چالش‌هاي اجرايي حقوق قانوني عيدي و پاداش كارگران
با نزديك شدن به روزهاي پاياني سال، دغدغه دريافت عيدي و پاداش پايان سال به يكي از مهم‌ترين نگراني‌هاي جامعه كارگري تبديل مي‌شود.
با نزديك شدن به روزهاي پاياني سال، دغدغه دريافت عيدي و پاداش پايان سال به يكي از مهم‌ترين نگراني‌هاي جامعه كارگري تبديل مي‌شود. اين يادداشت با بررسي قوانين مرتبط، جزييات نحوه محاسبه عيدي براي گروه‌هاي مختلف كارگري و چالش‌هاي اجرايي اين حقوق، تلاش دارد تا مسيري روشن براي آگاهي‌بخشي و اجراي عادلانه آن فراهم كند. در روزهاي پاياني سال، موضوع عيدي و پاداش پايان سال كارگران به يكي از دغدغه‌هاي اصلي جامعه كارگري تبديل مي‌شود. اين مساله به‌ويژه براي كارگران ساعتي، روزمزد، فصلي و پاره‌وقت اهميت دوچنداني دارد، چراكه شرايط دريافت عيدي و پاداش اين گروه‌ها با ساير كارگران تفاوت‌هايي دارد. در ادامه به بررسي مباني قانوني و نحوه محاسبه اين حقوق مي‌پردازيم.
مبناي قانوني پرداخت عيدي و پاداش
بر اساس ماده واحده قانون تعيين عيدي و پاداش سالانه كارگران شاغل در كارگاه‌هاي مشمول قانون كار مصوب سال 1370، تمامي كارفرمايان موظف‌اند به ازاي يك سال كار معادل 60 روز آخرين مزد را به عنوان عيدي و پاداش به كارگران پرداخت كنند. اين مبلغ نبايد از 90 روز حداقل مزد روزانه قانوني تجاوز كند. براي كارگراني كه كمتر از يك سال در كارگاه اشتغال داشته‌اند، مبلغ عيدي بر مبناي 60 روز مزد و به نسبت ايام كاركردشان در سال محاسبه مي‌شود.
نحوه محاسبه عيدي و پاداش بر اساس نوع قرارداد
1- كارگران داراي قرارداد دايم و تمام‌وقت: مبناي محاسبه عيدي و پاداش اين كارگران، مزد ثابت يا مزد مبنا است. در كارگاه‌هايي كه داراي طرح طبقه‌بندي مشاغل هستند، مزد گروه و پايه ملاك قرار مي‌گيرد.
2- كارگران پاره‌وقت: بر اساس ماده 39 قانون كار، مزد و مزاياي اين كارگران متناسب با ساعات كار انجام‌شده محاسبه مي‌شود. عيدي و پاداش نيز از اين قاعده مستثني نيست.
3- كارگران ساعتي: براي كارگران ساعتي كه حقوق ماهانه ثابت ندارند و دستمزدشان متغير است، ميانگين حقوق سه ماه آخر خدمت مبناي محاسبه عيدي و پاداش قرار مي‌گيرد.
4- كارگران فصلي و كارمزدي: مبلغ عيدي اين گروه بر اساس 60 روز مزد و به نسبت ايام كاركردشان در سال محاسبه مي‌شود. در مورد كارگران كارمزدي، متوسط كارمزد دريافتي بر اساس مدت ايام كاركرد مبناي محاسبه قرار مي‌گيرد.
كارگران مشمول قانون كار در واحدهاي دولتي
قانونگذار با تصويب قانون نحوه پرداخت عيدي به كاركنان دولت در سال 1374، اعتبار قانون تعيين عيدي و پاداش سالانه كارگران شاغل در كارگاه‌هاي مشمول قانون كار مصوب 1370 را لغو نكرده است. بنابراين، تمامي كارگران مشمول قانون كار، چه در بخش خصوصي و چه در واحدهاي دولتي، از عيدي و پاداش پايان سال به ميزان مقرر در قانون برخوردار خواهند بود.
مزايا و فوق‌العاده‌هاي مشمول عيدي و پاداش
آنچه مبناي محاسبه عيدي و پاداش قرار مي‌گيرد، شامل مزد و فوق‌العاده‌هاي شغلي است. مزايايي نظير فوق‌العاده شغل، سختي كار و ساير پرداخت‌هايي كه به دليل اشتغال در شغل خاص به كارگر داده مي‌شود، در محاسبه عيدي لحاظ مي‌شود. اما مزاياي رفاهي و انگيزشي همچون كمك‌هزينه مسكن، بن خواربار و پاداش افزايش توليد جزو مزد محسوب نمي‌شوند و در پرداخت عيدي محاسبه نخواهند شد.
چالش‌هاي اجرايي و ضرورت نظارت دقيق
در عمل، بسياري از كارگران از حقوق قانوني خود در زمينه عيدي و پاداش بي‌اطلاع هستند يا به دليل ضعف در نظارت‌هاي قانوني، اين حقوق به درستي پرداخت نمي‌شود. با نزديك شدن به روزهاي پاياني سال، انتظار مي‌رود نهادهاي نظارتي، وزارت تعاون، كار و رفاه اجتماعي و تشكل‌هاي كارگري نظارت دقيق‌تري بر اجراي قوانين داشته باشند تا حقي از كارگران ضايع نشود.
نتيجه‌گيري: تمامي كارگران مشمول قانون كار، صرف‌نظر از نوع قرارداد يا محل اشتغال، از حق دريافت عيدي و پاداش پايان سال برخوردار هستند. آگاهي از قوانين و حقوق كارگري مي‌تواند گامي موثر در جهت كاهش تضييع حقوق كارگران باشد. در عين حال، مسووليت اجتماعي كارفرمايان و نظارت دقيق نهادهاي مرتبط، تضميني براي اجراي عادلانه اين حقوق خواهد بود.