دي 8 براي اقتصاد ايران چه آورده‌اي دارد؟

مسعود پزشكيان - رييس‌جمهوري اسلامي ايران - در پايان هفته گذشته به مصر سفر كرد تا در اجلاس سران گروه دي 8 شركت كند، سفر يك رييس‌جمهور از ايران به مصر پس از 12 سال و همزمان با افزايش اميدواري‌ها براي آغاز به كار سفارت‌خانه‌هاي دو كشور در تهران و قاهره. همزمان با ديدارهاي دو جانبه اما رييس‌جمهوري ايران تاكيد كرد كه كارآفرينان و سرمايه‌گذاران ايراني آماده هستند تا با حضور در بازار هدف كشورهاي دي 8 نقشي جديد و گسترده را در اين حوزه ايفا كنند.

در طول سال‌هاي گذشته و با وجود تداوم تحريم‌هاي هسته‌اي عليه ايران، يكي از موضوعاتي كه به شكل جدي در دستور كار دولت‌هاي مستقر در كشور بوده، تلاش براي افزايش نقش و سهم از بازارهاي منطقه‌اي و پيمان‌هاي سياسي و اقتصادي بوده است كه تعداد شركاي خارجي تهران را افزايش داده و در اين مسير گام‌هاي تازه را به ثبت برساند. در سال‌هاي اخير، ايران توانسته عضويت خود در گروه‌هاي مهمي چون شانگهاي، اوراسيا و بريكس را نهايي كند و حالا با حضور پزشكيان به نظر مي‌رسد كه فرصت دي 8 نيز به عنوان يك اولويت ديگر در دستور كار تهران خواهد بود. 
گروه دي ۸يا گروه هشت كشورهاي مسلمان درحال توسعه كه اندونزي، ايران، بنگلادش، پاكستان، تركيه، مالزي، مصر و نيجريه در آن عضويت دارند، از جمله پيمان‌هاي منطقه‌اي است كه به منظور ايجاد روابط مستحكم اقتصادي بين كشورهاي در حال توسعه اسلامي و تقويت نفوذ اين كشورها در بازارهاي جهاني و برقراري گفت‌وگو با كشورهاي صنعتي تشكيل گرديده است و پايه‌گذار آن نجم الدين اربكان نخست وزير اسبق و اسلام‌گراي تركيه است كه با سفر به ۸ كشور عضو در تيرماه سال ۱۳۷۵ زمينه تأسيس اين گروه را فراهم نمود. نخستين اجلاس سران دي۸ با حضور سه رييس‌جمهور از جمله آقاي هاشمي‌رفسنجاني، و چهار نخست‌وزير و يك وزير خارجه در خرداد ۱۳۷۶ در شهر استانبول تركيه برگزار شد. البته اين گروه حدود يك سال قبل از اين تاريخ فعاليت‌هاي مقدماتي خود را آغاز كرده بود. گروه كشورهاي موسوم به دي۸ در واقع از تشكيلات جانبي سازمان كنفرانس اسلامي است. در بيانيه منتشر شده در اولين اجلاس سران اهداف اصلي دي‌هشت، چگونگي همكاري و همفكري اعضاي گروه، ايجاد امكان عضويت ساير كشورهاي در حال توسعه، برقراري رابطه با ساير سازمان‌هاي بين‌المللي به ويژه سازمان كنفرانس اسلامي و نحوه انتصاب مدير اجرايي آن به تصويب رسيد. چنانچه از اين اعلاميه برمي‌آيد اهداف اصلي گروه دي‌هشت توسعه اقتصادي، اجتماعي، تقويت موقعيت كشورهاي در حال توسعه در اقتصاد جهاني، ايجاد تنوع و موقعيت‌هاي جديد در روابط بازرگاني، تقويت حضور در تصميم‌سازي در سطح بين‌المللي و ارتقاي سطح زندگي مردم دركشورهاي عضو خواهد بود. عضويت در اين گروه براي ديگر كشورهاي در حال توسعه كه به اهداف و اصول آن پايبند باشند امكان‌پذير است و همچنين عضويت در آن تاثير در روابط دوجانبه يا چندجانبه كشورهاي عضو با ديگر كشورها نداشته و مانعي نيز جهت عضويت آنان در سازمان‌هاي منطقه‌اي و بين‌المللي نيست.
