تأثير رفع فيلترینگ بر مسير توسعه اينترنت

وزير ارتباطات و فناوري اطلاعات اخيراً اعلام كرده است كه بيش از ۸۰ درصد كاربران اينترنت در ايران از فيلترشكن استفاده مي‌كنند كه اين آمار چالش‌هاي عمده‌اي را در دسترسي آزاد به اينترنت و تأثيرات آن بر فضاي ديجيتال كشور به دنبال دارد. در حالي كه رفع فيلترينگ يكي از اهداف دولت است، موانع اقتصادي، فني و اجتماعي بر سر اين راه وجود دارد كه تحقق اين هدف را در كوتاه‌مدت ممكن نمي‌سازد.

وزير ارتباطات و فناوري اطلاعات اخيراً اعلام كرده است كه بيش از ۸۰ درصد كاربران اينترنت در كشور از فيلترشكن استفاده مي‌كنند. اين اظهارنظر چالشي بزرگ را در حوزه دسترسي آزاد به اينترنت در ايران مطرح كرده و نگراني‌هايي را در مورد آينده فضاي ديجيتال كشور به وجود آورده است. در حالي كه رفع فيلترينگ به‌طور جدي در دستور كار دولت قرار دارد، گزارش‌هاي رسمي حاكي از آن است كه اين هدف در كوتاه‌مدت قابل دستيابي نخواهد بود. اين گزارش به تحليل وضعيت موجود فيلترينگ، موانع موجود، و پيامدهاي اقتصادي و اجتماعي آن پرداخته است. در روزهاي پاياني شهريور و ابتداي مهر ۱۴۰۱، مسدود شدن شبكه‌هاي اجتماعي و پيام‌رسان‌هاي مطرح مانند اينستاگرام، واتس‌اپ و گوگل‌پلي، وضعيت اينترنت در ايران را به‌شدت تحت تاثير قرار داد. گرچه برخي از اين پلتفرم‌ها پس از مدتي مجدداً باز شدند، اما بسياري از كاربران همچنان قادر به دسترسي به آنها نيستند. اين امر به‌طور مستقيم به افزايش استفاده از فيلترشكن‌ها و رشد بازار فروش آنها منجر شده است. طبق گزارش‌هاي منتشرشده، اين وضعيت به يك چرخه معيوب تبديل شده است كه در آن شركت‌ها تجهيزات فيلتركننده مي‌فروشند و در مقابل، فيلترشكن‌ها توسط ديگر شركت‌ها توليد و عرضه مي‌شود. اين موضوع درآمدهاي كلاني را براي فروشندگان فيلترشكن‌ها به همراه داشته است، به‌گونه‌اي كه تخمين زده مي‌شود خسارات ناشي از فيلترينگ به تراز مالي شركت‌هاي اپراتور تلفن همراه بالغ بر ۲۰ هزار ميليارد تومان رسيده است.

مفهوم «مافيا» و پيچيدگي‌هاي آن

با توجه به افزايش تعداد كاربران فيلترشكن‌ها، اين سوال مطرح مي‌شود كه آيا در اين حوزه واقعاً يك مافيا وجود دارد؟ بسياري از تحليل‌گران معتقدند كه اين حوزه با افزايش تعداد فروشندگان و توليدكنندگان فيلترشكن از مفهوم «مافيا» فاصله گرفته است. به رغم اين موضوع، استفاده گسترده از فيلترشكن‌ها به گسترش بدافزارها و تهديدات امنيتي منجر شده است. به گفته بهزاد اكبري، مديرعامل شركت ارتباطات زيرساخت، ايران يكي از آلوده‌ترين كشورهاي دنيا به بدافزارها است كه اين امر تهديدات امنيتي بزرگي را به دنبال دارد. يكي از چالش‌هاي اصلي در زمينه فيلترينگ، مقاومت برخي گروه‌ها در برابر رفع آن است. مدافعان فيلترينگ، بر اين باورند كه در بسياري از كشورهاي دنيا، فيلترينگ در سطح وسيعي اعمال مي‌شود، هرچند كه در ايران، وضعيت مسدودسازي برخي پلتفرم‌هاي جهاني از جمله اينستاگرام و واتس‌اپ بسيار متفاوت از ديگر كشورها است. به رغم كاهش حمايت عمومي از فيلترينگ، در شوراي عالي فضاي مجازي، به‌ويژه در جلسات دربسته، اين موضوع همچنان مورد تاييد برخي اعضا قرار مي‌گيرد.

