ناترازي در صادرات محصولات كشاورزي

صادرات محصولات كشاورزي و غذايي كشور در يك دهه گذشته 53 درصد رشد حجمي داشته است، اما كاهش قابل توجه قيمت پايه اين محصولات از 1.29 دلار به كمتر از 75 سنت در هر كيلوگرم، نشان‌دهنده يك تناقض است، با اين شرايط مي‌توان گفت در اين بخش با مشكلات بسياري مواجه هستيم. قوانين ناپايدار و دستورالعمل‌هاي خلق‌الساعه، نه تنها اعتبار صادركنندگان كشاورزي را در بازارهاي جهاني خدشه‌دار كرده و به ايجاد ناترازي در اين بخش منجر شده، بلكه مقاصد صادراتي كشور را نيز دستخوش تغيير كرده است. براساس ارزيابي‌هاي صورت گرفته «قوانين و مقررات تجاري داخلي، محدوديت‌هاي مقاصد صادراتي، فضاي سياسي و اقتصادي كلان، مشكلات توليد، بازاريابي و بازارسازي محصولات و زيرساخت‌هاي تجاري و حمل‌ونقل» به عنوان مهم‌ترين چالـش‌هاي صـادرات محصـولات كشاورزي و صـنايع غذايي عنوان شده است. به گفته فعالان بخش خصوصي، در حال حاضر بيش از 80 تشكل بخش خصوصي در حوزه كشاورزي فعاليت دارند. در سال‌هاي نه چندان دور سهم تجارت محصولات كشاورزي قابل توجه بود اما هم‌اكنون اين سهم افت كرده و شركت‌هاي داخلي نتوانستند شركاي تجاري خود را در بازارهاي جهاني حفظ كنند. در نشست كميسيون كشاورزي و صنايع تبديلي اتاق تهران، بر لزوم استفاده از توان و تجربه اعضاي اين كميسيون براي توسعه صادرات محصولات كشاورزي و افزايش سهم اين بخش در درآمدهاي ارزي كشور تاكيد شد. به گزارش اتاق تهران، عطاالله اشرفي اصفهاني عدد ناترازي در حوزه كشاورزي را حدود 10 ميليارد دلار عنوان كرد و افزود: در حال حاضر بيش از 80 تشكل بخش خصوصي در حوزه كشاورزي فعاليت دارند. در سال‌هاي نه چندان دور سهم تجارت محصولات كشاورزي قابل توجه بود، اما هم‌اكنون اين سهم افت كرده و شركت‌هاي داخلي نتوانستند شركاي تجاري خود را در بازارهاي جهاني حفظ كنند. او ادامه داد: دستورالعمل‌هاي خلق‌الساعه بزرگ‌ترين مانع رشد صادرات در كشور است به اين معنا كه مسوولان دولتي به بهانه تنظيم بازار داخلي صادرات محصولات را ممنوع و اعتبار صادركنندگان در بازارهاي جهاني را خدشه‌دار مي‌كنند. رييس كميسيون كشاورزي اتاق تهران تقويت صنايع تبديلي را عامل مهم در كاهش حجم ناترازي حوزه كشاورزي دانست و افزود: پيمان‌سپاري ارزي مشكلات جدي براي تجار ايجاد كرده است. ما همواره خواهان تك‌نرخي شدن ارز بوديم اما رخ دادن اين مهم در ماه‌هاي پاياني سال باعث شد كه بيش از 30 درصد در توليد محصولات كشاورزي افزايش قيمت را تجربه كنيم و اينگونه قدرت رقابت ما با رقباي منطقه كاهش پيدا كرد. اشرفي اصفهاني با اشاره به نقش وزارت جهادكشاورزي در تهاتر محصولات كشاورزي گفت: وزارت جهادكشاورزي مي‌تواند باعث افزايش صادرات محصول سالم و باكيفيت ايران شود تا دوباره محصولات مهمي مانند پسته و زعفران ايراني جايگاه اصلي خود را در بازارهاي جهاني به دست بياورند. در ادامه اين نشست اشرف مرتضايي، كارشناس اين كميسيون، صادرات محصولات كشاورزي را ازجمله حوزه‌هاي ارزآور كشور اعلام كرد و افزود: در سال‌هاي اخير محصولات كشاورزي نقش مهمي در ارزآوري براي كشور داشتند، اما بررسي‌هاي اخير نشان مي‌دهد كه مقاصد صادرات محصولات كشاورزي در حال تغيير است. وي ادامه داد: ارزش صادرات محصـولات كشاورزي و صنايع غذايي كشور از 4 ميليون و 152 هزار تن به ارزش 5 ميليارد و 366 ميليون دلار در سال 1392 به بيش از 8 ميليون و 797 هزار تن به ارزش 6 ميليارد و 372 ميليون دلار در سال 1402 رسيده است؛ به عبارت ديگر ميزان صادرات محصولات كشاورزي و صنايع غذايي كشور به لحاظ وزني 53 درصد در يك دهه گذشته افزايش يافته است. همچنين قيمت پايه محصولات كشاورزي نيز كاهش قابل‌توجهي در يك دهه گذشته داشته و از 1.29 دلار به ازاي هر كيلوگرم به كمتر از 75 سنت در سال گذشته رسيده و 44 درصد كاهش يافته است. مرتضايي با اشاره به جايگاه صـادرات محصـولات كشـاورزي و غذايي در صادرات غيرنفتي بيان كرد: طي دو دهه اخير، سهم بخش كشاورزي از كل صادرات غيرنفتي كشور افت چشمگيري داشته و از 24 درصد سال 1380 تا 13درصد سال 1402 كاهش‌يافته است. همچنين سهم صادرات محصولات كشاورزي از كل صادرات محصولات غيرنفتي كاهنده بوده كه اين موضوع زنگ خطري براي بازرگاني كشاورزي قلمداد مي‌شود. وي با بيان اينكه از مجموع بازار بيش از 3 هزار ميليارد دلاري محصولات غذايي جهان، حدود 112 ميليارد دلار مربوط به 15 كشور همسايه ايران است، اظهار كرد: سهم ايران از اين بازار 112 ميليارد دلاري 4 تا 5 درصد يعني حدود 6 ميليارد دلار است. با توجه به اندازه بازار كشورهاي همسايه مي‌توان براي افزايش سهم ايران در بازار كشورهاي همسايه برنامه‌ريزي كرد. مرتضايي ادامه داد: محدود شدن مقاصد صادراتي، تاب‌آوري تجارت را به‌شدت كاهش داد و عامل ناپايداري صادرات محصولات كشاورزي شد. همچنين صادرات به كشورهاي با درآمد پايين باعث شده است كه محصولات كشاورزي به صورت خام صادر شود كه اين موضوع ارزآوري بخش را با مشكلات جدي مواجه كرده است؛ به عنوان مثال ارزش صادرات پسته از يك ميليارد و 82 ميليون دلار در سال 1392 به يك ميليارد و 649 ميليون دلار در سال 1393 رسيد و بعد از آن با نوسانات زياد به رقم 669 ميليون دلار در سال 1402 رسيده كه اين اعداد نشان مي‌دهد ارزش صادرات اين محصول در سبد محصولات كشاورزي ايران سير نزولي را طي كرده است. وي با اشاره به تغيير در مقاصد صادرات و افت پايه صادراتي پسته در دو دهه اخير، خاطرنشان كرد: ارزش صادرات زعفران از 418 ميليون دلار در سال 1391 به 200 ميليون دلار در سال 1392 رسيد و بعد از آن با نوسانات زياد به رقم 210 ميليون دلار در سال 1402 رسيده است. همچنين ارزش صادرات خرما از 192 ميليون دلار در سال 1392 با روند صعودي به رقم 349 ميليون دلار در سال 1402 رسيده است.