در روزهاي اخير و با حضور تيمي رسمي از ايران، مذاكرات گسترده‌اي ميان طرفين انجام شده كه از مسائل سياسي تا اقتصادي را شامل مي‌شود. در حوزه اقتصاد با حضور همتي مذاكرات گسترده‌اي صورت گرفته است. گفت: هدف سازمان همكاري‌هاي اقتصادي كشورهاي درحال توسعه، توسعه پايدار اقتصادي و اجتماعي اعضا است و با وجود افت و خيزها، حجم تجارت بين كشورها اگر چه به نقطه مطلوب نرسيده اما خوب است چرا كه هفت تا هشت درصد تجارت بين اين كشورها اكنون با ارزهاي ملي صورت مي‌گيرد و پيش بيني مي‌شود اين رقم در آينده به ۱۰ درصد افزايش يابد ضمن اينكه بنا است تا پايان دهه فعلي (۲۰۳۰ ميلادي) حجم تجارت بين اعضا به ۵۰۰ ميليارد دلار برسد. همتي با بيان اينكه حجم تجارت بين اعضاي اين سازمان اكنون ۱۲۵ ميليارد دلار است، گفت: علاوه بر كشورهاي اسلامي همچون ما، مصر و نيجريه كشورهايي از شرق دور نيز در اين سازمان عضو هستند و امكان كار زيادي بين اعضا وجود دارد و سياست دولت چهاردهم هم همكاري بيشتر با كشورهاي منطقه است و از اين فرصت بيشتر استفاده خواهد كرد. به گفته وزير امور اقتصادي و دارايي، در دي۸ همه نوع فعاليت از جمله گردشگري، دانشگاهي، فناوري، گمركي، حمل و نقل، انرژي و تجارت‌هاي مختلف پيش‌بيني شده است.
همتي در بخش ديگري گفت: ما بايد در اجلاس و حواشي آن فعاليت داشته باشيم و از فرصت گفت‌وگوي دوجانبه با ديگر كشورهاي حاضر در اين اجلاس استفاده و به نزديك شدن كشورها كمك كنيم. وزير اقتصاد گفت: بخش‌هاي مهمي از همكاري‌هاي اقتصادي ايران از جمله در حوزه‌هاي سازمان سرمايه‌گذاري و گمرك زيرنظر وزارت اقتصادي است و در واقع اين وزارتخانه راه‌بر پيگيري‌هاي خاص بين دولي - اقتصادي كشور است. همتي خاطرنشان كرد: ساير بخش‌ها از جمله وزارت صنعت، معدن و تجارت و وزارت كشاورزي و ساير وزارتخانه‌ها هم نقش زيادي در گسترش روابط دارند و بايد با به‌كارگيري همه اينها تراز تجاري خود را با كشورهاي عضو افزايش دهيم. وي گفت: نكته مهم ترويج تجارت تهاتري است كه از جمله ايده‌هاي دي8 خواهد بود، براساس اين ايده، تجارت تهاتري بين كشورها گسترش مي‌يابد و «نياز تبديل پول» حذف مي‌شود كه براي ما ايده‌آل است و كمك مي‌كند با وجود تحريم‌هاي ظالمانه امريكا بتوانيم با ساير كشورها تجارت تهاتري داشته باشيم و در تلاشيم تا روابط با اين كشورها را به جايي برسانيم.
