پيام آشکار تهران: ديپلماسي عزتمند
با رسيدن به روزهاي پاياني دولت بايدن، حالا در بسياري از نقاط جهان، دولت‌ها منتظر آغاز رسمي دور دوم رياست‌جمهوري دونالد ترامپ هستند.
با رسيدن به روزهاي پاياني دولت بايدن، حالا در بسياري از نقاط جهان، دولت‌ها منتظر آغاز رسمي دور دوم رياست‌جمهوري دونالد ترامپ هستند. با توجه به تجربه جهان از چهار سال نخست ترامپ، تقريبا ترديدي وجود ندارد كه در هفته‌هاي پيش رو سياست‌هاي كلان ايالات‌متحده امريكا، تغييراتي جدي و اساسي را تجربه خواهد كرد و به اين ترتيب بايد براساس اين تغييرات، مسيري تازه براي مديريت مسائل جهاني پيدا كرد.
در دوران انتخابات رياست جهوري امريكا، بسياري از تحليل‌ها و گمانه‌زني‌ها از اين حكايت مي‌كرد كه حتي كشورهاي اروپايي هم‌پيمان امريكا نيز ترجيح مي‌دهند كه به جاي ترامپ، رقيب او كامالا هريس به قدرت برسد و حالا كه اين موضوع ميسر نشده، احتمالا بايد تغييراتي را در چهار سال آينده انتظار كشيد. در ايران نيز دولت جديد، بايد در انتظار سياست ترامپ درباره موضوعات مهمي چون تحريم‌ها باشد اما در عين حال دولت بارها اعلام كرده كه ابتكار عمل خود را از دست نخواهد داد.
هرچند در سال‌هاي گذشته و تحت تاثير برخي تلاطم‌ها، مذاكرات هسته‌اي عملا متوقف شده اما دولت پزشكيان از همان ابتدا با صراحت تاكيد كرده كه ديپلماسي را بهترين ابزار مي‌داند و در صورتي كه يك فضاي عزتمند براي احياي حقوق ملت ايران فراهم شود، هيچ مشكلي با مذاكره نخواهد داشت. همين تاكيد در روزهاي گذشته نيز بارها مدنظر قرار گرفته و طرف ايراني آمادگي خود را براي استفاده از ظرفيت ديپلماسي اعلام كرده است. روز گذشته معاون اول رييس‌جمهور به صراحت اعلام كرد كه تداوم تحريم انتخاب دولت ايران نخواهد بود. محمدرضا عارف در جمع اعضاي ستاد روابط اقتصادي خارجي كشور، گفت: متاسفانه در حوزه‌هاي اقتصادي از ظرفيت ديپلماسي در عرصه بين‌المللي استفاده نمي‌كنيم. وي ادامه داد: در ارتباط با سامانه‌ها و سازمان‌هاي بين‌المللي وضعيت امروز با گذشته بسيار متفاوت شده است. دوست داشتم عضو اكو مي‌بوديم. كشورهاي عضو اكو هستند كه عموما در حوزه تمدني ايران هستند. وقتي با آنان صحبت مي‌كنيم احساس نمي‌كنيم با يك غيرايراني صحبت مي‌كنيم. امروز عضو سازمان‌هاي شانگهاي، اوراسيا و بريكس هستيم و استقبالي كه در كشورهاي عضو اين اتحاديه‌ها از ايران مي‌شود بسيار برجسته و بالاست. در آفريقا هم بهتر مي‌توانستيم كار كنيم اما به دلايلي موفق نبوديم. در قاره امريكا هم با وجود بعد مسافت مي‌توانستيم بهتر عمل كنيم.
