نقش دوگانه اهرمي‌ها در بازار
صندوق اهرمي نوعي صندوق سرمايه‌گذاري است كه به سرمايه‌گذاران اجازه مي‌دهد با بهره‌گيري از اهرم مالي، يعني استفاده از بدهي يا وام، بازده سرمايه‌گذاري خود را افزايش دهند. اين صندوق‌ها با ارايه گزينه‌هاي متنوع سرمايه‌گذاري، براي هر دو گروه سرمايه‌گذاران ريسك‌پذير و محتاط جذاب هستند.
صندوق اهرمي نوعي صندوق سرمايه‌گذاري است كه به سرمايه‌گذاران اجازه مي‌دهد با بهره‌گيري از اهرم مالي، يعني استفاده از بدهي يا وام، بازده سرمايه‌گذاري خود را افزايش دهند. اين صندوق‌ها با ارايه گزينه‌هاي متنوع سرمايه‌گذاري، براي هر دو گروه سرمايه‌گذاران ريسك‌پذير و محتاط جذاب هستند. صندوق‌هاي اهرمي از دو مكانيسم صدور و ابطال واحدهاي سرمايه‌گذاري و همچنين قابليت معامله در بورس (ETF) براي جذب سرمايه و انتقال مالكيت‌ها بهره مي‌برند. وجود اهرم در بازارهاي مالي به سرمايه‌گذاران اين فرصت را مي‌دهد كه با استفاده از سرمايه كمتر، سود بيشتري به دست آورند. اما بايد توجه داشت كه اهرم تنها بر سود اثر نمي‌گذارد، بلكه در صورت ضرر نيز مي‌تواند زيان‌ها را تشديد كند. به همين دليل، استفاده از اهرم تنها براي سرمايه‌گذاران ريسك‌پذير توصيه مي‌شود. در ادامه، اين مقاله به معرفي صندوق‌هاي اهرمي به عنوان ابزاري براي استفاده از اهرم حتي براي افرادي با سرمايه‌هاي كوچك خواهد پرداخت. صندوق‌هاي اهرمي در ايران براي اولين‌بار ۱۰ خرداد ۱۴۰۰ در بازار سرمايه، پذيره‌نويسي شدند و به سرعت مورد استقبال سرمايه‌گذاران قرار گرفتند. دامنه نوسان در صندوق‌هاي اهرمي به دليل استفاده از اهرم‌هاي مالي مي‌تواند بسيار بيشتر از صندوق‌هاي ديگر باشد. اين نوسانات مي‌تواند منجر به سودهاي بالا يا زيان‌هاي چشمگير شود. به همين دليل، سرمايه‌گذاران بايد با آگاهي كامل و تحليل دقيق وارد بازار اين صندوق‌ها شوند. در ابتدا دامنه اين صندوق‌ها مثبت و منفي ۱۰ بود اما چند ماهي است به دلايلي به مثبت و منفي ۳ درصد كاهش يافته كه منجر به نارضايتي بسياري از سهامداران شده است.
