شود، از سال ۲۰۱۱ كه موج انقلاب‌هاي عربي، در غرب آسيا و شمال آفريقا بر سوريه هم تاثير گذاشت. حكومت اسد براي ماندگاري، جلب كمك‌هاي خارجي را به جاي تامين رضايت مردم كشور خود مورد توجه قرار داد. در طول ۱۳ سال گذشته، اين كشور به ورطه جنگ داخلي افتاد. جنگي بسيار پرهزينه كه آواره شدن ميليون‌ها تن از مردم سوريه و نابودي بسياري ديگر از آنان را به همراه داشت.

2- با سقوط اسد و با پيروزي گروه‌هاي اسلام‌گرا با گرايش‌هاي تكفيري، در حالي كه مي‌كوشند خود را تحول يافته و دور از گرايش‌هاي افراطي گذشته در پيوند با خلافت اسلامي شامات نشان دهند، تركيه و امريكا جايگاه خود را در شكل دادن به آينده اين كشور تحكيم كرده‌اند. آنان مخالفت خود را با حضور ايران مورد تاكيد قرار داده‌اند، در حالي كه روسيه هم با وجود ده‌ها سال حضور و نفوذ در سوريه و پايگاه‌هاي نظامي، پيشبرد جنگ در اوكراين را در اولويت قرار داده است. موضوع كردها كه براي تركيه اهميت ويژه‌اي دارد، اين كشور را با امريكا در سوريه همسو ساخته، در همان حال كه در مورد آينده آن اختلاف‌نظر هم دارند.

بخشي از گروه‌هاي سياسي گوناگون در سوريه كه ضديت آنان با جمعيت كمتر از ۱۵ درصدي شيعه و علوي روشن است، با جريان‌هاي تندروي اسلامي خارج از سوريه كه پيش‌تر در دوره خلافت اسلامي داعش در سوريه و عراق با آنان همكاري مي‌كردند، ارتباط دارند. برخي از اين گروه‌ها از تندروهاي اسلام‌گرا در قفقاز، آسياي مركزي و نيز اسلام‌گرايان اويغور با عنوان «جنبش اسلامي تركستان شرقي» تشكيل شده‌اند. به اين ترتيب سوريه مي‌تواند بستري مناسب براي فعاليت اين گروه‌ها، در شرايط تشكيل نشدن دولت ملي باشد.

3- امريكا همراهي با اسراييل، در پي رخدادهاي مهر سال گذشته، براي نابودي همه نيروهاي مخالف آن را هدف قرار داده است. تلاش گسترده و همه‌جانبه اسراييل با نقض آشكار مقررات و حقوق بين‌الملل در مورد حقوق مردم فلسطين، با حمايت كامل امريكا در نابود كردن حماس، حزب ا... و كوتاه كردن عرصه‌هاي حضور و نفوذ ايران در غرب آسيا، با پيروزي ترامپ در انتخابات امريكا شدت بيشتري يافته است.

نظم مورد نظر امريكا، پايان دادن به هرگونه ناامني و اختلال در اجراي برنامه‌هايي است كه بر گسترش دادوستد جهاني تاثيرگذار است. تامين امنيت در غرب آسيا در اين زمينه از اولويت برخوردار است. ولي محور اصلي سياست خارجي امريكا، چين است.

4- تحولات سوريه بار ديگر نشان داد، عمق استراتژيك ايران در داخل كشور و در تامين رضايت و برآورده كردن نيازها و خواسته‌هاي مردم ايران قرار گرفته است‌. در مورد ايران به ويژه اين موضوع از اهميت ويژه‌اي برخوردار است، زيرا كشور ما به گونه‌اي «تنهايي استراتژيك» دچار است كه اهميت اراده و خواسته‌هاي مردم را برجسته‌تر مي‌سازد.

5- اين موضوع بارها مورد تاكيد قرار گرفته است. اهميت ژئوپليتيكي سوريه در تحولات لبنان و نيز فلسطين، در متن مبارزه با اسراييل، سقوط بشار اسد را به رخدادي تاثيرگذار در اين منطقه تبديل كرده است. اين سقوط مي‌تواند مجموعه از رخدادهاي ديگر را نيز به همراه داشته باشد، زيرا در كنار عوامل داخلي اين دگرگوني، تاثير معادلات قدرت در سطح بازيگران منطقه‌اي و جهاني نيز بسيار قابل توجه است. در واقع كنار گذاشتن ايران از دادوستدهاي ارزشمند جهاني به گونه‌اي پايدار در بيش از سه دهه كه از فروپاشي اتحاد شوروي مي‌گذرد، دنبال شده است. تركيه با بهره‌گيري از شرايط منطقه و جهان مي‌كوشد محدوديت‌هاي بيشتري را براي ايران در مرزهاي شمال غربي آن ايجاد كند. پيش از اين در مورد سياست ناكارآمد رويابافي ج.ا. ايران در قفقاز جنوبي، بسيار نوشته شده است... .