رشد صادرات در نيمه نخست سال

پيمان فلسفي، نايب‌رييس كميسيون كشاورزي مجلس شوراي اسلامي، هم در اين نشست با اشاره به اهميت تجارت محصولات كشاورزي گفت: شرايط كشور را بايد به سمتي هدايت كنيم كه از وابستگي به واردات رها شويم؛ آمارها نشان مي‌دهد بخش كشاورزي در 6 ماه نخست سال جاري نسبت به ديگر حوزه‌ها عملكرد خوبي در حوزه صادرات داشته است. وي با بيان اينكه مطابق با برنامه هفتم توسعه بايد رشد 8 درصدي را تجربه مي‌كرديم، به اين نكته اشاره كرد كه رشد اقتصادي 3 درصد بوده و اين عدد نشان مي‌دهد كه رشد 8 درصدي محقق نشده است؛ آمارها نشان مي‌دهد كه بخش عمده‌اي از رشد 3 درصدي در بخش كشاورزي بوده است. به نظر مي‌رسد تراز تجاري منفي ما با بسياري از كشورها در حوزه كشاورزي جبران شده است. فلسفي با انتقاد از معطوف شدن نگاه ما به واردات محصولات كشاورزي، افزود: تامين 15 ميليارد دلار ارز براي واردات كالاي اساسي اصلي‌ترين دغدغه فعالان اين حوزه است، اما بايد اين نگاه را تغيير بدهيم و حوزه را به يكي از تامين‌كننده‌هاي ارز كشور تبديل كنيم. نايب‌رييس كميسيون كشاورزي مجلس شوراي اسلامي بر لزوم توسعه بازارهاي صادراتي تاكيد كرد و افزود: هم‌اكنون تراز تجاري در حوزه كشاورزي 11 ميليارد دلار است متاسفانه ما درآمدهاي نفتي را از كشور خارج و امكان سرمايه‌گذاري در زيرساخت براي واردات كالاهاي اساسي از دست مي‌دهيم. فلسفي در پايان سخنان خود گفت: جايگاه ايران در صادرات پسته و زعفران تغيير كرده است و متاسفانه ما ديگر جزو بازيگران اصلي اين محصولات در بازارهاي جهاني نيستيم اميدوارم كه اين سرنوشت ديگر صنعت‌هاي حوزه صنايع غذايي از جمله شيريني و شكلات را درگير نكند.