ساختار و چالش‌هاي شوراي عالي فضاي مجازي

در همين راستا، تصميم‌گيري در مورد فيلترينگ به شوراي عالي فضاي مجازي سپرده شده است كه به‌طور خاص بر اساس آيين‌نامه داخلي خود، هيچ رأيي از رييس‌جمهوري يا ساير اعضا در اين شورا برتري ندارد. اين وضعيت موجب پيچيدگي‌هاي بيشتري در فرآيند تصميم‌گيري شده است، به‌طوري‌كه برخي گزارش‌ها نشان مي‌دهند كه در حال حاضر تصميم‌گيري در اين شورا به كندي پيش مي‌رود و ممكن است در آينده به شوراي عالي امنيت ملي منتقل شود. در صورتي كه فيلترينگ به‌طور كامل رفع شود، نگراني‌هايي در مورد افزايش ناگهاني ترافيك اينترنت و فشار بر زيرساخت‌ها وجود دارد. مديرعامل شركت زيرساخت پيش‌بيني كرده است كه با رفع فيلترينگ، ترافيك اينترنت به ميزان ۳۰ درصد افزايش خواهد يافت. علاوه بر اين، برخي از اينفلوئنسرها كه درآمد خود را از پلتفرم‌هايي چون يوتيوب كسب مي‌كنند، ممكن است با مشكلات جديدي در دريافت درآمد خود به دليل تحريم‌ها مواجه شوند. وضعيت فيلترينگ در ايران به يكي از مهم‌ترين مسائل سياست‌گذاري در حوزه فضاي مجازي تبديل شده است. در حالي كه رييس‌جمهوري وعده رفع فيلتر را داده است، موانع اقتصادي، فني و اجتماعي در اين مسير وجود دارد كه تحقق اين وعده را به تعويق مي‌اندازد. به نظر مي‌رسد كه نياز به يك وفاق ملي و همكاري بين ارگان‌هاي مختلف، از جمله دولت و بخش خصوصي، براي حل اين معضل ضروري است. با اين حال، تا زماني كه چالش‌هاي مربوط به فيلترينگ و پيامدهاي آن به‌طور جدي حل نشود، وضعيت كنوني اينترنت در ايران ادامه خواهد يافت.

حل بخشي از مشكلات بازي‌سازان

با رفع فيلتر گوگل پلي

با گذشت حدود دوهفته از رفع فيلتر گوگل پلي بررسي‌ها حاكي از مثبت بودن ارزيابي‌ها دارد و آنگونه كه مسوولان مي‌گويند رفع فيلتر گوگل‌پلي بخش بزرگي از مشكلات بازي‌سازان در ايران را رفع كرده و با اين اقدام رشد چشمگير در دانلود بازي‌هاي ايراني و استقبال كاربران از اين بازي‌ها رخ داده است. به گزارش ايسنا، امروزه صنعت بازي‌سازي يكي از مهم‌ترين و پردرآمدترين صنايع مدرن جهان است. در ايران نيز تا پيش از تأسيس بنياد ملي بازي‌هاي رايانه‌اي در سال ۱۳۸۷ بازي‌سازي در ايران چندان جدي گرفته نمي‌شد اما از تحول بزرگي در اين حوزه ايجاد شد و اين بنياد ماموريت‌هاي گوناگوني از جمله رونق توليد بازي‌هاي ايراني، نظارت بر محتواي بازي‌هاي خارجي، آموزش بازي‌سازي، پژوهش در بازي‌هاي ويديويي و ... را برعهده گرفت و در بخش آموزش هم «انستيتو ملي بازي‌سازي ايران» ايجاد شد. با معطوف شدن توجهات به اين سمت، ‌ايران نيز همانند ساير كشورها در اين صنعت پيشرو شناخته شد به گونه‌اي كه توانست رتبه نخست منطقه را كسب كنند. بنابر آخرين آمار اعلام شده درحال حاضر ۳۴ ميليون بازيكن در كشور وجود دارد كه چهار ميليون آنها بازيكن‌هاي حرفه‌اي هستند كه به‌طور متوسط روزي شش ساعت بازي مي‌كنند. علي رغم همه چالش‌ها و فراز و فرودهاي مسير پيشرفت اين صنعت، طي سال‌هاي گذشته ايجاد محدوديت و به دنبال آن فيلتر گوگل پلي مشكلاتي را براي فعالان اين حوزه به وجود آورد. كارشناسان بر اين باور بودند كه فيلتر كردن گوگل پلي صنعت بازي را با چالش‌هاي بسياري رو به رو كرد؛ به گونه‌اي كه اين محدوديت‌ها هم براي سازنده بازي ملموس بود و هم تجربه كاربري بازي‌كننده دچار افت ملموس شد. مسوولان اين حوزه تأكيد كردند با فيلتر شدن گوگل پلي مسير سخت‌تري براي دانلود بازي‌ها به وجود آمده اما بعد از اين واقعه افراد از اپليكيشن‌هاي ايراني مانند بازار و مايكت اقدام به دانلود بازي‌ها مي‌كنند؛ بنابراين تاثيري بر تعداد دانلود نداشته بلكه محل دانلود تغيير كرده است و حتي به نفع اين اپليكيشن‌هاي داخلي شده است. با اين حال با گذشت تقريبا دو سال و نيم از محدوديت‌هاي اعمال شده، چهارم دي ماه سال جاري گوگل پلي و واتس‌اپ با تأييد اعضاي شوراي عالي فضاي مجازي رفع فيلتر شدند. اقدامي كه نظر مثبت بسياري از دولتمردان و فعالان اين حوزه را به دنبال داشت و مي‌تواند تأثير مثبتي داشته باشد.

