فيلتر و فيلترشكن؛ دو روي سكه سياست‌گذاري فضاي مجازي
رفع فيلترينگ واتساپ و گوگل پلي بدون پيش‌شرط، واكنش‌هاي متنوعي را در ميان فعالان فضاي مجازي و اعضاي شوراي عالي فضاي مجازي برانگيخته است. در حالي كه رسول جليلي اين اقدام را نشانه‌اي از ضعف در حكمراني سايبري مي‌داند، حميد فتاحي، معاون وزير ارتباطات تأكيد كرده است كه تصميمات كلان در اين حوزه بايد با نگاه به منافع ملي و تقويت زيرساخت‌هاي داخلي اتخاذ شوند.
رفع فيلترينگ واتساپ و گوگل پلي بدون پيش‌شرط، واكنش‌هاي متنوعي را در ميان فعالان فضاي مجازي و اعضاي شوراي عالي فضاي مجازي برانگيخته است. در حالي كه رسول جليلي اين اقدام را نشانه‌اي از ضعف در حكمراني سايبري مي‌داند، حميد فتاحي، معاون وزير ارتباطات تأكيد كرده است كه تصميمات كلان در اين حوزه بايد با نگاه به منافع ملي و تقويت زيرساخت‌هاي داخلي اتخاذ شوند. اين اختلاف ديدگاه‌ها، بار ديگر پرسش‌هايي درباره آينده حكمراني فضاي مجازي در كشور ايجاد كرده است. رفع فيلترينگ برخي از پلتفرم‌هاي محبوب بين‌المللي، مانند واتساپ و گوگل‌پلي، بحث‌هاي گسترده‌اي را در فضاي عمومي و سياسي كشور به همراه داشته است. اين تصميم، كه در چارچوب مصوبات شوراي عالي فضاي مجازي به تصويب رسيد، واكنش‌هاي متفاوتي را از سوي سياستمداران، كارشناسان و كاربران به دنبال داشته است. در اين ميان رسول جليلي، عضو شوراي عالي فضاي مجازي، در واكنش به اين موضوع، مخالفت خود را با رفع فيلترينگ بدون پيش‌شرط اعلام كرد و بر لزوم مذاكره و انطباق حكمراني فضاي مجازي با اين پلتفرمها تأكيد داشت. در مقابل حميد فتاحي، معاون وزير ارتباطات، به معضلات ناشي از استفاده گسترده كاربران از ابزارهاي فيلترشكن اشاره كرد و اين موضوع را چالشي جدي براي امنيت اطلاعات كاربران و حكمراني فضاي مجازي دانست.
واكنش جليلي به توييت جنجالي‌اش
درباره رفع فيلترينگ
رسول جليلي در يك گفت‌وگوي تلويزيوني درباره تعبير رفع محدوديت‌هاي اخير در دو پلتفرم واتساپ و گوگل پلي به نوشيدن جام زهر و دشمن شاد شدن، اظهار كرد: مصوبه شوراي عالي فضاي مجازي لازم‌الاجراست و وقتي كه مصوبه شد همه قطعاً قبول داريم و بايد كمك كنيم كه خوب اجرا شود. بحث سر اين است كه آيا بايد بدون پيش‌شرط بدون اينكه ما اصلاً مذاكره‌اي كنيم و حكمراني فضاي مجازي و انطباق حكمراني فضاي مجازي با اين دو سكو به ويژه سكوي واتساپ را كه يك سكوي امريكايي است را اصلاً لحاظ كنيم يا نه. كاملاً درست است كه وعده رييس محترم جمهور به يك نحوي كه رضايت ايشان و رضايت كساني كه قول گرفته بودند تامين شود ولي در كنارش براي همه آحاد جامعه، موضوع حكمراني قانونمند فضاي مجازي يك موضوع جدي است، يك مساله هست. دليلش اين است كه همه امور از فرهنگي، اقتصادي، آموزشي و بحث اقتصادي اگر تحت قانون و تحت حكمراني قانونمند قرار داده نشود و محافظت نشود مردم ضرر مي‌كنند؛ يعني موضوع اصلي بحث نفع مردم است. وي بيان كرد: سال ۹۸ يك فرمان در نيمه شب روي گوشي ميليون‌ها ايراني يك اپليكيشن يا يك برنامك را حذف كرد اين تصميم، تصميم نه دولت ايران بود نه وزارت ارتباطات بود نه صاحب گوشي بود نه هيچ نهادي نه هيچ شخصي در ايران بود، بلكه تصميم يك شركت امريكايي بود. حالا يا شايد خودش راسا تصميم گرفته بود يا اينكه مسوولان آن كشور به او گفته بودند و اين به اين معنا است كه تصميم را ما نمي‌گيريم تصميم را صاحب سكو مي‌گيرد و تصميم را حكمران صاحب سكو مي‌گيرد.