همتي در بخش ديگري از سخنان خود به رابطه ديرينه ايران و مصر اشاره كرد و گفت: ما مي‌توانيم فعاليت‌هاي اقتصادي خوبي با مصر داشته باشيم ضمن اينكه حتما در اين سفر هم صحبت‌هايي در اين باره خواهيم كرد تا بتوانيم گسترش روابط را شروع كنيم. وي گفت: ايران سرمايه‌گذاري‌هاي خوبي در مصر كرده است و بانك توسعه ايران و مصر اكنون يكي از بانك‌هاي بزرگ مصر است كه 40 درصد سهم آن براي شركت سرمايه‌گذاري وزارت اقتصاد است و حدود 40 درصد از سهام شركت ميراتكس كه در حوزه نساجي در مصر فعال است به ايران اختصاص دارد كه نشان مي‌دهد سابقه تجاري با مصر داريم و در حد 2 ميليارد دلار با هم مبادله تجاري داشته‌ايم. همتي با بيان اين كه امروز مراودات تجاري دو كشور خيلي كم شده است، گفت: مي‌توان آن را احياء كرد چرا كه امكان صادرات به مصر زياد است و مي‌توانيم خشكبار، فرش دست بافت و صنايع دستي به اين كشور صادر كنيم. از طرفي روند گسترش روابط دو كشور مثبت است.
در ادامه اين توضيحات، وزارت اقتصاد نيز در گزارشي اعلام كرده: اين اجلاس اهدافي همچون، توانمندسازي جوانان (ارايه ابتكاراتي براي ايجاد فرصت‌هاي بيشتر براي كارآفرينان و حرفه‌اي‌هاي جوان در كشورهاي عضو جهت مشاركت فعال در اقتصاد)، حمايت از كسب‌وكارهاي كوچك و متوسط (تدوين سياست‌ها و ايجاد همكاري‌هايي براي تقويت رشد و رقابت‌پذيري اين كسب‌وكارها)، فناوري و نوآوري (ترويج پيشرفت‌هاي فناوري و تحول ديجيتال در بخش‌هاي مختلف)، توسعه پايدار (پرداختن به موضوعاتي مانند امنيت غذايي، بهره‌وري انرژي و تغييرات اقليمي به‌منظور تضمين رشد فراگير) و گسترش تجارت (كاهش موانع تجاري و افزايش همكاري بين كشورهاي عضو دي-۸ براي رونق اقتصادي) را دنبال كرد. در همين حال ميزباني و رياست مصر در اجلاس ۲۰۲۴ به‌ويژه باتوجه‌به موقعيت استراتژيك اين كشور به عنوان پل ارتباطي ميان آفريقا، خاورميانه و آسيا به عنوان لحظه‌اي مهم براي تقويت همكاري‌هاي منطقه‌اي تلقي مي‌شود. سران سازمان دي۸ در بيانيه پاياني يازدهمين نشست از گسترش عضويت در اين سازمان حمايت و اعلام كردند كه اندونزي ميزبان نشست بعدي در سال ۲۰۲۵ خواهد بود.
در حوزه سياست نيز ايران جاي پاي خود را محكم كرده است. رييس‌جمهور جمهوري آذربايجان در نامه‌اي خطاب به همتاي ايراني خود از حمايت ايران از پيوستن باكو به گروه كشورهاي اسلامي در حال توسعه (دي-۸) قدرداني كرده و نسبت به تداوم اقدامات مشترك براي تقويت بيشتر دوستي و همكاري ميان آذربايجان و ايران بر اساس احترام دوجانبه و همسايگي خوب ابراز اطمينان كرد. علي‌اف در نامه خود آورده است: عميقا، قدردان جمهوري اسلامي ايران و شخص شما براي راي دادن به انتخاب جمهوري آذربايجان به عنوان عضوي از سازمان همكاري‌هاي اقتصادي گروه دي-۸ در يازدهمين نشست اين سازمان در ۱۹ دسامبر در قاهره هستم.