رشد چشمگير دانلود بازي‌هاي ايراني

با رفع فيلتر گوگل پلي

محمد زهتابي- رييس كميسيون نرم‌افزارهاي سرگرمي و بازي‌هاي رايانه‌اي- در اين زمينه گفته است رفع فيلترينگ گوگل‌پلي بخش بزرگي از مشكلات بازي‌سازان در ايران را رفع كرده و اين كميسيون براي رفع فيلترينگ گوگل‌پلي تلاش بسياري كرده است. او افزود: با رفع فيلترينگ گوگل‌پلي اكنون شاهد رشد چشمگير دانلود بازي‌هاي ايراني و استقبال كاربران از اين بازي‌ها هستيم. اين امر كمك شاياني به رشد صنعت بازي‌هاي ويدئويي در ايران مي‌كند. فيلترينگ و اختلالات اينترنتي در كشورمان مانع بزرگي بر سر راه رشد بازي‌هاي ويدئويي در كشور است. به گفته او اگر موانع فيلترينگ و اختلالات در اينترنت رفع شود، شاهد رشد اقتصادي صنعت بازي‌هاي ويدئويي خواهيم بود؛ اين امر موجب مي‌شود كارفرمايان حقوق بالاتري به پرسنل و نيروهاي متخصص پرداخت كرده و نيروهاي حرفه‌اي دلايل بيشتري براي ادامه فعاليت در داخل كشور داشته باشند. در نتيجه مهاجرت نخبگان و نيروهاي زبده در صنعت بازي‌سازي كاهش خواهد يافت. رفع فيلترينگ مشكل آموزش را نيز تا حدودي رفع خواهد كرد چراكه يوتيوب خود يك دانشگاه رايگان بوده و نيروها مي‌توانند از آن مهارت‌هاي بسياري بياموزند. فعالان اين حوزه بر اين باورند كه مهم‌ترين چالش بازي‌سازي در ايران تركيب فيلترينگ و تحريم‌هاست. با توجه به آخرين محاسبات صورت گرفته، بيش از ۹۰ درصد از نرم‌افزارها، سرويس‌هاي كنترل پروژه و سيستم‌هايي كه براي توليد بازي استفاده مي‌شود، يا تحريم يا فيلتر هستند. ساير نرم‌افزارهايي هم كه فيلتر نيستند اگر با IP ايران به آنها متصل شويم، اين احتمال وجود دارد كه بعد از يك مدت مشخصي اكانت را ببندند. به گفته تحليلگران اگر موانع فيلترينگ و اختلالات در اينترنت رفع شود، شاهد رشد اقتصادي صنعت بازي‌هاي ويدئويي خواهيم بود؛ اين امر موجب مي‌شود كارفرمايان حقوق بالاتري به پرسنل و نيروهاي متخصص پرداخت كرده و نيروهاي حرفه‌اي دلايل بيشتري براي ادامه فعاليت در داخل كشور داشته باشند. در نتيجه مهاجرت نخبگان و نيروهاي زبده در صنعت بازي‌سازي كاهش خواهد يافت. رفع فيلترينگ مشكل آموزش را نيز تا حدودي رفع خواهد كرد چراكه يوتيوب خود يك دانشگاه رايگان بوده و نيروها مي‌توانند از آن مهارت‌هاي بسياري بياموزند. بازي‌سازان تأكيد مي‌كنند زيرساخت‌هاي ارتباطي كه در اختيار ساير صنايع مرتبط با تكنولوژي و IT قرار دارد اصلا قابل قياس با بازي‌ساز نيست. بازي‌ساز با هزار مصيبت و مشكل و با وجود تحريم و فيلترينگ، عدم حمايت و... مسير خود را ادامه مي‌دهد و خود را در اين شرايط زنده نگه مي‌دارد و تا همين نقطه هم به سختي به دنبال سرمايه‌گذار رفته است، اما بيش از اين ديگر حق بازي‌ساز نيست كه بخواهد بار همه مشكلات را به تنهايي به دوش بكشد.