هشدار عقب‌ماندگي ابدي در حوزه AI
با وجود اهميت روزافزون هوش مصنوعي در اقتصاد و آينده فناوري جهان، ايران همچنان با چالش‌هاي اساسي در اين حوزه روبه‌رو است. فاصله 7 ساله ايران از ميانگين جهاني در كاربرد هوش مصنوعي در كسب‌وكارها، سرمايه‌گذاري‌هاي محدود در مقايسه با كشورهاي منطقه و نبود زيرساخت‌هاي مناسب، آينده اين فناوري حياتي را در كشور با ابهام مواجه كرده است.
با وجود اهميت روزافزون هوش مصنوعي در اقتصاد و آينده فناوري جهان، ايران همچنان با چالش‌هاي اساسي در اين حوزه روبه‌رو است. فاصله 7 ساله ايران از ميانگين جهاني در كاربرد هوش مصنوعي در كسب‌وكارها، سرمايه‌گذاري‌هاي محدود در مقايسه با كشورهاي منطقه و نبود زيرساخت‌هاي مناسب، آينده اين فناوري حياتي را در كشور با ابهام مواجه كرده است. در حالي كه عربستان سعودي با سرمايه‌گذاري ۲۰ ميليارد دلاري و امارات با ۱.۵ ميليارد دلار در حال پيشتازي هستند، ايران تنها ۱۰ ميليون دلار در اين حوزه سرمايه‌گذاري كرده و همين امر شكاف بزرگي در رقابت منطقه‌اي ايجاد كرده است. از سوي ديگر، عدم وجود رگولاتوري مشخص براي دسترسي به داده‌ها و چالش‌هاي مربوط به تجاري‌سازي هوش مصنوعي از جمله موانعي هستند كه سرعت پيشرفت اين فناوري را در كشور كند كرده‌اند. كارشناسان بر اين باورند كه در صورت ادامه اين وضعيت، خطر عقب‌ماندگي دائمي ايران در حوزه هوش مصنوعي اجتناب‌ناپذير خواهد بود و ضرورت يك نهضت سوادآموزي هوش مصنوعي براي جبران اين عقب‌ماندگي بيش از پيش احساس مي‌شود.
مراسم افتتاحيه هجدهمين كنفرانس ملي و چهاردهمين كنفرانس بين‌المللي مديريت فناوري و نوآوري با شعار «نوآوري فراتر از مرزها: انقلاب صنعتي چهارم و هوش مصنوعي» برگزار شد. فرهاد نيلي، اقتصاددان و استاد مدعو دانشگاه صنعتي شريف در اين مراسم با اشاره به الزامات تجاري‌سازي هوش مصنوعي گفت: هوش مصنوعي هزينه زيادي مي‌طلبد، به گونه‌اي كه در ابتداي راه‌اندازي آن نياز به سرمايه‌گذاري‌هاي زيادي دارد، ولي با ريسك بالايي همراه است. وي اظهار كرد: يكي از دغدغه‌هاي هوش مصنوعي در حوزه تجاري‌سازي و بازرگاني است و براي درآمدزايي در حوزه هوش مصنوعي استراتژي‌هاي متنوعي مطرح است. نيلي، پرداخت به ازاي ميزان استفاده از طريق دسترسي به ابزارهاي AI روي ابر بر اساس حق عضويت را يكي از استراتژي‌هاي درآمدزايي از هوش مصنوعي معرفي كرد و يادآور شد: فريميوم از ديگر استراتژي‌ها است كه از طريق خريد سرويس در زمان استفاده مي‌توان ايجاد كرد. اين استاد مدعو دانشگاه صنعتي شريف، هوشمندسازي محصولات از طريق ارتقاي كاركرد محصولات موجود، راه‌حل‌هاي متناسب‌سازي شده AI از طريق تعبيه راه‌حل‌هاي AI درون خط توليد يا عرضه محصول را از ديگر استراتژي‌ها در اين زمينه عنوان كرد و يادآور شد: خودكارسازي از طريق كاهش هزينه عمليات و افزايش بهره‌وري، هوشمندسازي بازاريابي از طريق طراحي پويش‌هاي هوشمند بازاريابي، درآمدزايي از داده با درآمدزايي از ذخاير داده موجود از ديگر راهكارهاي درآمدزايي از هوش مصنوعي به شمار مي‌رود. اين اقتصاددان يادآور شد: اين در حالي است كه ما در زمينه داده، رگولاتوري مشخص براي دسترسي به داده‌ها نداريم.