معاون اول رييس‌جمهور ادامه داد: امروز راهبرد كشور توسعه روابط و استفاده از ديپلماسي و ديپلماسي تخصصي در همه بخش‌هاست. در زمينه‌هاي علمي و سلامت بايد از ديپلماسي استفاده كنيم. عارف خاطرنشان كرد: ديپلماسي سلامت يكي از مزيت‌هاي ماست، اما به خاطر برخي بي‌توجهي و با وجود توقعاتي كه مهمانان خارجي از ما دارند از ظرفيت‌هاي‌مان استفاده نمي‌كنيم. در ديپلماسي فناوري و هاي‌تك دست برتر را داريم. با استفاده از ظرفيت‌هاي هر كدام بايد براي توسعه بقيه تلاش كنيم. نبايد بگوييم كدام بر ديگري اولويت دارد بلكه بايد از ظرفيت همه آنها استفاده كنيم. ديپلماسي‌هاي مختلف براي توسعه و تقويت روابط بايد جزو اولويت‌هاي ما باشد. بسته به شرايط بايد از همه ظرفيت‌هاي ديپلماسي استفاده كنيم. وي گفت: از هاب بودن در منطقه غفلت كرديم. امروز در منطقه فقط نگاه عبور ترانزيتي از كشورمان را مورد توجه نداريم بلكه تقويت روابط در همه زمينه‌هاي سياسي، فرهنگي، اقتصادي، علمي و هنري را مدنظر داريم و از اعضاي اين ستاد مي‌خواهم عملكردها ارزيابي و آسيب‌شناسي فعاليت‌ها را بدون تعارف در دستور قرار دهيد. ريشه‌هاي مشكلات را شناسايي كنيد و به ما اعلام كنيد و در اولين فرصت در دولت به آنها مي‌پردازيم. نياز به قانون جديد نداريم و با كمك دولت مي‌توان مشكلات و موانع را برطرف كنيم. معاون اول رييس‌جمهور يادآور شد: ماده ۱۰۱ برنامه هفتم پيشرفت به وزارت امور خارجه در حوزه ديپلماسي اقتصادي ماموريت داده اما تاكيد كرده از طريق ستاد هماهنگي اقتصادي بايد عمل كند. جايگاه وزارت امور خارجه در برنامه هفتم تثبيت شده است. اعضاي ستاد توجه به اين جايگاه داشته باشيد. عارف به اعضاي ستاد روابط اقتصادي خارجي توصيه كرد: نقش محوري وزارت خارجه در كليه فعاليت‌هاي خارج از كشور بايد تقويت شود. تك بعدي نبايد باشيد. سفير ايران در خارج از كشور نماينده نظام و دولت ايران است و قاعدتا به اين جايگاه توجه كند. او سفير است نه مدير فلان دستگاه. سفير اختيار تام در همه امور دارد و مي‌تواند همه امور و روابط ايران با فلان كشور را تنظيم كند. درباره رايزنان تجاري و فرهنگي و علمي و فناوري و دانشجويي بايد تدبير شود.
وي ادامه داد: در دهه ۱۳۶۰ كه ستاد تشكيل شد با رويكرد اقتصاد دولتي همه كارها در دولت مديريت شد، اما امروز اعتراف مي‌كنم بخش خصوصي در همه امور نقش محوري دارد. اين نگاه در دهه ۱۳۶۰ و ۱۳۷۰ به دليل اصل ۴۴ قانون اساسي نمي‌شد مطرح كرد اما پس از ابلاغ سياست‌هاي اصل ۴۴ مي‌توانيم اين‌گونه بگوييم. اگر در دهه ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ ميلادي آزادسازي در حوزه آي‌سي‌تي در دنيا اتفاق نمي‌افتاد امروز شاهد اين حجم از پيشرفت و توسعه در اين حوزه نبوديم. معاون اول رييس‌جمهور يادآور شد: بخش خصوصي در اين حوزه با انگيزه‌ها و دلايل مختلف به ميدان آمد و جهش‌هاي فوق‌العاده را سبب شد. نگاهي كه دولت وفاق به بخش خصوصي دارد، اين نگاه است. بايد از حداكثر توان بخش خصوصي استفاده كنيم و هيچ توجيهي در كنار گذاشتن بخش خصوصي در هيچ بخشي نيست. بخش‌هاي ممنوعه و طبقه‌بندي شده هم شامل مي‌شود. كارآمدي بخش خصوصي در اين بخش‌هاي اتفاقا بيشتر است. در حوزه صادرات به معناي عام بايد توجه جدي‌تري داشته باشيم. در بخش دانش‌بنيان‌ها مزيت و دستاوردهاي خوبي داريم به خصوص در توسعه با كشورهاي منطقه، همسايه و كشورهاي هدف مي‌توانيم اين موضوع را توسعه دهيم. عارف يادآور شد: نماينده دولت در تعاملات بين‌المللي پيش‌روست اما مجري توافقات و تفاهم‌ها بايد توسط بخش خصوصي انجام شود. در مذاكرات بايد از ظرفيت بخش خصوصي استفاده كنيم. رشد ۸درصدي برنامه هفتم بايد محقق شود. براي رسيدن به اين رشد نيازمند سرمايه‌گذاري مطمئن داخلي و ازسوي ايرانيان خارج از كشور هستيم اما نياز به فراهم شدن شرايط و زمينه‌هاست. بخش خصوصي بايد پيش‌قدم شود تا با سرمايه‌گذاران و علاقه‌مندان براي سرمايه‌گذاري در ايران مذاكره كنند. جذب سرمايه ايرانيان و حتي بازگشت ايرانيان خارج از كشور بايد از اين طريق انجام شود. سرمايه ايرانيان خارج از كشور و خارجيان سرمايه خوبي است كه بايد با امنيت در داخل ايران، قابل انتقال و سرمايه‌گذاري باشد.