علي‌اف با اشاره به اينكه گروه دي-۸ (هشت كشور اسلامي در حال توسعه) كه حدود ۳۰ سال از فعاليت آن مي‌گذرد، براي اولين‌بار تصميم به گسترش گرفته است، گفت: اين تصميم تاريخي بازتاب اعتماد بين‌المللي به آذربايجان و به‌ويژه، باعث افتخار ماست. رييس‌جمهور آذربايجان بيان كرد: حمايت صريح از نامزدي آذربايجان گواهي بر دوستي قوي، روابط مبتني بر همكاري، اتحاد و هم‌بستگي ميان كشورهاي اين سازمان است. او افزود: من اطمينان دارم كه آذربايجان به همراه تمامي كشورهاي عضو به صيانت از اصول اساسي دي‌-۸، تعميق همكاري‌ها با سازمان، پيشبرد منافع خودمان، تقويت هم‌بستگي اسلامي و به‌كار بستن تلاش مشترك براي تبديل كردن آن به قدرتي بزرگ‌تر كمك خواهد كرد. علي‌‎اف بيان كرد: در فرصت پيش آمده، اطمينان خود را نسبت به تداوم اقدامات مشترك براي تقويت بيشتر دوستي و همكاري ميان آذربايجان و ايران بر اساس احترام دوجانبه و همسايگي خوب و طبق منافع ملت‌ و كشورمان ابراز مي‌دارم.
همچنين حميد صالحي، عضو هيات علمي گروه علوم سياسي دانشگاه علامه طباطبايي با اشاره به سفر پزشكيان به مصر، اظهار كرد: دولت چهاردهم، دولتي ميانه و معتدل محسوب مي‌شود و مي‌خواهد وفاق و صلح را هم در داخل كشور و هم در عرصه منطقه ايجاد كند. در همين راستا دكتر پزشكيان از يك طرف به دنبال تنش‌زدايي با عربستان و مصر به عنوان دو بازيگر مهم منطقه است و از طرف ديگر مي‌خواهد روابط با اروپا و امريكا را ترميم كند. وي با اشاره به التهابات موجود در خاورميانه، افزود: با توجه به اينكه ايران كشوري تاثيرگذار در خاورميانه محسوب مي‌شود، بايد به منظور حل اين‌التهابات، روابط خود با ديگر بازيگران مهم منطقه را تقويت كند. بر همين اساس دولت چهاردهم ديپلماسي فعالي را در پيش گرفته و پس از ۱۲ سال، آقاي پزشكيان نخستين رييس‌جمهور ايران شد كه به مصر سفر كرد. اين تحليلگر مسائل بين‌الملل با اشاره به تاثيرات انتخاب ترامپ بر شرايط خاورميانه، عنوان كرد: اين وضعيت مي‌طلبد كه ايران، كشورهاي منطقه را به خود نزديك‌تر كند و از اين طريق قدرت بازيگري خود در آينده را افزايش دهد. ما از يك طرف بايد منافع ملي خود را در نظر بگيريم و براي رفع تحريم‌ها تلاش كنيم و از طرف ديگر روابط‌مان با كشورهاي منطقه را تقويت كنيم. خصوصا كه اكنون تركيه به عنوان همسايه ما بيشتر به غرب نزديك شده، ما بايد به كشورهايي نظير مصر نزديك‌تر شويم. صالحي با اشاره به موانعي كه باعث عدم عادي‌سازي روابط ايران و مصر شده است، بيان كرد: اين موانع را مي‌توان در سه بخش ايدئولوژيك، سياسي و سنگ‌اندازي‌هاي بين‌المللي دسته‌بندي كرد. در بخش سوم، غرب تمايل دارد ايران را به عنوان دشمن اعراب نشان دهند و آنان را نسبت به روابط با ايران مردد كند. در حوزه ايدئولوژيك نيز ما تفكر تشيع را داريم، در حالي كه عربستان و مصر معتقد به تفكر تسنن هستند و لذا نگرانند كه ايران به دنبال صدور ايدئولوژي شيعه باشد و همين باعث سردي روابط طرفين شده است.
به اين ترتيب مي‌توان گفت كه با وجود تلاش دولت براي كنار زدن تحريم‌ها، استفاده از تمامي ظرفيت‌هاي منطقه نيز در دستور كار قرار دارد و دي هشت يكي از جديدترين اقدامات دولت در اين حوزه به شمار مي‌رود.