اي كاش رفع فيلترينگ واتساپ و
گوگل پلي مشروط بود
عضو شوراي عالي فضاي مجازي گفت: اي كاش در مصوبه‌مان مي‌آمد و اي كاش علناً بيايد كه اين رفع فيلترينگ مشروط به شرايطي است. ما نامشروط كه نمي‌توانيم كه يك سكويي كه صفر تا صدش متعلق به دشمن آشكار ماست، دشمني كه دشمني‌اش را ظرف يك سال اخير با ترور با تجاوز با زدن برخي از مراكز بروز داده دو دستي تقديم كنيم. مخالفت بنده جداً با نامشروط تقديم كردن بود. اينكه ما بايد نياز مردم را تامين كنيم، اينها يك طرف صحنه است و طرف ديگر صحنه اين است كه آيا اين نياز مردم را ما به عنوان حاكميت آيا بايد روي سكوي دشمن فراهم كنيم يا شكل ديگري از ارتقاء نيازهاي مردم رفع نيازهاي مردم؟ وي با تاكيد بر اينكه كسي مدافع وضع موجود نيست و وضع موجود واقعاً نگران‌كننده است به اين جهت كه ما مقابله با فيلترشكنها را از نظر فني و از نظر پيگيري‌هاي حقوقي رها كرديم، اظهار كرد: مجلس شوراي اسلامي چندين سال است كه قرار است كه يك ماده واحده را تصويب كند، يعني كوتاهي از مجلس بوده است.
تعلل مجلس درباره تصويب قانوني درباره جرم‌انگاري فيلترشكن‌فروش‌ها
جليلي در پاسخ به اين سوال كه يعني استفاده از فيلترشكنها جرم‌انگاري بايد شود؟ گفت: بله ولي جرم‌انگاري رخ نداد، فيلترشكن‌فروش و قاچاق‌كننده دستگير مي‌شود و مي‌رود دادگاه ولي قاضي نمي‌تواند حكم بدهد يعني كوتاهي از جانب مجلس و از جانب دولت‌ها بوده و مساله اين است كه ما آن بخش را رها كرديم. اين يك مساله‌اي چندوجهي است ولي در اين خصوص حقيقتاً ما تلاش كافي را نكرديم و در بخش‌هايي به دلايل سياسي و به دلايل غير موجه به نظر من موضوع را رها كرديم. عضو شوراي عالي فضاي مجازي با طرح اين پرسش كه واقعاً اين سوال است كه آيا مردم خودشان روي سكوهاي خارجي رفتند كه الان نگران حضور درصد بالايي از مردم هستيم يا اينكه سياست‌هايي كه حكومت، دولت‌ها داشتند باعث شده كه اين اتفاق بيفتد؟ افزود: چرا برخي از سرويس‌هايي كه مردم مستقيم يا غيرمستقيم به نهادهايي كه به مردم خدمت ارايه مي‌دهند، اينها را روي سكوهاي خارجي ارايه مي‌دهند؟ چرا گروه‌هاي درسي ما روي سكوي خارجي هست؟ چرا بعضي از مدارس ما به جاي اينكه از سكوهاي داخلي يا حتي سكوهاي محلي خودشان و سكوي مدرسه خودشان استفاده كنند، اما روي سكوهاي خارجي رفته‌اند؟ بر اين اساس يك مقدار خودمان هم به عنوان دولت‌ها به عنوان نهادهاي عمومي قطعاً مقصر هستيم. وي تصريح كرد: مصوبه رفع فيلترينگ كه در شوراي عالي فضاي مجازي الحمدلله به تصويب رسيد و من با عمده اقداماتش همراه هستم و روي دو سه مورد ما اختلاف نظر داريم آيا اگر اين اتفاق بيفتد ما حداقل مثل كشور مثلاً استراليا روي زير ۱۶ سال محدوديت‌هاي اعمال مي‌كنيم يا نمي‌كنيم؟ اگر خواستيم اين محدوديت‌ها را اعمال كنيم آيا راهكار فني لازم داريم يا نداريم، آن راهكار فني اسمش چيست؟ آيا آن كنترل را روي سكوي خارجي انجام مي‌دهيم يا اينكه زير ۱۶ سال را احراز هويت مي‌كنيم سنش را تشخيص مي‌دهيم مي‌فرستيم روي سكوي مدرسه، روي سكوي خانواده اين راه‌حل دولت براي اين موضوع واقعاً چيست؟ من فكر مي‌كنم كه مذاكره قطعاً ممكن است حتي اگر مذاكره به شكست برسد.