وي ادامه داد: دولت اصلاح نرخ ارز را شروع كرده است هر چند كه در ابتداي كار با تلاطم‌ها و موانعي روبه‌رو شد. معاون اول رييس‌جمهور با اشاره به همكاري‌هاي اقتصادي كشور، گفت: در زمينه‌هاي پايه و اصولي كه بر آن اساس بتوانيم وارد مذاكره شويم مثل تجارت آزاد با اوراسيا مي‌توانيم كار كنيم و مستندسازي كنيم و قراردادهاي دو يا چندجانبه بنويسم. عارف با اشاره به تحريم‌ها و اثر آنها بر اقتصاد و مردم ايران، گفت: ما تحريم‌ها را انتخاب نكرده‌ايم. از ورود دارو و كالاهاي اساسي توسط كشورهاي تحريم‌كننده جلوگيري مي‌شود اگرچه مي‌گويند با اين كار هدف دولت ايران است اما اين‌طور نيست، مردم اولين آسيب‌ديدگان از اين موضوع هستند. جمهوري اسلامي ايران داوطلب ادامه تحريم نيست و از جامعه بين‌الملل مي‌خواهيم رفع تحريم‌ها را دنبال كنند. ما اهل مذاكره و گفت‌وگو هستيم. شماها بايد به مردم اطمينان دهيد كه ما با تحريم‌ها مقابله مي‌كنيم و يافتن راه‌حل‌هاي خنثي كردن تحريم‌ها در ذات ايرانيان است. برنامه‌هاي توسعه را با شاخص‌هاي مندرج در برنامه هفتم دنبال مي‌كنيم. وي ادامه داد: كميسيون‌هاي مشترك به صورت منظم تشكيل شود. 5۰-4۰ كميسيون مشترك با كشورها بايد در اولويت قرار گيرند تا از اين طريق بتوانيم توسعه روابط با كشورها را دنبال كنيم. ارزيابي عملكرد كميسيون‌ها هم بسيار مهم است.
همزمان با اين اعلام موضع، پيگيري مذاكرات نيز
در دستور كار دولت بوده است. روز گذشته سخنگوي وزارت خارجه اعلام كرد كه پس از يك دور صحبت، حالا گام دوم مذاكره نيز برنامه‌ريزي شده است. بقايي در پاسخ به سوالي در ارتباط با دور جديد گفت‌وگوهاي ايران و اروپا گفت: دور جديد گفت‌وگوهاي ايران و اروپا در ۲۴ و ۲۵ دي ماه در ژنو انجام مي‌شود و اين ادامه گفت‌وگوهايي است كه در آذر ماه انجام شد. وي افزود: در جريان اين گفت‌وگوها طيفي از موضوعات از جمله مسائل منطقه‌اي، روابط دوجانبه و موضوع هسته‌اي و رفع تحريم‌ها مورد رايزني قرار مي‌گيرد و همان‌طور كه پيش از اين گفتم اين گفت‌وگوها ادامه روندي است كه از قبل توافق شده بود و گام ديگري در ارتباط با گفت‌وگوهاي ايران و اروپا است. او همچنين گفت: ما هيچ‌وقت از ميز مذاكره فرار نكرده و قائل به گفت‌وگو بوديم. آقاي عراقچي هم اعلام كردند كه ما براي مذاكره شرافتمندانه براي رفع تحريم‌ها و برنامه هسته‌اي آمادگي داريم. اينكه به چه شكلي مذاكرات برگزار شود، تصميم‌گيري خواهد شد.
بقايي درباره اظهارات تهديدآميز «جيك ساليوان» مشاور امنيت ملي كاخ سفيد عليه ايران نيز گفت: اين موضوع بارها تكرار شده و از نگاه حقوق بين‌المللي، تهديد به توسل به زور، نقض منشور ملل متحد است و اين موضوع چون تهديدي عليه تاسيسات هسته‌اي صلح‌آميز يك كشور است، نقض تعهدات بين‌المللي است و به‌نوعي تهديد عليه صلح و امنيت بين‌الملل تلقي مي‌شود. شوراي امنيت بايد به اين موارد ورود كند و مسووليت دولت امريكا را به‌خاطر اين اظهارات مطالبه كند. او تصريح كرد: اين را در كنار ساير اظهارات اخير دولت دموكرات عليه جمهوري اسلامي ايران قرار دهيد. اين موضوع به‌نوعي رسواسازي خودشان است و بلينكن هم چندي قبل از تلاش‌ها براي مداخله در ايران صحبت كرده بود. سخنگوي وزارت خارجه ايران در ادامه گفت: از طرف ديگر به نظر مي‌رسد دولتي كه از نظر برخي از خود امريكايي‌ها به عنوان بي‌تدبيرترين و فاسدترين دولت‌هاي تاريخ امريكا لقب گرفته در تلاش است تا روش‌هاي شكست‌خورده خود را به دولت بعدي امريكا ديكته و دستوركار تعيين كند. بقايي تاكيد كرد: تاجايي‌كه به ما مربوط مي‌شود، جمهوري اسلامي ايران و مردم ايران نشان داده‌اند كه در دفاع از حاكميت ملي، تماميت ارضي و عزت خود قاطعانه عمل خواهند كرد.
به اين ترتيب برخلاف برخي ترديدها در سال‌هاي گذشته، دولت جديد ايران به وضوح از آمادگي براي به‌كار گرفتن ظرفيت‌هاي ديپلماسي مي‌گويد و بايد ديد واكنش طرف مقابل به اين حسن‌نيت چگونه خواهد بود.