آلودگي هوا يا تصادفات؛ كدام بحران كشندهتر است؟
درحالي كه در رسانهها همواره بحث ناايمن بودن خودروها و آمار مرگ و مير ناشي از تصادفات مطرح است، آمار نشان ميدهد كه كشتههايآلودگي هوا در سال ۱۴۰۲ بيش از ۲ برابر تصادفات رانندگي بوده است. در سالهاي اخير، تصادفات رانندگي هميشه در صدر اخبار مرگ و ميرهاي كشور قرار داشتهاند.
درحالي كه در رسانهها همواره بحث ناايمن بودن خودروها و آمار مرگ و مير ناشي از تصادفات مطرح است، آمار نشان ميدهد كه كشتههايآلودگي هوا در سال ۱۴۰۲ بيش از ۲ برابر تصادفات رانندگي بوده است. در سالهاي اخير، تصادفات رانندگي هميشه در صدر اخبار مرگ و ميرهاي كشور قرار داشتهاند. اين در حالي است كه آمار مرگومير ناشي از آلودگي هوا، كه سالانه زندگي هزاران ايراني را ميگيرد، كمتر مورد توجه قرار گرفته است. اين درحال است كه به گفته وزير بهداشت: «در سال 1402، 50 هزار مرگ ناشي از آلودگي هوا در كشور ثبت شده و خسارت آلودگي هوا در كشور با هزينههاي پنهان به 20 ميليارد دلار ميرسد! »
اين عدد بهمراتب بيشتر از آمار مرگومير ناشي از تصادفات رانندگي است كه در همين سال تقريبا 20 هزار نفر گزارش شده. با وجود اين تفاوت چشمگير، چرا همچنان بيشتر توجهها معطوف به مرگوميرهاي ناشي از تصادفات رانندگي است و چرا به تبعات آلودگي هوا كه به مرگ و بيماريهاي مختلف منجر ميشود كمتر پرداخته ميشود؟
مرگهاي ناشي از آلودگي هوا؛ بحران پنهان
آلودگي هوا يكي از بزرگترين بحرانهاي بهداشتي ايران بهويژه در كلانشهرهايي همچون تهران است. بررسيها نشان ميدهد كه اين پديده علاوه بر ايجاد مشكلات تنفسي، بيماريهاي قلبي، سرطانها و ديگر بيماريهاي خطرناك، بهطور مستقيم بر نرخ مرگومير كشور تاثير ميگذارد. بر اساس گزارش مركز پژوهشهاي مجلس شوراي اسلامي بر اثر تشديد آلودگي هوا در سال 1402، تشديد 11 درصدي بيماريهاي ريوي، رشد 13 درصد سرطان، افزايش 18 درصد سكته مغزي و رشد 17 درصد بيماريهاي مغزي را نسبت به سال 1401 داشتهايم. آلودگي هوا يكي از عوامل اصلي ابتلا به بيماريهايي همچون سرطان ريه، بيماريهاي قلبي و سكتههاي مغزي است كه هر ساله قربانيان زيادي ميگيرد. آمارهاي سازمان جهاني بهداشت (WHO) نشان ميدهند كه آلودگي هوا سالانه باعث مرگ بيش از 8 ميليون نفر در سراسر جهان ميشود.
خودروهاي داخلي و نقش آنها در آلودگي هوا
يكي از عوامل اصلي آلودگي هوا در ايران، استفاده گسترده از خودروهاي داخلي است كه به دليل كيفيت پايين و مصرف سوخت بالا، سهم زيادي در انتشار آلايندهها دارند. در حالي كه هميشه از ايمني خودروها و تصادفات رانندگي صحبت ميشود، كمتر به اين موضوع پرداخته ميشود كه خودروهاي داخلي علاوه بر اينكه ايمن نيستند، به دليل مصرف سوخت بالا و توليد گازهاي آلاينده، عامل اصلي آلودگي هواي شهرها نيز به شمار ميآيند. بر اساس گزارشهاي سازمان محيط زيست ايران، وسايل نقليه بهويژه خودروهاي فرسوده و با استانداردهاي پايين، حدود 70 درصد از آلودگي هواي كلانشهرها را تشكيل ميدهند. اين خودروها به دليل عدم تطابق با استانداردهاي زيستمحيطي، گازهاي سمي مانند دياكسيد كربن (CO2)، مونوكسيد كربن (CO)، دياكسيد نيتروژن (NO2) و ذرات معلق توليد ميكنند كه به شدت بر سلامت انسان تاثير ميگذارند.