باب مذاكره با پلتفرمها را نبايد بسته بدانيم
عضو شوراي عالي فضاي مجازي در پاسخ به اين پرسش كه ضمانت اجراي اينها چيست اگر از قوانين ما تمكين نكنند ما بايد چه كار بكنيم؟ گفت: به اميد اينكه تمكين نمي‌كنند مذاكره نكنيم؟ نرويم شكايت آنها را بكنيم كه در سرزمين ما دارند فعاليت انجام مي‌دهند و حاضر نيستند بپذيرند؟ در مورد آقاي ايلان ماسك همين مساله بود ما چندين مرحله رفتيم ادعاهايي مطرح كرديم بعد آنها ادعاهايي مطرح كردند و نهايتاً حكم به نفع ما صادر شد. مساله ما اين است كه قبل از اينكه مذاكره كنيم با حرف غلطي كه آنها، چون مذاكره نمي‌كنند ما مذاكره نكنيم و باب مذاكره را بسته مي‌دانيم، در صورتي كه اينچنين نيست، ما جمهوري اسلامي ايران هستيم.
لزوم مذاكره و تعامل با سرويسي كه به قانون ما پاسخگو است
وي در پايان گفت: ما بايد سه راهكار را به آن عنايت داشته باشيم؛ يكي اينكه به دنبال سرويس بومي با كيفيت كه عامل قدرت و عامل اقتدار ما باشد، باشيم. دو مورد ديگر مذاكره و تعامل با سرويسي كه به قانون ما پاسخگو است. هر كس پاسخگو است قدمش روي چشم و اگر كسي به قانون ما پاسخگو نيست حتماً بايد با آن مقابله كنيم. نكته بعدي اين است كه اقداماتي كه در مصوبه اخير است به نظر من بايد اصرار كنيم، فرهنگ‌سازي كنيم همه يكپارچه اجرا شود نه اينكه بخشي اجرا بشود و بخشي اجرا نشود.
براي بازگشايي واتساپ و گوگل پلي مذاكره‌اي با اين پلتفرمها نداشتيم
همچنين حميد فتاحي معاون وزير ارتباطات و رييس سازمان تنظيم مقررات و ارتباطات راديويي ضمن اشاره به اينكه يكي از مهم‌ترين مولفه‌هاي حكمراني چه در فضاي حقيقي و چه در فضاي مجازي توجه به نظر مردم و به خصوص در اين فضاي مجازي نظر كاربران است، گفت: يعني ما كجا اين را اخذ كرديم و كجا اين را شنيديم اگر به اين مولفه مهم توجه نكنيم عملاً به نتيجه لازم نخواهيم رسيد و يك پديده‌اي به وجود مي‌آيد كه همه ذينفعان از اين پديده ناراضي هستند يعني كاربران براي يك اتصال ساده براي يك ارتباط دچار مشكل خواهند ماند دچار اختلال خواهند ماند و از طرف ديگر هم كه آن موضوعي كه اسمش را گذاشته‌ايم حكمراني عملاً به دست نخواهد آمد. وي با اشاره به استفاده عموم جامعه از فيلترشكنها گفت: قبل از مسدود‌سازي پلتفرم تلگرام اگر والديني روي گوشي فرزندشان ابزار وي‌پي‌ان و فيلترشكن مي‌ديدند اينقدر اين حركت خارج از قاعده و قبيح بود براي پدر و مادري كه روي گوشي فرزندشان يك ابزار فيلترشكن و وي‌پي‌ان مي‌ديدند كه دچار اضطراب و نگراني مي‌شدند امروز چه اتفاقي مي‌افتد والدين مي‌روند سراغ بچه‌ها و نوجوان‌ها و درخواست مي‌كنند كه اين فيلترشكن من را به‌روز كن. اين يعني نوجوان ما كه اتفاقاً بايد بيشتر تمركز كنيم رويش و در دنيا هم مي‌بينيم قوانين سفت و سختي دارند براي حوزه