زمين زير پاي‌مان آب مي‌رود!
فرونشست زمين، اين زلزله خاموش، ديگر پديده‌اي دور از ذهن نيست. خيابان‌ها، جاده‌ها، خانه‌ها و حتي بناهاي تاريخي، يكي پس از ديگري ترك برمي‌دارند. شكاف‌هايي كه روز به روز عميق‌تر مي‌شوند، هشداري جدي براي آينده هستند. اما آيا مي‌توان اين پديده را كنترل كرد يا محكوم به تماشاي بلعيده شدن سرزمين‌مان هستيم؟
گلناز پرتوي مهر|
فرونشست زمين، اين زلزله خاموش، ديگر پديده‌اي دور از ذهن نيست. خيابان‌ها، جاده‌ها، خانه‌ها و حتي بناهاي تاريخي، يكي پس از ديگري ترك برمي‌دارند. شكاف‌هايي كه روز به روز عميق‌تر مي‌شوند، هشداري جدي براي آينده هستند. اما آيا مي‌توان اين پديده را كنترل كرد يا محكوم به تماشاي بلعيده شدن سرزمين‌مان هستيم؟
به گزارش خبرنگار «تعادل»، فرونشست زمين به فرو رفتن تدريجي يا ناگهاني سطح زمين گفته مي‌شود كه معمولاً در نتيجه برداشت بي‌رويه از منابع آب زيرزميني رخ مي‌دهد. اين پديده در مناطقي كه خاك آن از رس و مواد ريزدانه تشكيل شده است، شديدتر است. با كاهش سطح آب‌هاي زيرزميني، فضاهاي خالي ايجادشده در خاك به تدريج فشرده مي‌شوند و زمين نشست مي‌كند.
متخصصان زمين‌شناسي مي‌گويند كه ايران يكي از كشورهايي است كه بيشترين ميزان فرونشست زمين را تجربه مي‌كند. نرخ فرونشست در برخي مناطق ايران به بيش از ۲۵ سانتي‌متر در سال رسيده كه بسيار بالاتر از حد بحراني (۴ ميلي‌متر در سال) است.
اصفهان يكي از آسيب‌پذيرترين شهرهاي ايران در برابر فرونشست زمين است. خشك شدن زاينده‌رود و برداشت بي‌رويه آب‌هاي زيرزميني باعث شده ترك‌هاي عميق در زمين‌هاي كشاورزي، خانه‌هاي مسكوني و حتي بناهاي تاريخي ظاهر شود. پل‌هاي تاريخي مانند سي‌وسه پل و پل خواجو در معرض خطر جدي قرار دارند. در پايتخت ايران، به ويژه در مناطق جنوبي و غربي مانند دشت شهريار، نرخ فرونشست بسيار نگران‌كننده است. در برخي مناطق، لوله‌هاي گاز و آب دچار ترك‌خوردگي شده‌اند و حتي فرودگاه امام خميني نيز تحت تأثير اين پديده قرار دارد.
دشت‌هاي اطراف مشهد نيز با اين بحران روبه‌رو هستند. برداشت بي‌رويه آب از چاه‌هاي عميق، سبب شده كه سطح زمين به طرز قابل توجهي پايين بيايد و زمين‌هاي كشاورزي دچار آسيب جدي شوند.
فرونشست، فقط ايجاد شكاف در زمين نيست؛ بلكه تهديدي جدي براي زيرساخت‌هاي شهري، بناهاي تاريخي، خطوط انتقال انرژي، حمل‌ونقل و حتي امنيت غذايي كشور است. وقتي زمين فرو مي‌رود، ساختمان‌ها روي آن ترك برمي‌دارند و در نهايت ممكن است كاملاً فرو بريزند. بسياري از جاده‌ها و راه‌آهن‌ها نيز دچار شكستگي مي‌شوند. فرونشست باعث كاهش ظرفيت سفره‌هاي آب زيرزميني مي‌شود. با فشرده شدن خاك، فضاي لازم براي ذخيره آب از بين مي‌رود و اين وضعيت بحران كم‌آبي را تشديد مي‌كند.
برخي مطالعات نشان داده‌اند كه فرونشست ممكن است فشار بيشتري به گسل‌هاي زلزله وارد كند و احتمال وقوع زلزله را افزايش دهد. فرونشست باعث كاهش ارزش زمين‌ها و املاك، افزايش هزينه‌هاي بازسازي و تعمير زيرساخت‌ها و كاهش درآمد كشاورزان مي‌شود. در همين زمينه محمد عرفاني، كارشناس حوزه انرژي، در گفت‌وگو با خبرنگار «تعادل»، اظهار كرد: بيش از ۹۰ درصد آب مصرفي ايران در بخش كشاورزي استفاده مي‌شود. بسياري از چاه‌هاي غيرمجاز و برداشت‌هاي بي‌برنامه، سبب افت شديد سطح آب‌هاي زيرزميني شده‌اند.
وي تصريح كرد: در سال‌هاي اخير، بارندگي در ايران به شدت كاهش يافته و دوره‌هاي خشكسالي طولاني‌تر شده‌اند. اين مساله وابستگي به منابع آب زيرزميني را افزايش داده است.
وي عنوان كرد: ساخت‌وسازهاي گسترده در مناطق حساس، بدون در نظر گرفتن مطالعات زمين‌شناسي، باعث افزايش فشار به خاك و تشديد فرونشست شده است. عرفاني گفت: فرونشست زمين يكي از جدي‌ترين بحران‌هاي زيست‌محيطي در ايران است، اما اگر اقدامات لازم به‌موقع انجام شود، مي‌توان از گسترش آن جلوگيري كرد. كشورهاي ديگري مانند هلند و چين توانسته‌اند با مديريت منابع آب و برنامه‌ريزي دقيق، از بحران‌هاي مشابه عبور كنند.
وي خاطرنشان كرد: اكنون زمان آن است كه مسوولان و مردم، قبل از آنكه دير شود، براي نجات زمين دست به كار شوند. اگر امروز چاره‌اي انديشيده نشود، شايد در آينده ديگر زميني براي ايستادن نداشته باشيم.