كارشناسان معتقدند افزايش دامنه نوسان در بازار سرمايه مي‌تواند به ريزش‌هاي جدي منجر شود. اين افزايش دامنه تا زماني مفيد است كه نقدشوندگي بازار حفظ شود، اما فراتر از آن، ريسك معاملات را افزايش مي‌دهد. در حال حاضر، در بازار هر روز حدود ۱۰ تا ۱۵ هزار ميليارد تومان معامله مي‌شود كه نشان‌دهنده نقدشوندگي كافي است. اگر دامنه نوسان بيش از حد باز شود، نوسانات بيشتر شده و اين مساله مي‌تواند به ضرر سهامداران خرد و حقيقي تمام شود. در اين شرايط، تلاطم‌ها شدت مي‌گيرد و اغلب سرمايه‌گذاران خرد متضرر مي‌شوند. به گفته تحليلگران سطح فعلي ۳ درصد دامنه نوسان، به‌طور تجربي به عنوان نقطه بهينه در بازار شناخته شده است. البته اين عدد بايد بر اساس شرايط بازار و شاخص‌هاي مختلف فرموله شود. براي مثال، در شاخص‌هاي پايين‌تر مانند يك ميليون و ۹۰۰ هزار واحد، دامنه نوسان مي‌تواند ۱۰ درصد باشد، اما در شاخص‌هاي بالاتر مانند ۳ ميليون واحد، دامنه نوسان بايد محدودتر باشد تا از ريسك زياد جلوگيري شود و صف‌هاي خريد و فروش قفل نشوند. در حال حاضر، بازار در وضعيت متعادلي قرار دارد و هر روز معاملات مختلفي به ارزش ۱۰ تا ۲۰ هزار ميليارد تومان در آن انجام مي‌شود. اين شرايط نشان مي‌دهد كه دامنه نوسان فعلي نقطه بهينه است. اما اگر اين ميزان به ۱۰ درصد افزايش يابد، شاهد ريزش خواهيم بود.
كارشناسان همچنين يكي از دلايل محدود شدن دامنه نوسان را، جلوگيري از صدور زياد توسط صندوق‌هاي اهرمي مي‌دانند. اين صندوق‌ها عمدتاً روي نمادهاي بزرگ فعاليت دارند و منابع مالي خود را به سمت اين نمادها هدايت مي‌كنند، كه نقدشوندگي بالاتري دارند. وقتي پول جديد وارد بازار مي‌شود، اين موضوع مي‌تواند باعث افزايش شاخص كل و در نتيجه كاهش بازدهي شاخص هم‌وزن شود. از ابتداي آبان تاكنون، شاخص هم‌وزن ۱۱ درصد كمتر از شاخص كل بازدهي داشته است. اين مساله به دليل تاثير صندوق‌هاي اهرمي است، كه با وجود دامنه نوسان مشابه نمادهاي كوچك، گاهي مي‌توانند منابع مالي خود را به سمت نمادهاي بزرگ هدايت كنند. به باور تحليلگران با توجه به تاثيرگذاري صندوق‌هاي اهرمي در بازار، دامنه نوسان بايد محدود بماند تا بالانس بازار به هم نخورد. اگر اين محدوديت‌ها وجود نداشت، صندوق‌هاي اهرمي احتمالاً به‌طور قابل‌توجهي بزرگ‌تر از وضعيت كنوني خود بودند، اما سازمان بورس اين نكات را مدنظر قرار مي‌دهد و از گسترش بي‌رويه اين صندوق‌ها جلوگيري مي‌كند. كارشناسان همچنين معتقدند در حالي كه دامنه نوسان روزانه صندوق‌هاي اهرمي مشابه ساير نمادها شده است، اما به لحاظ تغييرات NAV (ارزش دارايي خالص) تفاوت وجود دارد. NAV صندوق‌هاي اهرمي به سرعت تغيير مي‌كند و در روزهايي كه بازار متعادل است، شاهد صف‌هاي خريد در اين صندوق‌ها هستيم. اين موضوع نشان‌دهنده عملكرد متفاوت اين صندوق‌ها در مقايسه با ساير نمادهاست كه به‌نوعي باعث جبران نوسانات بازار مي‌شود.