دسترسي نوجوانان و كودكان طراحي و پياده‌سازي مي‌كنند نه تنها به پلتفرم‌هايي كه ما مي‌گوييم با اين همه آسيب است دسترسي دارد، بلكه به همه محتواي فضاي مجازي دسترسي دارد. بنابراين اينها يك معادله يك مجهولي نيست كه ما به راحتي يك جواب بگذاريم جلويش و اينگونه بيش از ۸۳ تا ۸۴ درصد كاربران ما در معرض خاطرات قرار بدهيم. معاون وزير ارتباطات درباره مذاكره با پلتفرمها گفت: مذاكره در دوره‌هاي گذشته با خيلي از پلتفرم‌هاي بين‌المللي انجام شده و آنها هم سياست‌هايي براي خودشان دارند كه الان مدتي است به واسطه اينكه اينها در كشور مسدود شدند و البته به صورت مشخص پلتفرم‌هاي امريكايي به نظر مي‌آيد كه راهي براي مذاكره با آنها وجود نداشته باشد، اما ساير پلتفرمها در چارچوب آن قواعد و سياست‌هايي كه دارند و همه دنيا و كشورهاي ديگر دنيا هم آنها را پياده‌سازي مي‌كنند امكان اين موضوع به صورت مشخص وجود دارد، اما در مورد اين دو پلتفرمي كه به صورت مشخص الان بازگشايي شده خير چنين اتفاقي نيفتاده است.
بيش از ۸۰ درصد از كاربران از اين ابزار استفاده مي‌كنند
وي ادامه داد: با روشي كه اتخاذ كرده‌ايم، از طريق گسترش ابزار فيلترشكن و وي‌پي‌ان براساس آمار رسمي كاربران ارتباطي و هم پيمايش‌‌‌هايي كه توسط مراكز علمي معتبر انجام داده شده است، بيش از ۸۰ درصد از كاربران از اين ابزار استفاده مي‌كنند و اين گزارش بارها در روزهاي اخير به صورت رسمي اعلام شده است. معاون وزير ارتباطات افزود: اين نشان مي‌دهد علاوه بر دسترسي كه صاحب پلتفرم ممكن است به اطلاعات كاربر داشته باشد، يك دسترسي جديد ديگر نيز از طريق فيلترشكن به اطلاعات كاربران ايجاد شده و مشخص نيست چه كساني با چه اهدافي اين ابزار را در اختيار كاربران ما قرار مي‌دهند. وي افزود: آلودگيهايي كه براي گوشي به وجود مي‌آيد و حملات سايبري از سمت گوشي‌‌‌هاي موبايل كاربران از سمت خارج به دليل همين فيلترشكن‌هاست و در همين رابطه شركت ارتباطات زيرساخت اخيرا وبسايتي را معرفي كرده كه در آن ميزان حملات داخل به خارج و خارج به داخل را مشخص كرده است.
حكمراني مصادف و معادل فيلترينگ نيست
فتاحي اضافه كرد: آلودگيهايي كه براي گوشي مردم پيش مي‌آيد يا حملات سايبري كه ناخواسته از ايران انجام مي‌شود كه در حدود ۳۰ درصد از درخواست‌هاي كاربران ما كه نه تحريم هستند و نه فيلتر هستند دچار مشكل مي‌شود و سرويس‌دهنده اين آي‌پي‌ها را به عنوان آي‌پي‌هاي حمله‌كننده شناسايي مي‌كند. اينها اثرات اين گسترش است. بنابراين اينجا عملاً شايد دو تا يا بيشتر داريم آسيب مي‌بينيم از قبل اين اتفاقي كه افتاده و اين مدلي كه ما تصميم‌گيري كرديم و آن موضوع حكمراني قانونمند زواياي مختلف دارد ابعاد مختلف دارد ظرفيت‌هاي مختلفي هست و حكمراني مصادف و معادل فيلترينگ نيست.