بحران گاز و پتروشيمي‌ها؛ دو راهي بقا يا توسعه!
صنعت پتروشيمي به عنوان يكي از شريان‌هاي حياتي اقتصاد كشور، نقش مهمي در درآمدهاي ارزي، اشتغال‌زايي، و توسعه زنجيره ارزش دارد. اما در سال‌هاي اخير، چالش‌هاي متعددي اين صنعت را تحت فشار قرار داده كه كاهش توليد و افت درآمدهاي ارزي، تنها بخشي از اين مشكلات است.
گلناز پرتوي مهر|
صنعت پتروشيمي به عنوان يكي از شريان‌هاي حياتي اقتصاد كشور، نقش مهمي در درآمدهاي ارزي، اشتغال‌زايي، و توسعه زنجيره ارزش دارد. اما در سال‌هاي اخير، چالش‌هاي متعددي اين صنعت را تحت فشار قرار داده كه كاهش توليد و افت درآمدهاي ارزي، تنها بخشي از اين مشكلات است. به گزارش «تعادل» كمبود گاز، به‌ويژه در فصول سرد سال، بار ديگر به يكي از چالش‌هاي اصلي صنايع انرژي‌بر، از جمله پتروشيمي‌ها، تبديل شده است. با اولويت يافتن مصرف خانگي، تأمين خوراك گازي پتروشيمي‌ها به‌شدت محدود شده و اين امر كاهش توليد يا حتي توقف فعاليت برخي واحدها را به همراه داشته است. گزارش‌ها حاكي از آن است كه برخي پتروشيمي‌ها در سال جاري با كاهش توليد بيش از ۳۰ درصدی مواجه شده‌اند. اين مساله نه‌تنها عرضه داخلي را كاهش داده، بلكه موجب افت صادرات و درآمدهاي ارزي كشور شده است. ايران، با داشتن دومين ذخاير گاز طبيعي جهان، چرا با بحران كمبود گاز مواجه است؟ پاسخ در چند عامل كليدي نهفته است: توسعه ناكافي زيرساخت‌هاي توليد و انتقال گاز، نبود سرمايه‌گذاري كافي به دليل تحريم‌ها، و سياست‌هاي اقتصادي نامنسجم كه مانع توسعه ظرفيت‌هاي موجود شده است. محمد قلي‌پور، كارشناس حوزه انرژي، در گفت‌وگو با «تعادل» اظهار داشت: يكي از مزيت‌هاي رقابتي پتروشيمي‌هاي ايران طي سال‌هاي گذشته، دريافت خوراك گازي يارانه‌اي بود كه توليد ارزان‌تر و سودآوري بيشتري را براي اين صنعت به همراه داشت. وي ادامه داد: اما اين مزيت در كنار فوايد خود، پيامدهاي منفي نيز داشته است. وابستگي به خوراك ارزان باعث شد بهره‌وري بسياري از واحدها پايين بماند. برخي مجتمع‌ها حتي با وجود خوراك يارانه‌اي، به‌دليل مشكلات مديريتي، فرسودگي تجهيزات و تأخير در تعميرات، نتوانستند از ظرفيت كامل خود استفاده كنند. وي عنوان كرد: تجهيزات قديمي و فرسوده در بسياري از واحدهاي پتروشيمي، بهره‌وري را كاهش داده و منجر به توقف‌هاي غيرمنتظره در توليد شده است. در حالي كه انتظار مي‌رفت سود حاصل از يارانه خوراك صرف نوسازي تجهيزات شود، بسياري از واحدها اين سود را به هزينه‌هاي جاري اختصاص داده يا در پروژه‌هاي جديد سرمايه‌گذاري كردند كه خود نيازمند خوراك بيشتري بود. وي همچنين به رويكرد خام‌فروشي در صنعت پتروشيمي اشاره كرد و گفت: بخش عمده توليدات پتروشيمي كشور به صورت مواد خام يا نيمه‌خام صادر مي‌شود. اين موضوع باعث كاهش ارزش افزوده و از دست رفتن فرصت‌هاي توسعه صنايع پايين‌دستي شده است. وي افزود: در دوره دريافت خوراك ارزان، به جاي تمركز بر توسعه زنجيره ارزش، بيشتر بر صادرات مستقيم محصولات پايه تأكيد شد كه سودآوري بلندمدت صنعت را به خطر انداخت. وي تصريح كرد: تحريم‌هاي اقتصادي نيز اثرات مخربي بر صنعت پتروشيمي داشته است. اين تحريم‌ها نه‌تنها دسترسي به بازارهاي جهاني را محدود كردند، بلكه انتقال فناوري، تأمين تجهيزات پيشرفته، و جذب سرمايه‌گذاري خارجي را نيز مختل كردند. وي با اشاره به اينكه حتي با وجود خوراك ارزان‌قيمت، توليد در بسياري از واحدها به‌دليل كمبود تجهيزات، فناوري، و سرمايه‌گذاري مناسب با محدوديت مواجه شد، گفت: براي عبور از اين بحران، نياز به بازنگري در سياست‌ها و سرمايه‌گذاري‌هاي كلان در صنعت پتروشيمي وجود دارد. توسعه زيرساخت‌هاي گازي، تمركز بر صنايع پايين‌دستي، و نوسازي تجهيزات از جمله اقداماتي است كه مي‌تواند به افزايش بهره‌وري و كاهش وابستگي به يارانه خوراك كمك كند. وي عنوان كرد: همچنين، حركت به سمت كاهش خام‌فروشي و توسعه زنجيره ارزش مي‌تواند مسير جديدي براي افزايش سودآوري و رقابت‌پذيري اين صنعت ايجاد كند. در نهايت، بدون برنامه‌ريزي دقيق و توسعه زيرساخت‌هاي اساسي، اين صنعت راه دشواري براي بقا در شرايط كنوني پيش رو خواهد داشت.