مدير صندوق اهرم در خصوص دامنه نوسان به صداي بورس گفت: تصميم‌گيري در اين باره نه بر عهده صندوق‌ها و شركت‌ها، بلكه بر اساس قانون بازار اوراق بهادار، به هيات‌مديره سازمان بورس و اوراق بهادار سپرده شده است. با اين حال، با توجه به ماهيت خاص صندوق‌هاي اهرمي، كه به دليل داشتن ضريب اهرمي، به‌طور معمول ريسك بالاتري نسبت به صندوق‌هاي سهامي دارند، مي‌توان گفت كه دامنه نوسان اين صندوق‌ها بايد با صندوق‌هاي سهامي متفاوت باشد. فرهاد تركستاني افزود: صندوق‌هاي اهرمي به دليل استفاده از اهرم مالي، به‌طور طبيعي با نوسانات بيشتري روبرو هستند و تغييرات در ارزش دارايي خالص (NAV) صندوق‌هاي اهرمي به دليل استفاده از اهرم معمولاً بيشتر از تغييرات قيمت سهام است. وي همچنين ادامه داد: اگر دامنه نوسان صندوق‌هاي اهرمي مشابه با دامنه نوسان صندوق‌هاي سهامي و سهام تعيين شود، به دليل ضريب اهرمي اين صندوق‌ها ممكن است منجر به ايجاد حباب‌هاي قيمتي شود كه اين حباب‌‌ها مي‌توانند به صورت مثبت يا منفي بروز كنند. به همين دليل، منطقي است كه دامنه نوسان اين صندوق‌ها بايد به‌گونه‌اي تعيين شود كه تناسب بيشتري با ويژگي‌هاي خاص آنها داشته باشد. اين كارشناس بازار سرمايه معتقد است: هرچند كه در حال حاضر، دامنه نوسان صندوق‌هاي اهرمي با صندوق‌هاي سهامي برابر است، اما عملكرد اين صندوق‌ها در اين رشد اخير بازار نشان‌دهنده عملكرد متناسب با اهداف اين نوع صندوق‌هاست. در رشد اخير بازار سرمايه، صندوق‌هاي اهرمي توانسته‌اند بازدهي بيش از دو برابر نسبت به شاخص كل بازار و متوسط صندوق‌هاي سهامي داشته باشند. اين امر نشان‌دهنده اين است كه صندوق‌هاي اهرمي در شرايطي كه بازار در حال رشد است، مي‌توانند عملكرد بالاتري از صندوق‌هاي سهامي داشته باشند و بازدهي بيشتري براي سرمايه‌گذاران خود به ارمغان بياورند. مدير صندوق اهرمي كاريزما ادامه مي‌دهد: با اين حال، بايد توجه داشت كه اين عملكرد بالا هميشه به معناي مثبت بودن نيست. به دليل استفاده از اهرم، در شرايط نزولي بازار، اين صندوق‌ها مي‌توانند زيان‌هاي قابل توجهي نيز متحمل شوند. بنابراين، در تنظيم دامنه نوسان اين نوع صندوق‌ها، بايد به ماهيت صندوق و ضريب اهرمي آنها توجه كرد تا جلوي ايجاد حباب‌هاي قيمتي و صف‌هاي سنگين گرفته شود. صندوق‌هايي كه بيشترين سهم پرتفوي خود را به دارايي‌هاي پرريسك اختصاص مي‌دهند، در شرايط بازار با نوسانات شديد، چه در مسير صعودي و چه در مسير نزولي، عملكردي پرشتاب‌تر از ساير صندوق‌ها خواهند داشت. از سوي ديگر، صندوق‌هايي كه درصد كمتري از پرتفوي خود را به دارايي‌هاي كم‌ريسك اختصاص مي‌دهند، در روندهاي نزولي يا صعودي، نوسان كمتري نشان خواهند داد و در نتيجه، رشد يا افت كمتري نسبت به ديگر صندوق‌ها تجربه خواهند كرد. بر اساس گزارش‌هاي موجود، پرريسك‌ترين صندوق‌ها به ترتيب شامل موج، توان، بيدار، جهش، شتاب، اهرم و نارنج هستند. با اين حال، بايد توجه داشت كه اختصاص بخشي از پرتفوي به دارايي‌هاي پرريسك، به‌تنهايي نمي‌تواند اطمينان كافي براي رشد بيشتر در روندهاي صعودي فراهم كند. عوامل ديگري نظير كيفيت مديريت صندوق و بازارگرداني نيز تأثير قابل توجهي بر بازدهي صندوق‌هاي اهرمي دارند.