آلودگي ناشي از اين خودروها ميتواند در درازمدت باعث بروز بيماريهاي مزمن همچون آسم، برونشيت و بيماريهاي قلبي عروقي شود. در نهايت، اين آلودگيها ميتوانند مرگ افراد را به همراه داشته باشند. مطالعات نشان دادهاند كه به ازاي هر يك واحد افزايش در غلظت ذرات معلق هوا (PM2.5) خطر مرگ ناشي از بيماريهاي قلبي و تنفسي بهطور قابل توجهي افزايش مييابد.
جادهاي پر پيچ و خم از ايمني تا آلودگي
ايمني خودروها و تصادفات رانندگي همواره موضوعي داغ در ايران بوده است. بهطور مداوم به ناكافي بودن امكانات ايمني در خودروهاي داخلي و تصادفات جادهاي پرداخته ميشود. اما نكته مهم اينجاست كه اين خودروها نه تنها به دليل ايمني پايين، بلكه به دليل آلودگي كه توليد ميكنند، خود عاملي براي مرگهاي پنهان هستند. بدين معنا كه خودروهاي غير ايمن، با مصرف سوخت بالا و توليد گازهاي آلاينده، در درازمدت باعث افزايش آلودگي هوا ميشوند و اين آلودگي هوا نيز به نوبه خود به مرگهاي غيرمستقيم ميانجامد.
مصرف سوخت و در نتيجه آلايندگي خودروهاي داخلي بر كسي پوشيده نيست و حتي اين موضوع با اعتراض وزير وقت صمت نيز روبه رو شده و عليآبادي گفته بود: مصرف سوخت برخي از خودروهاي داخلي تا 5 برابر استاندارد جهاني است. در حالي كه خودروهاي ما بايد در هر 100 كيلومتر 4 ليتر بنزين مصرف كنند، اما در حال حاضر اين ميزان به 10 تا 12 ليتر ميرسد! همچنين رييس پيشين مركز ملي هوا و تغيير اقليم نيز گفته بود: در زمان نوشتن قانون هواي پاك پيشنهاد سازمان محيط زيست اين بود كه معاينه فني خودروهاي صفر كيلومتر داخلي به صورت سالانه انجام شود اما زماني كه اين قانون در صحن علني مجلس مطرح شد، دوره معاينه فني از يك سال به 4 سال تغيير يافت. يكي از دلايلي كه معاينه فني از يك سال به 4 سال افزايش يافت ناكارآمدي فيلتر دوده خودروهاي داخلي بود؛ كاتاليزور اين خودروها پس از يك سال كارايي خود را از دست ميدهند.اگر دوره معاينه فني يك ساله بود خودروسازان موظف بودند كاتاليزور را كه پس از يك سال كارايي خود را از دست ميدهد شامل گارانتي كنند اما با افزايش دوره معاينه فني به 4 سال خودروسازان ديگر الزامي براي گارانتي كردن اين قطعه هزينهبر ندارند.
نقش خودروهاي داخلي در آلودگي هوا و تصادفات
آلودگي هوا و تصادفات رانندگي دو بحران بزرگ در ايران هستند كه بهشدت بر سلامت مردم تاثير ميگذارند. با اين حال، در حالي كه مرگوميرهاي ناشي از تصادفات رانندگي همواره در صدر اخبار قرار دارند، مرگهاي ناشي از آلودگي هوا كمتر مورد توجه قرار گرفتهاند. در سال 1402، مرگهاي ناشي از آلودگي هوا به عدد 50 هزار نفر رسيد كه بيش از 2 برابر آمار مرگوميرهاي ناشي از تصادفات رانندگي است. در اين ميان، خودروهاي داخلي كه از ايمني پايين و مصرف سوخت بالايي برخوردارند، نه تنها در تصادفات بلكه در آلودگي هوا و در نتيجه مرگهاي ناشي از آن نقش عمدهاي دارند. اصلاح اين مشكلات نيازمند اقدامات اساسي در سياستگذاريهاي حملونقل، ارتقاي استانداردهاي خودروها و توجه به مسائل زيست محيطي است.