خطر عقب‌ماندگي ابدي در حوزه AI
همچنين رييس كميته علمي كنفرانس مديريت فناوري و نوآوري با بيان اينكه ايران با خطر عقب‌ماندگي ابدي حوزه هوش مصنوعي مواجه است، گفت: ما نياز به نهضت سواد آموزي هوش مصنوعي داريم و سربازان آينده كشور متخصصان هوش مصنوعي هستند. سيدكامران باقري با اشاره به استفاده‌هاي مختلف از هوش مصنوعي در حال حاضر، افزود: توليد محتواي هيجان انگيز، سرعت پيشرفت زياد، نياز به توان پردازش چند ده ميليارد دلاري، مهم‌ترين روند فناوري و سرمايه‌گذاري، خطرات اخلاقي و نياز به حكمراني، موج شديد بيكاري و تغيير موازنه ثروت از جمله موارد استفاده از اين فناوري است. وي با بيان اينكه در حال حاضر شاهد تغيير بنيادين در حوزه مديريت نوآوري و تكنولوژي هستيم، اظهار كرد: تا پيش از اين در رشته مديريت تكنولوژي و نوآوري در نظر داشتيم كه سرعت توسعه تكنولوژي را زياد كنيم، اما در حال حاضر براي اولين‌بار در دنيا به دنبال مهار سرعت توسعه فناوري هستيم. وي بيان كرد: نوآوري باز جريان قالب نوآوري در دنيا بوده است، اما الان به سمت بسته عمل كردن در اين حوزه مي‌رويم و اين امر اتفاق خيلي جديدي است، در گذشته فناوري انسان‌محور يك دغدغه بوده، در حال حاضر همزيستي انسان با ماشين مطرح شده و به يك ادبيات جديد در دنيا تبديل مي‌شود. باقري با تاكيد بر اينكه امروزه دنيا از نوآوري باز به سمت نوآوري بسته حركت مي‌كند، اظهار كرد: در گذشته هر چند فناوري‌ها انسان‌محور بوده، اما امروزه همزيستي انسان با ماشين مطرح شده است. رييس كميته علمي كنفرانس مديريت فناوري و نوآوري بيان كرد: هوش مصنوعي مالكيت فكري را به جديت تحت تاثير قرار داده و به سمت مالكيت مدل‌هاي هوش مصنوعي مي‌رود، در رشته مديريت فناوري با فناوري روبه رو بوديم و اما هوش مصنوعي يك عنصر فناوري‌ساز است. وي با اشاره به مفهوم تاج‌گذاري تك، گفت: دولت جديد امريكا دست‌نشانده يك تيم تك است واين امر براي اولين‌بار در طول تاريخ صورت گرفته است، تمام اخبار مرتبط با دولت امريكا در دو ماه اخير اين گفته را تاييد مي‌كند و اين يك تغيير عجيب در دنيا ايجاد خواهد كرد. وي يادآور شد: اسم اين پروژه را «منهتن۲» قرار داده‌اند، «پروژه منهتن ۱» نيز توليد بمب اتم بود و در حال حاضر در پروژه «منهتن ۲»، ايجاد ديدگاه استارت‌آپي و تك در يك دولت را دنبال مي‌كنند. وي گفت: احتمالا با اين امر، چابكي و پر رنگي ديپلماسي فناوري را خواهيم داشت، سنت سياست‌ورزي كنار گذاشته خواهد شد و بي‌طرفي رگولاتور را خواهيم ديد. باقري ادامه داد: در اين پروژه براي سرعت بالاي تغييرات در كشورها، خريد و اداره كشورها و نيز بي‌واسطه اداره كردن كشورها اقدام خواهند كرد. وي در خصوص اينكه ما در ايران چه بايد بكنيم، يادآور شد: در اين زمينه اولا خطر جاماندن ابدي در حوزه AI را داريم. باقري با اشاره به وضعيت ايران در اين شرايط جهاني، گفت: ايران با خطر جاماندن ابدي مواجه است و در اين حوزه نياز به فلسفه و علوم انساني و عملگرايي مفرط در عين ابهام دارد. وي با تاكيد بر اينكه در اين شرايط شركت‌هاي فناور خصوصي در خط نخست قرار دارند، تاكيد كرد: ما نياز به نهضت سوادآموزي هوش مصنوعي داريم و سربازان آينده كشور متخصصان هوش مصنوعي هستند.
۷ سال عقب‌ماندگي
سيد ايمان ميرعمادي دانشيار گروه مديريت و سياست‌گذاري دانشكده مديريت و اقتصاد دانشگاه صنعتي شريف ديگر سخنران اين رويداد هم در ادامه به كاهش مقالات هوش مصنوعي ايران بين سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۳ اشاره كرد و گفت: در حال حاضر شرايط بدي در مقايسه با كشورهاي همسايه نداريم اما اگر اين روند كاهشي ادامه پيدا كند مي‌تواند نگران‌كننده باشد. او همچنين گفت: از نظر تعداد شركت‌هاي هوش مصنوعي ايران در سال ۲۰۲۳ در جايگاه چهارم منطقه قرار داشت اما روند رشد شركت‌هاي ايراني در مقايسه با ساير كشورهاي منطقه و جهان كاهشي است. او افزود: ايران از نظر كاربردي‌سازي هوش مصنوعي در كسب و كارهاي ايراني، ۷سال از ميانگين جهاني فاصله دارد و بر اين اساس به كارگيري هوش مصنوعي در كسب و كارهاي ايراني در حال حاضر حدود ۱۷ درصد تخمين زده مي‌شود كه با ميانگين جهاني فاصله فراواني دارد. طبق گفته ميرعمادي سرمايه‌گذاري ايران در مولفه‌هاي كليدي هوش مصنوعي با حدود ۱۰ ميليون دلار از تمامي كشورهاي منطقه عقب‌تر بوده است. او در اين باره اضافه كرد: سرمايه‌گذاري در هوش مصنوعي براي عربستان حدود ۲۰ ميليارد و امارت ۱.۵ ميليارد دلار تخمين زده مي‌شود كه بر اين اساس هم‌اكنون فاصله معناداري ميان سرمايه‌گذاري ايران در هوش مصنوعي با كشورهاي منطقه قابل مشاهده است. او همچنين توضيح داد: از نظر ظرفيت توسعه‌دهندگان هوش مصنوعي، ايران پس از تركيه در جايگاه دوم منطقه قرار دارد و روند مشاركت ايرانيان در توسعه پروژه‌هاي با كيفيت هوش مصنوعي در سال‌هاي اخير صعودي بوده است.